Andromeda Galaksisi sayfasının kaynağını görüntüle

{{diğer anlamı|M31}}
{{diğer anlamı|Andromeda}}
{{Astronomi koordinat|00|42|44.30|+|41|16|10|2500000|DSS2}}
{{Galaksi bilgi kutusu
| adı = Andromeda Galaksisi
| resim = Andromeda Galaxy (with h-alpha).jpg
| açıklama = Andromeda Galaksisi
| devir = [[J2000]]
| Takımyıldız = [[Andromeda (takımyıldız)|Andromeda]]
| sa = {{SAG|00|42|44,30}}<ref name="ned">{{Web kaynağı | url = http://nedwww.ipac.caltech.edu/ | başlık = NASA/IPAC Extragalactic Database | erişimtarihi = 1 Kasım 2006 | iş = Results for Messier 31 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110514100451/http://nedwww.ipac.caltech.edu/ | arşivtarihi = 14 Mayıs 2011 | ölüurl = hayır }}</ref>
| da = {{DIA|+41|16|10}}<ref name="ned" />
| z = (−1004 ± 23) ∙ 10<sup>−6</sup><ref name="ned" />
| dikey = −300 ± 4 km/s<ref name="ned" />
| mesafe = 2,54 ± 0,06 [[Işık yılı|mIy]]<ref name="jensenetal2003">{{Dergi kaynağı
 | yazar=Jensen, Joseph B.; Tonry, John L.; Barris, Brian J.; Thompson, Rodger I.; Liu, Michael C.; Rieke, Marcia J.; Ajhar, Edward A.; Blakeslee, John P.
 | başlık=Measuring Distances and Probing the Unresolved Stellar Populations of Galaxies Using Infrared Surface Brightness Fluctuations
 | dergi=Astrophysical Journal
 | ay=Şubat
 | yıl=2003
 | cilt=583
 | sayı=2
 | sayfalar=712-726| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2003ApJ...583..712J
 |doi=10.1086/345430
 |erişimtarihi=8 Şubat 2009
 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080310175251/http://adsabs.harvard.edu/abs/2003ApJ...583..712J
 |arşivtarihi=10 Mart 2008
 | ölüurl=hayır
 }}</ref>
| tür = SA(s)b LINER<ref name="ned" />
| birlik = [[Yerel Grup]]
| parlaklık = 3,5<ref name="seds">{{Web kaynağı | url = http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC224 | başlık = Students for the Exploration and Development of Space | erişimtarihi = 8 Eylül 2011 | iş = Revised NGC Data for NGC 224 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130106032234/http://spider.seds.org/ngc/revngcic.cgi?NGC224 | arşivtarihi = 6 Ocak 2013 | ölüurl = hayır }}</ref>
| parlaklık_b = 4,3<ref name="seds" />
| yüzey = 13,5<ref name="seds" />
| kütle = 1,2 - 3,7 ∙ 10<sup>11</sup>
| yıldız_sayı = 1 trilyon (10<sup>12</sup>)<ref name="trillion-stars">{{Web kaynağı | son = Young | ilk = K. | tarih = 6 Haziran 2006 | başlık = The Andromeda galaxy hosts a trillion stars | url = http://www.newscientist.com/article/dn9282-andromeda-galaxy-hosts-a-trillion-stars.html | yayımcı = [[New Scientist]] | erişimtarihi = 8 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150426120128/http://www.newscientist.com/article/dn9282-andromeda-galaxy-hosts-a-trillion-stars.html | arşivtarihi = 26 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>
| boyut_v = 190′ × 60′<ref name="ned" />
| yarıçap_v = 70.000 [[ışık yılı|Iy]]
| notlar = [[Samanyolu]]'na en yakın galaksi
| kâşif = Abdurrahman el-Sufi
| tarih = 964
| tanımlar = [[Messier Kataloğu|M]] 31 • [[Yeni Genel Katalog|NGC 224]] • [[Bulutsular ve Kümeler Genel Kataloğu|GC]] 116 • IRAS 00400+4059 • h 50 • MCG +7-2-16 • [[PGC Kataloğu|PGC]] 2557 • [[Uppsala Genel Kataloğu|UGC]] 454 • [[Galaksiler ve Galaksi Kümeleri Kataloğu|ZWG]] 535.17 • 2MASX J00424433+4116074 • Bode 3 • Flamsteed 58 • Hevelius 32 • Ha 3.3 • IRC +40013
}}

'''Andromeda Galaksisi''', [[Andromeda (takımyıldız)|Andromeda Takımyıldızı'nda]] bulunan sarmal bir [[Galaksi|galaksidir.]] Mitolojik bir kavram olan [[Andromeda (mitoloji)|Andromeda'nın]] Türkçedeki karşılığı, zincire vurulmuş kız anlamına gelmektedir. Ayrıca '''Messier 31''', '''M31''' ve '''NGC 224''' olarak da bilinir. Galaksi, [[Spitzer Uzay Teleskobu]]'ndan elde edilen verilere göre bir trilyon yıldıza ev sahipliği yapmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.newscientist.com/article/dn9282-andromeda-galaxy-hosts-a-trillion-stars.html | başlık = Andromeda Galaxy contains over a trillion stars | iş = New Scientist | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150426120128/http://www.newscientist.com/article/dn9282-andromeda-galaxy-hosts-a-trillion-stars.html | arşivtarihi = 26 Nisan 2015 | erişimtarihi = 10 Temmuz 2011 | ölüurl = hayır }}</ref> Samanyolu galaksisi ile arasındaki uzaklık yaklaşık olarak 2,54&nbsp;milyon [[ışık yılı]]dır. 2006 ölçümlerine göre [[Samanyolu]], Andromeda'nın kütlesinin ancak ~80%'ine sahiptir. Andromeda'nın bir diğer özelliği ise çıplak göz ile Dünya'dan görülebilen en uzak [[gök cismi]] olmasıdır. Ayrıca [[Samanyolu]]'na en yakın büyük [[galaksi]]dir.

[[Samanyolu]] ve Andromeda galaksilerinin yaklaşık 4.5 milyar yıl içinde, dev bir [[Eliptik galaksi|eliptik]] veya [[Merceksi galaksi|merceksi]] galaksi oluşturacak şekilde birleşmeleri beklenmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.nationalgeographic.com/science/phenomena/2014/03/24/scientists-predict-our-galaxys-death/ | başlık = Milky Way Has 4 Billion Years to Live — But Our Sun Will Survive | erişimtarihi =25 Kasım 2020| tarih =24 Mart 2014| yayıncı = National Geographic | yazarlar = Nadia Drake | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181109070846/https://www.nationalgeographic.com/science/phenomena/2014/03/24/scientists-predict-our-galaxys-death/ | arşivtarihi = 9 Kasım 2018}}</ref>

== Keşif ve gözlemler ==
[[Dosya:Pic iroberts1.jpg|sağ|küçükresim|upright=0.91|{{Ortala|Büyük Andromeda Galaksisi, [[Isaac Roberts]].}}]]
Andromeda Galaksisi, ilk defa M.S. 964 yılında [[İranlılar|İranlı]] astronomu [[Abdurrahman el-Sufi]] tarafından çıplak gözle gözlenmiştir. "Küçük Bulut" olarak adlandırdığı bu cismi "Sabit Yıldızlar" adlı eserinde tanımlamıştır. 1612 yılında [[Simon Marius]], Andromeda'nın ilk çizimini yayınladığında, [[Charles Messier]] (1764) [[Al-Sûfî]]’nin bu çalışmasından habersiz olarak bunun yeni bir bulutsu olduğunu söylemiştir. Bunun üzerine Andromeda bulutsusu [[Messier Kataloğu]]na “M31” olarak kaydedilmiştir.

Andromeda Galaksisi ile ilgili ilk modern araştırmalar 100 yıl kadar önce fotoğraf tekniğinin ve dolayısıyla daha sönük kaynakları inceleme ve kaydetme olanaklarının gelişmesi ile başlamıştır. [[Isaac Roberts]], Andromeda'nın spiral yapısını gösteren ilk fotoğraflarını 50&nbsp;cm'lik [[teleskop]]u ile çekmiştir. O dönemde dışgalaksilerin varlığı bilinmediğinden, fotoğraflarda sarmal kolların dışında bulunan sönük yıldızların açıkça görülmesine rağmen, bunun bir galaksi olabileceği düşünülmemiştir. Aksine Andromeda'da bulunan Büyük Bulutsu'nun zamanla yoğunlaşarak gezegen sistemine sahip bir yıldız olacağı düşünülmüştür. Aralarında [[Edwin P. Hubble]]'ın da bulunduğu birkaç araştırmacı, [[Samanyolu]]'nun ötesinde yıldız sistemlerinin olabileceği fikrini ileri sürmüşlerdir.

