Atbash sayfasının kaynağını görüntüle

[[Dosya:Atbash.png|küçükresim|{{Ortala|Atbash, İbrani alfabesi ile çalıştırılır.}}]]
'''Atbash''' ({{dil|he|אתבש}}; ayrıca transliterasyonu '''Atbaš''' şeklinde yapılır), başlangıçta [[İbrani alfabesi]]ni [[şifreleme]]k için kullanılan monoalfabetik (tek alfabeli) bir [[yerine koyma şifrelemesi|ikame şifresi]]dir. Standart bir [[harmanlama|harmanlama düzeni]] ile bilinen herhangi bir [[yazı sistemi]] ile kullanılmak üzere değiştirilebilir. Orijinal [[Kabalacılık|Kabalacı]] yöntem, dinî metinlerde saklı olduğuna inanılan bir anlamın çözülebilmesi amacını taşıyordu.

Atbash adı, İbranice yazı sisteminin (A-T-B-Sh) ilk ve son iki harfinden türetilmiştir ve aynı zamanda ilk harfin (Aleph) son harfle ([[Tav|Taw]]), ikinci harfin (Taw) değiştirildiği prosedürü gösterir. ([[Bet]]h) harfi, sondan bir önceki harf ([[Şin (İbrani alfabesi)|Şin]]) vb. ile değiştirilir.

Atbash değeri, karşılık geldiği harfin [[Ebced hesabı|sayısal değerini]] ifade eder. Çünkü İbranice her harfin bir [[Ebced rakamları|ebced]] değeri vardır. Örneğin; Alef (1) ve Tav (400) değerine sahipken, ''Atbash'' kelimesinin değeri 400+1'dir.

== Şifreleme ==
Atbash şifresi, [[alfabe]] (veya [[ebced]], [[hece]], vb.) alınarak ve tersine eşlenerek oluşturulan özel bir [[Yerine koyma şifrelemesi|monoalfabetik şifre]] türüdür, böylece ilk harf son harf olur, ikinci harf sondan ikinci harf olur ve bu böyle devam eder. Örneğin, [[Latin alfabesi]] şu şekilde çalışacaktır:

{{Aligned table|cols=27|class=wikitable|col1header=on
|  Düz metin|  A|B|C|D|E|F|G|H|I|J|K|L|M|N|O|P|Q|R|S|T|U|V|W|X|Y|Z
|  Şifre| Z|Y|X|W|V|U|T|S|R|Q|P|O|N|M|L|K|J|I|H|G|F|E|D|C|B|A
}}

Bunu gerçekleştirmenin tek bir yolu olması nedeniyle, Atbash şifresi herhangi bir [[Anahtar (kriptografi)|anahtar]] türünden yoksun olduğu için hiçbir [[iletişim güvenliği]] sağlamaz. Eğer birden fazla [[harmanlama|harmanlama düzeni]] ({{dil|en|collation order}}) mevcutsa, şifrelemede hangisinin kullanıldığı anahtar olarak kullanılabilir, ancak sadece birkaç harfin hangisinin kullanıldığını ele verebileceği düşünüldüğünde bu önemli ölçüde daha fazla güvenlik sağlamaz.

== Tarihçe ==
Bu isim (Atbash) ilk, son, ikinci ve sondan ikinci İbranice harflerden ([[Alef (harf)|Aleph]]-[[Taw]]-[[Bet]]-[[Şin (İbrani alfabesi)|Shin]]) türemiştir.