1925 yılında Hubble, [[NGC 6822]] Galaksisi'ni gözlemleyerek, bunun bir "uzak yıldızlar topluluğu" olduğunu göstermiştir. Bu çalışmalar sırasında Andromeda Bulutsusu'nda bulunan büyük sarmal yapı Hubble'ın dikkatini çekmiştir. Hubble çektiği fotoğraflarda sarmal yapının karın bölgesini sıkıca saran sarmal kolları görmüş ve bu kolların binlerce yıldız ve toz bulutlarından oluştuğunu fark etmiştir. Hubble'ın Andromeda galaksisi ile ilgili bulguları ilk defa 1929 yılında "Yıldız Sistemine Benzer Sarmal Galaksi" başlıklı makalesinde yayınlamıştır.

=== Baade'nin keşifleri ===
1940'lı yıllarda Alman astronomlardan [[Walter Baade|Baade]], Mount Wilson'da bulunan 250&nbsp;cm'lik [[teleskop]] ile Andromeda Galaksisi'ni gözlemledi. Çalışmalarının sonucunda iki önemli buluş gerçekleştirdi. Bunlardan birincisi, 1944 yılında [[Los Angeles]]'ta, savaş sırasında savunma amaçlı olarak sık sık yapılan karartma tatbikatları sırasında ortaya çıktı. Baade, karartma gecelerinde gökyüzünün doğal karanlığı içerisinde Andromeda Galaksisi'nin daha sönük özelliklerininin fotoğraflarını çekme fırsatını buldu. Sarmal kollarda bulunan yıldızlar net olarak görünmelerine rağmen parlak olan orta kısım fotoğraflarda belirsizdi. Baade, orta kısımda bulunan yıldızların görünmemesini, ikisi yakın, ikisi daha uzakta bulunmak üzere dört küçük yoldaş galaksinin varlığı ile açıklamıştır.

Baade fotoğraflarında kırmızı filtre kullanarak ve uzun poz süresi vererek Andromeda Galaksisi'nin resimlerini elde etmiştir. Fotoğraflar Andromeda Galaksisi'nin merkezini ve dört yoldaşını aydınlatmakla kalmamış, aynı zamanda Baade'nin iki tür yıldız popülasyonunu ayırt etmesini sağlamıştır. Daha önceki resimlerde sönük olarak görünen [[kırmızı dev]] yıldızlar, Baade'nin yeni fotoğraflarında net bir şekilde görünmektedir. Bunları “Popülasyon-II” türü yıldızlar olarak adlandırmış ve bu yıldızların Samanyolu'da bulunan [[Küresel yıldız kümesi|küresel kümelerin]] içindeki kırmızı dev yıldızlar ile aynı olduğunu fark etmiştir.

Popülasyon-II sınıfında bulunan yıldızlar Andromeda Galaksisi'nin merkezinde ve galaktik disk düzleminde dağılmış olarak küresel kümelerde bulunmaktadır. Galaksi genelinde bu tür yıldızlar Popülasyon-I türü yıldızlara oranla kütle bakımından baskındırlar. Yapılan araştırmalar, Popülasyon-II yıldızlarının 12 milyar yaşında olduklarını göstermektedir. Popülasyon-I yıldızları ise ağırlıklı olarak Andromeda Galaksisi'nin sarmal kollarında yer alan, daha genç ve parlak mavi yıldızlardır.

Baade'nin ikinci buluşu 1952 yılında Andromeda Galaksisi'nde bulunan Sefe değişen yıldızlarını incelemesi ile gerçekleşmiştir. Bu çalışmasında Baade, Shapley'in [[Büyük Macellan Bulutsusu]] üzerinde yapmış olduğu Sefe'lerin özhareketlerini inceleyerek saptadığı uzaklık ve mutlak parlaklık bağıntısını, Andromeda galaksisine uygulamıştır.

== Genel bilgiler ==
=== Uzaklık ve geometrik özellikler ===
Andromeda Galaksisi'nın sarmal kollarında bulunan [[Sefe değişkeni|Sefeid-I]] türü değişen yıldızların incelenmesinden, bu galaksinin Samanyolu'na olan uzaklığının yaklaşık 765 [[parsek|kpc]] olduğu ortaya çıkarılmıştır. Elde edilebilen kaliteli fotoğraflardan Andromeda Galaksisi'nin görünür çapının 2".4 kadar olduğu ortaya çıkarılmıştır. Bu değer, sarmal kollarda yer alan parlak [[Mavi yıldız|mavi]] ve [[Beyaz yıldız|beyaz]] yıldızların fotoğraf plaklarında oluşan görüntülerinden hesaplamıştır. Ancak, daha sönük olan [[kırmızı yıldız]]lar görülemediğinden, galaksinin gerçek çapının bu miktardan iki kat daha büyük olduğu düşünülmektedir. Galaksinin mikrodensitometre<ref group=not>mikrodensitometre: fotoğraf plağı üzerinde çıplak gözle görülemeyen görüntüleri tespit edebilen çok hassas elektronik bir cihazdır.</ref> incelemeleri sonucu sarmal diskin fotoğraf plakları üzerinde görünen görüntüsünün iki katı kadar büyük olduğu ve gerçek çapının 4".8 olduğu hesaplanmıştır. Galaksinin konumu ve uzaklığı dikkate alındığında gerçek lineer boyutunun 120.000 [[ışık yılı]] kadar olduğu görülmektedir.

[[Dosya:Andromeda galaxy.jpg|küçükresim|sol|{{Ortala|Andromeda Gökadsı'nın [[morötesi]] görüntüsü, [[GALEX]]}}]]

==== Uzaklık kanıtı ====
[[Edwin P. Hubble|Hubble]], Andromeda Galaksisi'nin sarmal kollarının içinde bulunan 40 adet zonklayan yıldız yardımıyla, galaksinin uzaklığını hesaplamıştır. Galaksinin fotoğraflarını inceleyerek bu yıldızların belirli dönemlerle söndüğünü ve parladığını göstermiştir. Hubble bu yıldızların Samanyolu'nda bulunan "Sefe Değişen Yıldız" türleri ile aynı olduğunu tanımlamıştır. (Başlangıçta farklı tür zonklayan yıldız türü üzerinden hesap yapılmışsa da daha sonra bu hata giderilmiştir.)
Konu ile ilgili olarak, [[Harlow Shapley]] (1930), Sefe değişen yıldızları ile cisimlerin uzaklığının bulunabileceğini belirtmiştir. Shapley, dönem ve görsel parlaklık bağıntısı olarak kullanılan Sefe'lerin özhareketlerini istatistiksel yöntemlerle incelemiş ve bu yıldızların [[paralaks]]ını ve dolayısıyla uzaklıklarını bulmuştur. Ayrıca, [[Pogson formülü]] yardımıyla Sefe'lerin mutlak parlaklıklarını da elde etmiştir. Hubble, Shapley'in bulduğu dönem ve parlaklık bağıntısından yaralanarak Andromeda sarmalının [[Dünya]]'dan yaklaşık 1 milyon [[ışık yılı]] uzaklığında olması gerektiği sonucuna varmıştır. Günümüzde modern teknoloji ile yapılan çalışmalar sonucunda, Andromeda Galaksisi'nin, Hubble'ın hesaplamalarının iki katından daha fazla, 2.2 milyon ışık yılı uzaklıkta olduğunu göstermektedir.

=== Dönüşü ===
Andromeda Galaksisi'nin dönmesi, görsel ve radyo [[dalga boyu]]ndaki [[tayf]]ının incelenmesinden elde edilebilir. Görsel analiz, M31'in çekirdeğinin her iki yanındaki yıldızların yayınladığı ışınımların tayfsal çizgilerinin [[Doppler etkisi|Doppler kayması]] özelliklerinin ölçülmesi ile elde edilir. Andromeda Galaksisi'nin çekirdeğin her iki yanında 65′ ila 70′ açısal uzaklığına kadar çekirdeğin dönmesi bir katı cisim hareket etmektedir. 70′ dan 155′ ya kadar her iki yanda dönme hızı, uzaklık arttıkça azalmaktadır. Zira bu dış kısımlar, çekirdek etrafında Kepler kanunlarına göre dönmektedir.

=== Kütlesi ===
[[Newton'ın evrensel kütleçekim yasası|Newton çekim kanununu]] ve gözlenen dönme hızlarını kullanarak, Andromeda'nın Galaksi'nin kütlesinin 2×10<sup>11</sup> M<sub><math>{\odot}</math></sub> kadar olduğu hesaplanmıştır. Bununla beraber, bu kütle miktarı, radyo ışınım analizinden elde edilen kütleden biraz küçük çıkmaktadır. Andromeda Galaksisi'nde yıldızlar arası [[hidrojen]] bulutlarının ortalama [[radyal hız]]ı 8&nbsp;km/s kadardır. Bu hız değerine karşıt olarak 4,1×10<sup>11</sup> M<sub><math>{\odot}</math></sub> kadar bir kütle hesaplanmıştır. 21&nbsp;cm çizgisinin analizinden M31'de bulunması gereken yıldızlararası hidrojenin kütlesinin, toplam kütle değerinin yaklaşık yüzde 1,3'ü kadar olacağı saptanmıştır.

== Yapısı ==
Andromeda Galaksisi'nin düzlemi, bakış doğrultumuza dik olmadığından, daralmış ve çevresi elips şeklinde görünmektedir. Teorik hesaplamalarla Andromeda'nın genişliğinin, 100.000 ışık yılı kadar olan uzunluğundan biraz daha küçük olduğu saptanmıştır. Mutlak parlaklığı -21,1<sup>m</sup> kadir olup, [[Güneş]]'ten yaklaşık 24 kadir kadar daha parlaktır. Bu da, içinde Güneş kadar parlak olan, en az 1010 adet yıldızın varlığını gerektirir. Bununla beraber, Güneş'ten daha sönük olan yıldızların saptanmalarının güçlüğü ve görünen ışınıma pek az katkıda bulunmaları olasılıkları nedenleri ile hesaplanan bu sayı yalnızca bir alt limittir. Dolayısıyla, Andromeda Galaksisi'ndeki yıldızların toplam sayısı, içinde 10<sup>11</sup> [[Güneş kütlesi]] bulunan Galaksimizin içindeki yıldızların sayısından en az iki kat kadar daha fazla olmalıdır.

[[Dosya:Infraredandromeda.jpg|küçükresim|sağ|upright=1.36|{{Ortala|Andromeda Galaksisi'nin [[kızılötesi]] görünümü, [[Spitzer Uzay Teleskobu]]}}]]

=== Sarmal kollar ===
Andromeda Galaksisi'nin incelemelerinde, [[sarmal kol]]ların çok az dallanma gösterdiği, daha ziyade basit bir sarmal yapıya sahip olduğu ve yapı bakımından [[Samanyolu]]'na benzediği anlaşılmaktadır.

Andromeda Galaksisi'ni çok ayrıntılı olarak inceleyen Baade, merkezden uzaklıkları 21 [[parsek|kpc]] ile 0,3 [[parsek|kpc]] arasında değişen, yedi adet sarmal kolun varlığını saptamıştır. Çekirdeği hem kuzey hem de güney tarafından sarmalayan bu kollar, Samanyolu Galaksisi'nde olduğu gibi aynı tür yıldızlar, toz ve gazlar, [[Sefe değişenleri]] ve [[Açık yıldız kümesi|açık kümeleri]] barındırmaktadır.

Andromeda Galaksisi'nde, en dıştaki kolda yer alan dağınık mavi üst dev yıldızlar, [[yıldızlararası gaz]] ve [[yıldızlararası toz|tozların]] olmaması veya yoğunluklarının çok az olması nedeniyle açık bir biçimde gözlenebilmektedir. Her ne kadar bu dış kolda gaz ve tozun bulunduğu şüphe götürmez bir gerçek ise de, bu [[yıldızlararası madde]]nin ışınımı gözlenemeyecek kadar sönüktür.

Beşinci ve dördüncü kollarda, merkezden 12 ila 9 kpc uzaklıklarda, içinde yedinci koldaki gibi mavi üst dev yıldızlarının hakim olduğu, buna ek olarak yıldızlar arası maddenin belirginleştiği ve Popülasyon-I türü yıldızlarının maksimum sayılara ulaştığı görülmektedir.

Merkezden uzaklıkları 5 kpc'den 2 kpc'ye kadar olan üçüncü ve ikinci sarmal kollarda, [[H II bölgesi|H II bölgeleri]] görülmeye başlar. Bu kollarda Popülasyon-I devleri sayıca çok daha azdır.

En içteki sarmal kolda, Popülasyon-I üst devleri görülmez, fakat H II bölgeleri açık olarak göze çarparlar.

Baade'nin belirtmiş olduğu toz ve gazlar ile Popülasyon-I yıldızlarının arasındaki bağlantı, Andromeda Galaksisi'nin sarmal kollarında açıkça görülmektedir. Bu H II bölgelerinin ve onların görünmesine mani olan çok parlak [[yıldız sınıflandırma#O sınıfı|O]] ve [[yıldız sınıflandırma#B sınıfı|B]] yıldızlarının sarmal kolların tozları arasında olduğu onların çok fazla kırmızılaşmış olmalarından anlaşılmaktadır.

=== Yıldızlararası ortam ===
Andromeda Galaksisi'nin [[yıldızlararası madde]]si sarmal kollarda toplanmış olduğu, küresel kümelerde kırmızılaşmanın [[H II bölgesi|H II bölgeleri]] ile kıyaslandığında, yokluğu veya yok denecek kadar azlığı ile açıkça görülmektedir.<ref>{{Dergi kaynağı | yazar=H. Arp | yazarbağı=Halton Arp | başlık=Andromeda Nebula from a Spectroscopic Survey of Emission | dergi=Astrophysical Journal | yıl=1964 | cilt=139 | sayfalar=1045| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1964ApJ...139.1045A |doi=10.1086/147844 |erişimtarihi=26 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20071012021047/http://adsabs.harvard.edu/abs/1964ApJ...139.1045A |arşivtarihi=12 Ekim 2007 | ölüurl=hayır }}</ref> Galaksi içerisinde dağılmış, fakat özellikle çekirdek civarında yoğunlaşmış olan küresel kümeler, sarmal yapı ile hiç ilgili değildir. Galaksinin bizden uzak olan tarafında bulunan küresel kümelerde biraz kırmızılaşma vardır. Bu kırmızılaşma küresel kümelerden gelmekte olan ışığın Andromeda Galaksisi'nin düzleminden geçerek bize ulaşması sonucu ortaya çıkmaktadır. Çok fazla kırmızılaşan birkaç küresel küme ise, galaksinin hemen hemen yatay düzleminde bulunan ve bundan dolayı da tozlar tarafından büyük ölçüde karartılmış olanlardır.

Andromeda Galaksisi'ndeki küresel kümelerle ilgili bu gözlemler, galaksideki Popülasyon-II [[nova]]ları üzerinde yapılan araştırmalar ile uyuşmaktadır. Gözlenmiş olan 25 novadan sadece bir tanesi fark edilebilir derecede kırmızılaşma göstermektedir. İlginç olan bu novanın beşinci kolda olması ve böylece ışığı bize gelmeden önce koldaki tozlardan geçmeksidir. Bu kolu çekirdeğe doğru takip edecek olursak, dış bölgelerine bol miktarda Popülasyon-I Süper dev yıldızları bulunmasına karşılık, bunların çekirdeğe doğru sayıca azalmakta ve birdenbire yok oldukları görülmektedir. Bununla beraber, sarmal kol, çekirdeğin içine doğru bir toz kolu şeklinde devam etmektedir.
[[Dosya:Andromeda galaxy Ssc2005-20a1.jpg|küçükresim|upright=1.59|sol|{{Ortala|Andromeda Galaksisi'nin [[kızılötesi]] görünümü, [[Spitzer Uzay Teleskobu]] (Kaynak:[[NASA]]/[[JPL]]-[[Caltech]]/K. Gordon ([[Arizona Üniversitesi]])}}]]

=== Yıldız oluşumu ===
Andromeda Galaksisi'nin sarmal kollarındaki bütün maddelerin incelenmesi sonucu, sarmal kolların bu büyüklükteki bir galaksinin toplam ışığına katkısının yüzde 20'den daha az olduğu gerçeğini ortaya çıkarmıştır. Diğer bir deyişle, sarmal kollardaki Popülasyon-I yıldızları galaksinin toplam kütlesinin yalnızca küçük bir kısmını oluşturmaktadır. Bu durumun gaz ve tozlar için de doğru olması gerektiğinden, ileride oluşması beklenen yeni yıldızlar için gerekli madde miktarının çok az kaldığı ortaya çıkmaktadır. Andromeda ve bizim galaksimizde nötr hidrojenin 21&nbsp;cm'deki çizgisinin analizi ile, yeni yıldızların oluşumuna elverişli olan madde miktarının, bu iki galaksinin toplam kütlesinin yüzde 2'sinden daha fazla olmamaktadır. Buradan, Andromeda Galaksisi'nde yıldız oluşumu döneminin az çok bitmek üzere olduğu ve bu sarmal sistemlerdeki yıldızların çoğunluğunun uzun bir süre önce meydana gelmiş olduğu sonucu çıkarılabilir. Şüphesiz, eğer bu galaksilerin büyük kısmını meydana getiren Popülasyon-II yıldızları, evrimleri süresince yeterli madde dışarıya atıyorlarsa, uzaya atılan bu madde toz ve gaz mevcudunu yenileyebilir.