Modern [[İbrani alfabesi]] için Atbash şifresi şöyle olacaktır:
{{Aligned table|cols=23|class=wikitable|col1header=on|rowstyle=text-align:center;
|◢→|{{küçük|Aleph}}|{{küçük|Bet}}|{{küçük|Gimel}}|{{küçük|Daleth}}|{{küçük|Heh}}|{{küçük|Vav}}|{{küçük|Zayin}}|{{küçük|Het}}|{{küçük|Tet}}|{{küçük|Yodh}}|{{küçük|Kaph}}|{{küçük|Lamed}}|{{küçük|Mem}}|{{küçük|Nun}}|{{küçük|Samech}}|{{küçük|Ayin}}|{{küçük|Peh}}|{{küçük|Tzady}}|{{küçük|Koof}}|{{küçük|Reish}}|{{küçük|Shin}}|{{küçük|Taw}}
|Düz|א|ב|ג|ד|ה|ו|ז|ח|ט|י|כ|ל|מ|נ|ס|ע|פ|צ|ק|ר|ש|ת
|◢←|{{küçük|Taw}}|{{küçük|Shin}}|{{küçük|Reish}}|{{küçük|Koof}}|{{küçük|Tzady}}|{{küçük|Peh}}|{{küçük|Ayin}}|{{küçük|Samech}}|{{küçük|Nun}}|{{küçük|Mem}}|{{küçük|Lamed}}|{{küçük|Kaph}}|{{küçük|Yodh}}|{{küçük|Tet}}|{{küçük|Het}}|{{küçük|Zayin}}|{{küçük|Vav}}|{{küçük|Heh}}|{{küçük|Daleth}}|{{küçük|Gimel}}|{{küçük|Bet}}|{{küçük|Aleph}}
|Şifre|ת|ש|ר|ק|צ|פ|ע|ס|נ|מ|ל|כ|י|ט|ח|ז|ו|ה|ד|ג|ב|א}}

Korelasyonu bir boşluk sola veya sağa kaydırarak '''Batgash''' (Bet-Taw-[[Gimel]]-Shin için adlandırılmıştır) veya '''Ashbar''' (Aleph-Shin-Bet-[[Resh|Reish]] için) varyantı elde edilebilir. Her iki alternatif eşleme de bir harfi ikame edilmemiş bırakır; sırasıyla Aleph ve Taw.

=== İncil'de===
Birkaç [[İncil]] kelimesi, yorumcular tarafından ilk üç ayetin her birinde<ref group=n>[[Rashi]] ve [[David Kimhi|Radak]] tarafından tanımlanmıştır. Ayrıca diğer yorumcular</ref> Atbash'a örnek olarak göstermişlerdir:<ref>{{Kitap kaynağı |url=https://books.google.com/books?id=2fnKNa7cfOoC&q=Atbash++&pg=PT1996 |başlık=The Moody Bible Commentary |ad1=Michael |soyadı1=Rydelnik |ad2=Michael |soyadı2=Vanlaningham |tarih=15 Mart 2014 |yayıncı=Moody Publishers |isbn=9780802490186 |ile=Google Books}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |soyadı=Helmbold |ad=A. K. |başlık=The Zondervan Encyclopedia of the Bible, Volume 1 |yayıncı=Zondervan |yıl=2009 |isbn=9780310876960 |editör-soyadı=Silva |editör-ad=Moisés |seri=Revised |yer=Grand Rapids |sayfalar=430}}</ref><ref>{{Dergi kaynağı |soyadı=Leuchter |ad=Mark |tarih=2004 |başlık=Jeremiah's 70-Year Prophecy and the ימק בל/ךשש Atbash Codes |url=https://www.jstor.org/stable/42614548 |dergi=Biblica |cilt=85 |sayı=4 |sayfalar=503-522 |jstor=42614548 |issn=0006-0887 |erişim-tarihi=18 Nisan 2024 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20240418080855/https://www.jstor.org/stable/42614548 |arşivtarihi=18 Nisan 2024 |ölüurl=hayır }}</ref>

* [[Jeremiah 25:26]] – "The king of ''[[Sheshach]]'' shall drink after them" – Sheshach meaning [[Babil (antik kent)|Babylon]] in Atbash ({{Metin/İbranice|בבל}} ''bbl'' → {{Metin/İbranice|ששך}} ''ššk'').
* [[Jeremiah 51:1]] – "Behold, I will raise up against Babylon, and against the inhabitants of ''Lev-kamai'', a destroying wind."&nbsp;– Lev-kamai meaning [[Chaldea]]ns ({{Metin/İbranice|כשדים}} ''kśdym'' → {{Metin/İbranice|לבקמי}} ''lbqmy'').
* [[Jeremiah 51:41]] – "How has ''Sheshach'' been captured! and the praise of the whole earth taken! How has Babylon become a curse among the nations!"&nbsp;– Sheshach meaning Babylon ({{Metin/İbranice|בבל}} ''bbl'' → {{Metin/İbranice|ששך}} ''ššk'').