=== Yıldızların dağılımı ===
Andromeda Galaksisi'nin çekirdeğinin içinde sadece Popülasyon-II yıldızları bulunduğu ve toz olmadığına ilk defa Baade (1944) belirtmiştir. Andromeda'nın çekirdeğindeki yıldızlar Popülasyon-II türünden [[Sarı dev|sarı]] ve [[kırmızı dev]]ler olup merkezden dışarıya doğru galaksinin kollarına kadar izlenebilmektedir. Popülasyon-II yıldızları, yassı diskin her yerinde ve hatta gözlenebilen en dıştaki sarmal yapının da ötesindeki bölgelerde bulunmaktadır. Baade, Popülasyon-II yıldızlarını galaksinin küçük ekseni boyunca inceleyerek bu yıldızları dışarıya, merkezden 45<sup>o</sup> uzağa kadar izlemeyi başarmıştır. Merkezden dışarıya doğru büyük eksen boyunca gidildiğinde, Popülasyon-II yıldızlarının yoğunluğu az çok galaksinin parlaklığı ile aynı şekilde azalır (kolları göz önüne almadan). Büyük eksen boyunca Popülasyon-II yıldızları merkezden 2<sup>o</sup> uzaklığa kadar izlenebilmiştir, ancak kırmızıya duyarlı fotoğraf plaklar kullanıldığında çok daha uzak mesafelere uzanabilmektedir. Andromeda Galaksisi'nin ana diski çoğu Popülasyon-II sınıfından olan kırmızı ve sarı dev yıldızlardan oluşmaktadır.

Popülasyon-II dev yıldızları ile karışmış olarak, [[Messier 67|M67]] gibi [[Açık yıldız kümesi|açık kümelerde]] bulunan dev yıldızlar da vardır. Bunlar diskteki yıldızların çoğunluğunu meydana getirebilir ve diskten gelen ışığın büyük kısmını (sarmal kolları göz önüne almadan) açıklayabilir. Fakat en parlak disk yıldızları şüphesiz Popülasyon-II'nin kırmızı dev yıldızlarıdır. Bu iki tip kolayca birbirinden ayırt edilebilir çünkü Popülasyon-II yıldızları, normal dev yıldızları ile karşılaştırıldığında metal yönünden fakirdirler. Diskin bu yapısı, uzun süre poz verilmiş kırmızıya duyarlı fotoğraf plakların incelemesi sonucunda görülmüştür. Bu fotoğraf plakları üzerinde, sarmal kollar arasındaki bölgelerin, dışarıya doğru giderek sayıları azalan, yoğun Popülasyon-II dev yıldızları ile dolu olduğunu görmekteyiz. Bu analize göre galaksinin sarmal kolları, ince gaz, toz tabakaları ve diskin içerisine gömülü Popülasyon-I türünden O ve B süperdev yıldızlarından ibarettir.

== Radyo ışınımı ==
21&nbsp;cm çizgisi büyük eksen boyunca yani sarmal kollar incelenebilmektedir. Bu ışınım, çekirdeğin iki yanından yaklaşık 3<sup>o</sup> uzaklığa kadar izlenebilmekte ve buradan, galaksinin bu dış kısımları için dönme yasasını hesaplanabilmektedir. M31'in merkezinden 8,7 kpc kadar uzaklıkta 21&nbsp;cm çizgisi keskin maksimuma sahiptir. Baade işte tam buraya Andromeda'nın içinde Popülasyon-I yıldızları, gaz ve tozun maksimum yoğunluklarında oldukları dördüncü sarmal kolunu koymuştur. M31 etrafında bir radyo halosu bulunmaktadır.
Radyo dalga boyunda yapılan gözlemler sonucunda; radyo dalgalarının kaynağının, galaksinin düzleminden büyük uzaklıklara kadar dağılmıştır ve düzleme dikey olarak 10 kpc'den daha fazla uzağa giden hemen hemen küresel bir sistem meydana getirmektedir. Radyo dalgaları ile tayin edilmiş olan Andromeda'nın gerçek boyutu görsel boyutundan çok daha büyük olup, galaksinin radyo kaynakları barındıran kısmı çapı 100 kpc kadardır.

== CO dağılımı ==
M31 merkezinden 10 kpc uzaklığında yer alan, simit şekilli, Popülasyon-I halkasında CO soğurması görülmektedir. Buna karşılık Andromeda Galaksisi'nin merkezinde herhangi bir CO soğurması saptanamamıştır. M31, [[galaksi düzlemi]] ile 20<sup>o</sup>'lik açı yaptığından -300&nbsp;km/s'te CO soğurması beklenmemektedir. Gaz halkalarının hızları M31'in güneybatısında –550&nbsp;km/s ve kuzeydoğusuna doğru –50&nbsp;km/s ile değişmektedir.

== Galaksi'nin dönmesi ==
Andromeda Galaksisi'nin dönmesi, görsel ve radyo dalga boyundaki [[tayf]]ının incelenmesinden elde edilmektedir. Görsel analiz, M31'in çekirdeğinin her iki yanındaki yıldızların yayınladığı ışınımların tayfsal çizgilerinin [[Doppler etkisi]] özelliklerinin ölçülmesi ile elde edilir.
Andromeda Galaksisi'nin çekirdeğin her iki yanında 65' ila 70' [[Açısal uzaklık|açısal uzaklığına]] kadar çekirdeğin dönmesi bir katı cisim hareket etmektedir. 70'ten 155' ya kadar her iki yanda dönme hızı, uzaklık arttıkça azalmaktadır. Zira bu dış kısımlar, çekirdek etrafında [[Kepler'in Üç Yasası|Kepler kanunlarına]] göre dönmektedir.

== Galaksi'nin kütlesi ==
[[Newton'ın evrensel kütleçekim yasası|Newton çekim kanununu]] ve gözlenen dönme hızlarını kullanarak, Andromeda'nın kütlesinin 2×10<sup>11</sup> M<sub>o</sub> kadar olduğu hesaplanmıştır. Bununla beraber, bu kütle miktarı, radyo ışınım analizinden elde edilen kütleden biraz küçük çıkmaktadır. Andromeda Galaksisi'nde yıldızlar arası hidrojen bulutlarının ortalama [[radyal hız]]ı 8&nbsp;km/s kadardır. Bu hız değerine karşıt olarak 4,1×10<sup>11</sup> M<sub>o</sub> kadar bir kütle hesaplanmıştır. 21&nbsp;cm çizgisinin analizinden M31'de bulunması gereken yıldızlararası hidrojenin kütlesinin, toplam kütle değerinin yaklaşık yüzde 1,3'ü kadar olacağı saptanmıştır.

== Çekirdek ==
[[Dosya:Double Nucleus of the Andromeda Galaxy (M31).tif|sağ|küçükresim|upright=0.91|{{Ortala|Hubble Uzay Teleskobu'ndan alınan bu fotoğrafta Andromeda'nın olası çift çekirdekli yapısı görülmektedir. ''[[NASA]]/[[ESA]]&nbsp;foto''.}}]]
Son yapılan araştırmalarda, [[Hubble Uzay Teleskobu]] ile alınan görüntülerden Andromeda Galaksisi'nin çift çekirdekli olabileceği tartışmaları başlatılmıştır. Andromeda Galaksisi'nin çift çekirdekli olduğunu savunan astronomi uzmanlarına göre (Lauer 1995) bu oluşum iki farklı şekilde açıklanabilir. Birincisi, dinamik çarpışma olayı nedeniyle Andromeda Galaksisi'nin merkezine girmiş olan bir başka galaksinin disk veya kolları Andromeda tarafından yenmiş ve çekirdek kısmı Andromeda'nın çekirdeğinin yanına çekilmiştir. Böylelikle Andromeda Galaksisi'nin merkezinde gerçekte iki çekirdek bulunmaktadır. İkinci görüş ise, Andromeda Galaksisi'nin tek bir çekirdeği bulunmakta, ancak yıldızlar arası ortam nedeniyle çekirdeğin bir kısmı örtülmekte ve iki farklı çekirdekmiş gibi görülmektedir.

Sağdaki fotoğrafta Andromeda Galaksisi'nin Hubble Uzay [[teleskop]]u ile çekilmiş 40 ışık yılı genişliğinde çekirdek yapısı görülmektedir. İki ışık tepesi birkaç milyon yoğun yıldız içermektedir. İki tepe arasında beş ışık yılı mesafe bulunmaktadır. Daha parlak olan tepe Dünya'dan da görülebilen çekirdektir. Fakat Hubble Uzay [[teleskop]]u, Andreomeda Galaksisi'nin gerçek merkezinin daha sönük olan tepe olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu iki çekirdeğe P1 ve P2 denilmektedir.

== Merkezdeki kara delik ==
13 Ekim 1999'da Chandra x-ışın Uydusu ile Andromeda Galaksisi'nin x-ışın görüntüsü alınmış ve 100'den fazla tek x-ışını kaynağı olduğu görülmüştür. Bu kaynaklardan biri de Andromeda Galaksisi'nin merkezinde bulunduğu saptanan ve kütlesi 30×10<sup>6</sup> Güneş kütlesine karşılık gelen [[Süper kütleli karadelik|süper kütleli karadeliğin]] üzerinde bulunmaktadır. M31'in merkezindeki bu x-ışını salması diğer x-ışını kaynakları ile karşılaştırınca merkezdeki sıcaklığın daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla, bu kaynak sayesinde, merkezdeki karadelik üzerine düşen gazın soğuk olduğu anlaşılmıştır.

X-ışınının salması yapabilen cisimlerin, Dünya'dan [[teleskop]] ile fark edilebilmesi için, bu cisimlerin sıcaklıklarının 1×10<sup>6</sup> °[[Kelvin|K]]'den daha fazla olması gerekmektedir. Andromeda Galaksisi'nde bulunan tipik bir x-ışın yıldızı 10×10<sup>6</sup> °K sıcaklığında olmakla beraber, kara delik üzerindeki x-ışınının kaynağı sadece birkaç milyon derece olduğu saptanmıştır. Andromeda Galaksisi, boyutları, şekli ve merkezindeki süperkütleli karadeliği ile [[Samanyolu Galaksisi]]'ne benzemektedir. Benzer galaksilerin merkezlerinde yer alan karadelikler ile karşılaştırıldığında Andromeda Galaksisi'nin karadeliği farklı özellikler göstermektedir. X-ışını yayımına bakıldığında beklenenden daha zayıf radyo salması görülmektedir. Bu gözlemlerde, merkez bölgenin çevresinde binlerce ışık yılı uzunluğunda yaygın parlaklık dikkat çekmiştir. Bu parlaklığın nedeni tam olarak bilinememekle beraber, Dr. Eliot Quataert (2000) olayın oluşumunun merkezden genişlemekte olan sıcak rüzgarlardan kaynaklanmış olabileceğini düşünmektedir.

Einstein, ROSAT ve Hubble Uzay [[teleskop]] uyduları ile yapılan çalışmalarda çekirdek kaynakları gözlemlerinde 5 adet noktasal kaynak bulunmuştur. Bu kaynaklardan biri olan CXOJ004244.2+411608 Andromeda Galaksisi'nin merkezinde bulunan süperkütleli karadeliğe aittir. M31'in diğer noktasal kaynaklarıyla karşılaştırıldığında bu kaynağın farklı bir x-ışını tayfı verdiği görülmektedir. Buna dayanarak kaynağın merkezinin karadelik olduğu anlaşılmaktadır.

{| class="toccolours" border=1 cellspacing=0 cellpadding=2 align=center style="text-align:center; border-collapse:collapse; margin-left: 0; margin-right: auto;"
|-
! colspan=3 style="text-align:center;" | Andromeda Galaksisi'nde bulunan beş noktasal kaynağın konumları
|- bgcolor="#a0b0ff"
! style="text-align:center;" | Kaynak
! style="text-align:center;" | [[Sağ açıklık]](J2000)
! style="text-align:center;" | [[Dik açıklık]](J2000)
|-
| Çekirdek || {{SAG|00|42|44.24}} || {{DIA|41|16|08.0}}
|-
| CXOGMP J004247.0+411628 || {{SAG|00|42|47.04}} || {{DIA|41|16|28.8}}
|-
| CXOGMP J004244.2+411609 || {{SAG|00|42|44.23}} || {{DIA|41|16|09.2}}
|-
| CXOGMP J004444.2+411605 || {{SAG|00|42|44.23}} || {{DIA|41|16|05.8}}
|-
| CXOGMP J004243.9+411604 || {{SAG|00|42|43.97}} || {{DIA|41|16|04.7}}
|-
| CXOGMP J004243.7+411604 || {{SAG|00|42|43.72}} || {{DIA|41|16|04.4}}
|}

Einstein uydusu gözlemleri ile M31 çekirdeğindeki x-ışın kaynağının ışınım gücünün 9,6×10<sup>37</sup> erg/s olduğu anlaşılmıştır. Merkezde bulunan değişen yıldızların dönemlerinin 6 ay olduğunu tespit edilmiştir. Radyo dalgaboylarındaki gözlemler merkezde zayıf (yaklaşık 30 mikro Jy) kaynağı ortaya çıkarmıştır. Bu kaynağın 3,6&nbsp;cm dalga boyunda verdiği ışınım gücünün Sgr A'nın ışınım gücüne oranının yaklaşık 0,2 olduğu göz önüne alındığında, Andromeda Galaksisi'nin çekirdek kütlesinin yaklaşık 30 kat daha fazla olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. M31'de dağılmış olarak gözlenen nokta kaynakları birer x-ışın çift yıldızları ve/veya [[Süpernova kalıntısı|süpernova kalıntılarıdır]].

== Süpernova S Andromeda ==
[[Ernst Hartwig]], 20 Ağustos 1885'te Samanyolu Galaksisi dışında ilk defa Andromeda Galaksisi'nin merkezinin yakınında bir [[süpernova]] keşfetmiştir. Bu süpernova 17 – 20 Ağustos 1885 tarihleri arasında 6<sup>m</sup> kadire kadar ulaşmış ve 16 Şubat 1890'da 16<sup>m</sup> kadire kadar sönmüştür. Bu süpernovaya "S Andromeda" veya [[SN 1885A]] denilmektedir. Bu yıldızın parlaklığı ilk on gün içinde günde 0,<sup>m</sup>165 kadir düşmüştür. S Andromeda'nın kalıntıları 100 yıl sonra gözlenebilmiştir. Çalışmalar görsel, radyo ve x-ışını bölgelerinde gerçekleştirilmiştir. 1988'de yapılan Fe I çizgisi 3860 °Α dalga boyu ve Ca II çizgilerinin gözlemleri Andromeda Galaksisi'nin merkezinde parlayan süpernova kalıntıları bulunduğunu göstermektedir. Parlamasının nedeni şöyle açıklanmaktadır; patlayan bir yıldız genişlerken yıldızlar arası ortamda bulunan gazlara çarpar ve bu gazları milyonlarca derece sıcaklıklara kadar ısındırır. Bunun sonucu olarak ışımalarda kalıntıları ve gazın parlamalarını görmekteyiz. S Andromeda tayflarının analizlerinden elde edilen bilgilere göre, süpernova kalıntılarının hâlen daha genişlediği bilinmektedir.