Tek harflik olası bir Atbash değişikliği ile ilgili olarak:
* {{Bibleverse|Exodus|20:20|HE}} - "Any place ''I'' will mention My name" ({{Metin/İbranice|אזכיר}}) → "Any place ''you'' will mention My name" ({{Metin/İbranice|תזכיר}}) (a → t), according to [[Yom Tov Asevilli]]<ref>[https://www.sefaria.org.il/Midrash_Shmuel_on_Avot.3.6.1?lang=bi&with=all&lang2=en Midrash Shmuel on Avot 3:6]; see discussion in [[David Zvi Hoffmann]] [https://mg.alhatorah.org/Parshan/R._David_Zvi_Hoffmann/Shemot/20.20#m7e0n6 to Exodus 20:20] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20240418080855/https://mg.alhatorah.org/Parshan/R._David_Zvi_Hoffmann/Shemot/20.20#m7e0n6 |tarih=18 Nisan 2024 }}</ref>

== Afin şifreleme ile ilişkisi ==
Atbash şifresi, [[affine şifreleme]]nin özel bir durumu olarak görülebilir.

Standart afin konvansiyonu altında, ''m'' harften oluşan bir alfabe {{kayma|0, 1, ..., (''m'' - 1).}} (İbrani alfabesi {{kayma|1=''m'' = 22,}} ve standart Latin alfabesi {{kayma|1=''m'' = 26).}} Atbash şifresi daha sonra {{kayma|1=''a'' = ''b'' = (''m'' - 1):}} ayarlanarak bir afin şifre için şifreleme fonksiyonu kullanılarak şifrelenebilir ve deşifre edilebilir.

: <math>\mathrm{E}(x) = \mathrm{D}(x) = \big((m - 1) x + (m - 1)\big) \bmod m.</math>

Bu şu şekilde basitleştirilebilir;
:<math>
\begin{align}
 \mathrm{E}(x) &= (m - 1)(x + 1) \bmod m \\
               &= -(x + 1) \bmod m.
\end{align}
</math>

Bunun yerine, alfabenin "m" harfleri {{kayma|1, 2, ..., "m",}} ile eşleştirilirse, Atbash şifresi için şifreleme ve şifre çözme fonksiyonu şu hale gelir:
: <math>\mathrm{E}(x) = (-x \bmod m) + 1.</math>

==Ayrıca bakınız==
* [[Temurah (Kabbalah)]]
* [[Gematria]]
* [[İbranice|İbrani dili]]
* [[ROT13]]

==Notlar==
<references group=n />

==Kaynakça==
{{Kaynakça}}

==Konuyla ilgili okumalar==
* {{web kaynağı|yazar=Paul Y. Hoskisson|başlık=Jeremiah's Game|çalışma=Insights|cilt=30|sayı=1|erişimtarihi=30 Mart 2013|url=http://maxwellinstitute.byu.edu/publications/insights/?vol=30&num=1&id=895|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130701184123/http://maxwellinstitute.byu.edu/publications/insights/?vol=30&num=1&id=895|arşivtarihi=1 Temmuz 2013|ölüurl=evet}}

==Dış bağlantılar==
* [http://rumkin.com/tools/cipher/atbash.php Çevrimiçi Atbash şifre çözücü]

{{Klasik kriptografi}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:İbranice adlar]]
[[Kategori:Klasik şifrelemeler]]