== Küresel kümeler ==
[[Dosya:HST G1 (Mayall II).jpg|sağ|küçükresim|upright=0.91|{{Ortala|Hubble Uzay Teleskobu'ndan alınan Mayall II küresel yıldız kümesi fotoğrafı.}}]]
[[Edwin Hubble]], ilk defa 1932'de, Andromeda Galaksisi'nde bulunan 140 adet küresel küme kataloğunu yayınlamıştır. Bu küresel kümelerin mavi fotoğrafik parlaklıkları 15<sup>m</sup> ile 18<sup>m</sup> kadir ve çapları 4" – 10" arasında değişmektedir. Sonraki çalışmalarla M31'in tayfı incelenerek kataloga alınan küresel küme sayısı 509'a çıkarılmıştır (Crampton, 1985). Samanyolu Galaksisi'ne oranla, Andromeda Galaksisi 2 kat daha fazla küresel küme içermektedir.
Andromeda Galaksisi içinde bulunan en parlak küresel küme [[Mayall II]] (G1) olup, parlaklığı 14.<sup>m</sup>2 kadirdir.

== Uydular ==
{{Ana|Andromeda'nın uydu galaksileri}}
Charles Messier (1781) [[Messier 32|M32]] ve [[Messier 110|M110]] olan iki parlak uydusunu keşfetmiştir. Bunlar Andromeda Galaksisi'ni çevreleyen diğer küçük uydular arasındaki en parlak olanlarıdır. M32 ve M110 dışında, [[William Herschel]] tarafından keşfedilmiş olan [[NGC 185]] ile [[D'Arrest]] tarafından keşfedilmiş olan [[NGC 147]] ve çok sönük cüce sistemleri olan And I, And II, And III, And IV, And V, And VI ve And VII'de Andromeda Galaksisi'nin uyduları arasında sayılmaktadır.

<div style="clear: both"></div>

{| class="wikitable" style="text-align:center;border-collapse:collapse;" cellpadding="2"
|+ '''1900'den önce keşfedilmiş Andromeda'nın uyduları'''
|- style="background:#efefef;"
! Adı
! [[Biçimsel Galaksi Sınıfları|Tipi]]
! [[Güneş]]'ten<br />uzaklık<br />([[ışık yılı|MIy]])
! [[Görünür parlaklık|Parlaklık]]
! Keşfeden
! Keşif<br />yılı
|- style="background:#eeeeff;"
| [[Messier 32|M32]]
| cE2
| 2.65 ± 0,10
| +9.0
| style="text-align: left;" | [[Guillaume Le Gentil]]
| 1749
|- style="background:#ccccff"
| [[Messier 110|M110]]
| E5 pec
| 2.69 ± 0,09
| +8.9
| style="text-align: left;" | [[Charles Messier]]
| 1773
|- style="background:#eeeeff;"
| [[NGC 185]]
| dSph/dE3
| 2.08 ± 0,15
| +10.1
| style="text-align: left;" | [[William Herschel]]
| 1787
|- style="background:#ccccff"
| [[NGC 147]]
| dSph/dE5
| 2.67 ± 0,18
| +10.5
| style="text-align: left;" | [[John Herschel]]
| 1829
|}

=== M32 ===
{{Ana|Messier 32}}
M32 [[Eliptik galaksi|eliptik]] bir galaksi olup parlak yüzeye ve yoğun yapıya sahiptir. Merkezi yüzey parlaklığı 13.<sup>m</sup>4 kadirdir. Merkezinde parlak bir çekirdeğe sahip olup [[Hubble Uzay Teleskobu]] ile alınan görüntülerinde merkezinde kara delik olabileceği düşünülmektedir. Karadeliğin kütlesi 3×10<sup>6</sup> M<sub>o</sub> olup, toplam kütlesi 7×10<sup>8</sup> M<sub>o</sub>'dır. Andromeda Galaksisi ile [[Etkileşen galaksi|etkilişime]] sahiptir. Yörüngesi M31'e çok yakındır.

M32'nin [[spektrofotometre]]leri ağır [[element]]lerinin çoğunun [[Güneş]]inkine benzediğini göstermektedir. M32'nin tayfı çoğunlukta çok yaşlı yıldızlardan oluşmaktadır. M32'de [[Küresel yıldız kümesi|küresel kümeler]] bulunmamakla beraber, 11 adet [[gezegenimsi bulutsu]]lar görülmektedir. Bu gezegenimsi bulutsular yardımıyla M32'nin hızını saptamak mümkündür. Merkezde hız 90&nbsp;km/s'tir ve dışa doğru gidildikçe 70&nbsp;km/s olmaktadır. M32'nin dönmesi ise ölçülememektedir.

=== NGC 205 ===
{{Ana|NGC 205}}
M31'in diğer bir yoldaşı [[NGC 205]] galaksisidir. M32'ye nazaran daha sönük, düşük yüzey parlaklıklı, daha ince ve uzundur. Andromeda Galaksisi ile etkileşim göstermekle beraber etkileşimi M32'ye oranla daha azdır. Bu nedenle, M32'nin aksine, yörüngesi M31'e yeterince yaklaşmamaktadır. Andromeda Galaksisi'ne olan uzaklığı 100 kpc'dir.

=== NGC 185 ===
{{Ana|NGC 185}}
NGC 185 eliptik bir galaksi olup yapı bakımından [[NGC 205]]'e benzemektedir. OB yıldızları, toz bulutları, H I bulutları ve genç mavi yıldızları içermektedir.

=== NGC 147 ===
{{Ana|NGC 147}}
NGC 147 ile [[NGC 185]] gökyüzünde mesafesi sadece 1<sup>o</sup> olan bir çift meydana getirmektedir. [[RR Lyrae]] değişen yıldızları ile yapılan değerlendirmelere göre [[Samanyolu]]'na olan uzaklıkları hemen hemen aynıdır.

== Notlar ==
<div class="references-small">
<references group=not/>
</div>

== Kaynakça ==
;Spesifik
{{kaynakça}}
;Genel
* {{Web kaynağı | url = http://seds.lpl.arizona.edu/messier/dataMag.html | başlık = Messier Object Data, sorted by Apparent Visual Magnitude | erişimtarihi = 27 Ağustos 2007 | yayımcı = SEDS | tarih = 22 Ağustos 2007 | yazar = Frommert, H.; Kronberg, C. | arşivurl = https://web.archive.org/web/20091005084434/http://seds.lpl.arizona.edu/messier/dataMag.html | arşivtarihi = 5 Ekim 2009 | ölüurl = evet }}
* {{Kitap kaynağı
 |son= Kepple
 |ilk= George Robert
 |eşyazarlar= Glen W. Sanner
 |başlık= The Night Sky Observer's Guide, Volume 1
 |yayımcı= Willmann-Bell, Inc.
 |yıl= 1998
 |isbn= 0-943396-58-1
 |sayfalar=18}}
* {{Dergi kaynağı| yazar=W. Herschel | yazarbağı=William Herschel | başlık=On the Construction of the Heavens | dergi=Philosophical Transactions of the Royal Society of London | cilt=75 | yıl=1785| sayfalar=213-266|doi=10.1098/rstl.1785.0012}}
* {{Dergi kaynağı| yazar=William Huggins | yazarbağı=William Huggins | başlık=On the Spectra of Some of the Nebulae| dergi=Philosophical Transactions of the Royal Society of London| cilt=154 | yıl=1864| sayfalar=437-444|doi=10.1098/rstl.1864.0013}}
* {{Kitap kaynağı| ilk=Isaac| son=Roberts| başlık=A Selection of Photographs of Stars, Star-clusters and Nebulae, Vol. II | yayımcı=The Universal Press| yer=Londra| yıl=1899}}
* {{Dergi kaynağı
| yazar=V.M. Slipher
| yazarbağı=Vesto Melvin Slipher
| başlık=The Radial Velocity of the Andromeda Nebula
| dergi=Lowell Observatory Bulletin
| yıl=1913
| cilt=1
| sayfalar=2.56-2.57| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1913LowOB...1b..56S
|erişimtarihi=26 Mart 2009
|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080115200810/http://adsabs.harvard.edu/abs/1913LowOB...1b..56S
|arşivtarihi=15 Ocak 2008
| ölüurl=hayır
}}
* {{Dergi kaynağı
| yazar=Heber D. Curtis
| yazarbağı=Heber Doust Curtis
| başlık=Novae in Spiral Nebulae and the Island Universe Theory
| dergi=Publications of the Astronomical Society of the Pacific
| ay=Ocak
| yıl=1988
| cilt=100
| sayfalar=6|doi=10.1086/132128
| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1988PASP..100....6C
|erişimtarihi=26 Mart 2009
|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080218063520/http://adsabs.harvard.edu/abs/1988PASP..100....6C
|arşivtarihi=18 Şubat 2008
| ölüurl=hayır
}}
* {{Dergi kaynağı | soyadı=Öpik | ad=Ernst | yazarbağı=Ernst Öpik | başlık=An estimate of the distance of the Andromeda Nebula | dergi=Astrophysical Journal | yıl=1922 | cilt=55 | sayfalar=406-410| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1922ApJ....55..406O |doi=10.1086/142680 |erişimtarihi=26 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20170721202217/http://adsabs.harvard.edu/abs/1922ApJ....55..406O |arşivtarihi=21 Temmuz 2017 | ölüurl=hayır }}
* {{Dergi kaynağı | yazar=E. P. Hubble | yazarbağı=Edwin Hubble | başlık=A spiral nebula as a stellar system, Messier 31 | dergi=Astrophysical JournalEngl | yıl=1929 | cilt=69 | sayfalar=103-158| url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?1929ApJ....69..103H |doi=10.1086/143167 |erişimtarihi=26 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150319090528/http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?1929ApJ....69..103H |arşivtarihi=19 Mart 2015 | ölüurl=hayır }}
* {{Dergi kaynağı
| yazar=W. Baade
| yazarbağı=Walter Baade
| başlık=The Resolution of Messier 32, NGC 205, and the Central Region of the Andromeda Nebula
| dergi=Astrophysical Journal
| yıl=1944
| cilt=100
| sayfalar=137| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1944ApJ...100..137B
|doi=10.1086/144650
|erişimtarihi=26 Mart 2009
|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080229071442/http://adsabs.harvard.edu/abs/1944ApJ...100..137B
|arşivtarihi=29 Şubat 2008
| ölüurl=hayır
}}
* {{Web kaynağı | url = http://www.space.com/scienceastronomy/astronomy/galaxy_collides_020507-1.html | başlık = Crash Course: Simulating the Fate of Our Milky Way | erişimtarihi = 18 Eylül 2006 | yayımcı = SPACE.com | tarih = 7 Mayıs 2002 | ilk = Tariq | son = Malik | arşivurl = https://web.archive.org/web/20101227092853/http://www.space.com/scienceastronomy/astronomy/galaxy_collides_020507-1.html | arşivtarihi = 27 Aralık 2010 | ölüurl = hayır }}
* {{Bölüm kaynağı
 | başlık = The Grand Collision 
 | bölümbağı = 
 | seri  = The Sky At Night 
 | seribağı = 
 | yayıntarihi = 5 Kasım 2007}}
* {{Dergi kaynağı
 | yazar=McConnachie, A. W.; Irwin, M. J.; Ferguson, A. M. N.; Ibata, R. A.; Lewis, G. F.; Tanvir, N.
 | başlık=Distances and metallicities for 17 Local Group galaxies
 | dergi=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society
 | yıl=2005
 | cilt=356
 | sayı=4
 | sayfalar=979-997| url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2005MNRAS.356..979M
 |doi=10.1111/j.1365-2966.2004.08514.x
 |erişimtarihi=26 Mart 2009
 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20171103120740/http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=2005MNRAS.356..979M
 |arşivtarihi=3 Kasım 2017
 | ölüurl=hayır
 }}
* {{Dergi kaynağı
| yazar=N. W. Evans & M. I. Wilkinson
| başlık=The mass of the Andromeda galaxy
| dergi=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society
| yıl=2000
| cilt=316
| sayı=4
| sayfalar=929-942| url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?2000MNRAS.316..929E
|doi=10.1046/j.1365-8711.2000.03645.x
|erişimtarihi=26 Mart 2009
|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150319085323/http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?2000MNRAS.316..929E
|arşivtarihi=19 Mart 2015
| ölüurl=hayır
}}
* {{Dergi kaynağı
| yazar=W. Liller, B. Mayer
| başlık=The Rate of Nova Production in the Galaxy
| dergi=Publications Astronomical Society of the Pacific
| ay=Temmuz
| yıl=1987
| cilt=99
| sayfalar=606-609| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1987PASP...99..606L
|doi=10.1086/132021
|erişimtarihi=26 Mart 2009
|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071012021057/http://adsabs.harvard.edu/abs/1987PASP...99..606L
|arşivtarihi=12 Ekim 2007
| ölüurl=hayır
}}
* {{Dergi kaynağı | yazar=R.L. Beaton, E. Athanassoula, S.R. Majewski, P. Guhathakurta, M.F. Skrutskie, R.J. Patterson, M. Bureau | başlık=Unveiling the Boxy Bulge and Bar of the Andromeda Spiral Galaxy | dergi=Astrophysical Journal Letters | yıl=2006 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2006astro.ph..5239B |doi=10.1086/514333 | cilt=658 | sayfalar=L91|erişimtarihi=26 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080226142325/http://adsabs.harvard.edu/abs/2006astro.ph..5239B |arşivtarihi=26 Şubat 2008 | ölüurl=hayır }}
* {{Dergi kaynağı | yazar=S. C. Chapman, R. Ibata, G. F. Lewis, A. M. N. Ferguson, M. Irwin, A. McConnachie, N. Tanvir | başlık=A kinematically selected, metal-poor spheroid in the outskirts of M31 | dergi=Astrophysical Journal | yıl=2006 | url=http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?astro-ph/0602604 | cilt=653 | sayfalar=255|doi=10.1086/508599 |erişimtarihi=4 Ekim 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150319090209/http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/bib_query?astro-ph%2F0602604 |arşivtarihi=19 Mart 2015 | ölüurl=hayır }}
* {{Basın açıklaması kaynağı| yayımcı=CalTech Media Relations | tarih=27 Şubat 2006 | başlık=Andromeda's Stellar Halo Shows Galaxy's Origin to Be Similar to That of Milky Way | url=http://pr.caltech.edu/media/Press_Releases/PR12801.html | erişimtarihi=24 Mayıs 2006}}
* {{Basın açıklaması kaynağı| yayıncı=UC Santa Cruz | tarih=9 Ocak 2001 | başlık=Astronomers Find Evidence of an Extreme Warp in the Stellar Disk of the Andromeda Galaxy | url=http://www.ucsc.edu/news_events/press_releases/archive/00-01/01-01/andromeda.html | erişimtarihi=24 Mayıs 2006}}
* {{Dergi kaynağı | yazar=V. C. Rubin, W. K. J. Ford | başlık=Rotation of the Andromeda Nebula from a Spectroscopic Survey of Emission | dergi=Astrophysical Journal | yıl=1970 | cilt=159 | sayfalar=379| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1970ApJ...159..379R |doi=10.1086/150317 |erişimtarihi=26 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20071012005759/http://adsabs.harvard.edu/abs/1970ApJ...159..379R |arşivtarihi=12 Ekim 2007 | ölüurl=hayır }}
* {{Dergi kaynağı | yazar=H. Arp | yazarbağı=Halton Arp | başlık=Andromeda Nebula from a Spectroscopic Survey of Emission | dergi=Astrophysical Journal | yıl=1964 | cilt=139 | sayfalar=1045| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1964ApJ...139.1045A |doi=10.1086/147844 |erişimtarihi=26 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20071012021047/http://adsabs.harvard.edu/abs/1964ApJ...139.1045A |arşivtarihi=12 Ekim 2007 | ölüurl=hayır }}
* {{Dergi kaynağı | yazar=R. Braun | başlık=The distribution and kinematics of neutral gas, HI region in M31 | dergi=Astrophysical Journal | yıl=1991 | cilt=372, part 1 | sayfalar=54-66| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1991ApJ...372...54B |doi=10.1086/169954 |erişimtarihi=26 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20071012005815/http://adsabs.harvard.edu/abs/1991ApJ...372...54B |arşivtarihi=12 Ekim 2007 | ölüurl=hayır }}
* {{Basın açıklaması kaynağı| yayımcı=Esa Science News | tarih=14 Ekim 1998 | başlık=ISO unveils the hidden rings of Andromeda | url=http://www.iso.vilspa.esa.es/outreach/esa_pr/andromed.htm | erişimtarihi=24 Mayıs 2006}}
* {{Haber kaynağı | başlık=Busted! Astronomers Nab Culprit in Galactic Hit-and-Run | yayımcı=Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics | tarih=18 Ekim 2006 | url=http://www.cfa.harvard.edu/press/pr0628.html | erişimtarihi=18 Ekim 2006 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080706171222/http://www.cfa.harvard.edu/press/pr0628.html |arşivtarihi=6 Temmuz 2008 | ölüurl=hayır }}
* {{Dergi kaynağı | yazar=J. S. Kalirai, K. M. Gilbert, P. Guhathakurta, S. R. Majewski, J. C. Ostheimer, R. M. Rich, M. C. Cooper, D. B. Reitzel, R. J. Patterson | başlık=The Metal-Poor Halo of the Andromeda Spiral Galaxy (M31) | dergi=Astrophysical Journal | yıl=2006 | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2006astro.ph..5170K | cilt=648 | sayfalar=389|doi=10.1086/505697 |erişimtarihi=26 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20071012005925/http://adsabs.harvard.edu/abs/2006astro.ph..5170K |arşivtarihi=12 Ekim 2007 | ölüurl=hayır }}
* {{Dergi kaynağı | yazar=J.S. Bullock and K.V. Johnston | başlık=Tracing Galaxy Formation with Stellar Halos I: Methods | dergi=Astrophysical Journal | yıl=2005 | cilt=635 | sayı=2 | sayfalar=931-949| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005ApJ...635..931B |doi=10.1086/497422 |erişimtarihi=26 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20071012021107/http://adsabs.harvard.edu/abs/2005ApJ...635..931B |arşivtarihi=12 Ekim 2007 | ölüurl=hayır }}
* {{Basın açıklaması kaynağı
| yayımcı=Hubble news desk STScI-1993-18
| tarih=20 Temmuz 1993
| başlık=Hubble Space Telescope Finds a Double Nucleus in the Andromeda Galaxy
| url=http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1993/18/text/
| erişimtarihi=26 Mayıs 2006}}
* {{Dergi kaynağı
| yazar=R., Barnard; U. Kolb; J.P. Osborne
| başlık=Timing the bright X-ray population of the core of M31 with XMM-Newton
| dergi=A&A
| ay=Ağustos
| yıl=2005
| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2005astro.ph..8284B
|erişimtarihi=26 Mart 2009
|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071012021112/http://adsabs.harvard.edu/abs/2005astro.ph..8284B
|arşivtarihi=12 Ekim 2007
| ölüurl=hayır
}}
* {{Dergi kaynağı
| yazar=P. Barmby, J.P. Huchra
| başlık=M31 Globular Clusters in the ''Hubble Space Telescope'' Archive. I. Cluster Detection and Completeness
| dergi=Astronomical Journal
| yıl=2001
| cilt=122
| sayfalar=2458-2468| url=http://www.iop.org/EJ/article/1538-3881/122/5/2458/201285.html
|doi=10.1086/323457
|erişimtarihi=26 Mart 2009
|arşivurl=https://www.webcitation.org/61B1IikUD?url=http://iopscience.iop.org/1538-3881/122/5/2458/fulltext
|arşivtarihi=24 Ağustos 2011
| ölüurl=hayır
}}
* {{Basın açıklaması kaynağı
| yayımcı=Hubble news desk STSci-1996-11
| tarih=24 Nisan 1996
| başlık=Hubble Spies Globular Cluster in Neighboring Galaxy
| url=http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/1996/11/
| erişimtarihi=26 Mayıs 2006}}
* {{Dergi kaynağı
| yazar=G. Meylan, A. Sarajedini, P. Jablonka, S.G. Djorgovski, T. Bridges, R.M. Rich
| başlık=G1 in M31 - Giant Globular Cluster or Core of a Dwarf Elliptical Galaxy?
| dergi=Astronomical Journal
| yıl=2001
| cilt=122
| sayfalar=830-841| url=http://www.iop.org/EJ/article/1538-3881/122/2/830/201075.html
|doi=10.1086/321166
}}{{Ölü bağlantı|date=Mayıs 2022 }}
* {{Dergi kaynağı
| yazar=A.P. Huxor, N.R. Tanvir, M.J. Irwin, R. Ibata
| başlık=A new population of extended, luminous, star clusters in the halo of M31
| dergi=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society
| yıl=2005
| cilt=360
| sayfalar=993-1006| url=http://arxiv.org/abs/astro-ph/0412223
|doi=10.1111/j.1365-2966.2005.09086.x
|erişimtarihi=26 Mart 2009
|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160121204210/http://arxiv.org/abs/astro-ph/0412223
|arşivtarihi=21 Ocak 2016
| ölüurl=hayır
}}
* {{Dergi kaynağı
| yazar=K. Bekki, W.J. Couch, M.J. Drinkwater, M.D. Gregg
| başlık=A New Formation Model for M32: A Threshed Early-type Spiral?
| dergi=Astrophysical Journal
| yıl=2001
| cilt=557
| sayı=1
| sayfalar=L39-L42| url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2001ApJ...557L..39B
|doi=10.1086/323075
|erişimtarihi=26 Mart 2009
|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080118033732/http://adsabs.harvard.edu/abs/2001ApJ...557L..39B
|arşivtarihi=18 Ocak 2008
| ölüurl=hayır
}}

== Ayrıca bakınız ==
* [[Andromeda-Samanyolu çarpışması]]
* [[Gök Bilimi Kataloğu]]
* [[Messier Kataloğu]]

== Dış bağlantılar ==
* [http://simbad.u-strasbg.fr/sim-id.pl?Ident=M+31 M31 SIMBAD]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20001206111400/http://simbad.u-strasbg.fr/sim-id.pl?Ident=M+31 |tarih=6 Aralık 2000 }}
* [http://www.seds.org/messier/m/m031.html Messier 31, SEDS Messier sayfası]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20061205045436/http://seds.org/messier/m/m031.html |tarih=5 Aralık 2006 }}
* Astronomy Picture of the Day: [http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap040718.html 18 Temmuz 2004]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20050303012350/http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap040718.html |tarih=3 Mart 2005 }} • [http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap981017.html 17 Ekim, 1998]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20041204105113/http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap981017.html |tarih=4 Aralık 2004}} • [http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap051222.html 22 Aralık, 2005]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20051228024604/http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ap051222.html |tarih=28 Aralık 2005 }}
* [http://astro.neutral.org/imagehtml/20050903_m31.html M31]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060214234358/http://astro.neutral.org/imagehtml/20050903_m31.html |tarih=14 Şubat 2006 }} Curdridge Rasathanesi
* [http://www.astronomy.com/asy/default.aspx?c=a&id=3640 First direct distance to Andromeda]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080313163132/http://www.astronomy.com/asy/default.aspx?c=a&id=3640 |tarih=13 Mart 2008 }} − Astronomy magazine makalesi
* [http://www.solstation.com/x-objects/andromeda.htm Andromeda galaxy]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20101108210457/http://www.solstation.com/x-objects/andromeda.htm |tarih=8 Kasım 2010 }} SolStation.com
* [http://www.daviddarling.info/encyclopedia/A/Andromeda.html Andromeda Galaxy at The Encyclopedia of Astrobiology, Astronomy, & Spaceflight]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20101115160115/http://daviddarling.info/encyclopedia/A/Andromeda.html |tarih=15 Kasım 2010 }}
* [http://www.nightskyinfo.com/archive/m31_galaxy M31, the Andromeda Galaxy]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20101229012601/http://www.nightskyinfo.com/archive/m31_galaxy/ |tarih=29 Aralık 2010 }} at NightSkyInfo.com
* {{Haber kaynağı |yazar=Ker Than |url=http://space.com/scienceastronomy/060123_andromeda_plane.html |başlık=Strange Setup: Andromeda's Satellite Galaxies All Lined Up |yayımcı=SPACE.com |tarih=23 Ocak 2006 |erişimtarihi=8 Şubat 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20100808175402/http://www.space.com/scienceastronomy/060123_andromeda_plane.html |arşivtarihi=8 Ağustos 2010 |ölüurl=evet }}

{{Commons kategori|Andromeda Galaxy}}

{{Andromeda}}
{{Messier cisimleri|31
|önceki = 38
|sonraki = 42
|öncekiNr = 30
|sonrakiNr = 32}}
{{NGC cisimleri|224}}
{{Otorite kontrolü}}
<!--Kategoriler-->

[[Kategori:Andromeda altgrubu]]
[[Kategori:Andromeda Galaksisi| ]]
[[Kategori:Andromeda takımyıldızı]]
[[Kategori:Çubuksuz sarmal galaksiler]]
[[Kategori:Messier cisimleri|031]]
[[Kategori:NGC cisimleri|0224]]
[[Kategori:PGC cisimleri|02557]]
[[Kategori:Sarmal galaksiler]]
[[Kategori:UGC cisimleri|00454]]
[[Kategori:Yerel Grup]]