Dünya'nın yörüngesi sayfasının kaynağını görüntüle

{{Karıştırma|Yer merkezli yörünge}}
[[Dosya:North_season.jpg|küçükresim|Dünya ve mevsimsel değişim (ölçeksiz)|upright=1.82]]
[[Dosya:EarthsOrbit_en.png|küçükresim|Dünya'nın yörüngesi (sarı) bir çembere (gri) kıyasla]]

Dünya, [[Kuzey yarımküre|Kuzey Yarımküre]]'den bakıldığında [[Ters yön yörünge|saat yönünün tersine doğru]] [[Güneş Sistemi'ndeki kütleçekimsel yuvarlak nesneler listesi#Gezegenler|ortalama]] [[Astronomik birim|149,60 milyon km]] (92,96 milyon mil)<ref>{{Web kaynağı|url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Display=Facts&Object=Sun|başlık=Sun: Facts & Figures|erişimtarihi=29 Temmuz 2015|arşivtarihi=3 Temmuz 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150703111716/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Sun&Display=Facts|iş=Solar System Exploration|yayıncı=[[National Aeronautics and Space Administration]]|ölüurl=evet|df=mdy-all}}</ref> mesafede [[Güneş]]'in çevresinde dönmektedir. Bir tam yörünge {{gaps|365.256||}}&nbsp;gün (1 [[yıldız yılı]]) sürer ve bu süre zarfında Dünya 940 milyon km (584 milyon mil) yol kat etmiş olur.<ref name="AA">[[Jean Meeus]], ''Astronomical Algorithms'' 2nd ed, {{ISBN|0-943396-61-1}} (Richmond, VA: Willmann-Bell, 1998) 238.</ref> Diğer [[Güneş Sistemi'ndeki cisimlerin listesi|Güneş Sistemi cisimlerinin]] etkisi göz ardı edildiğinde, '''Dünya'nın yörüngesi''', Dünya'nın dönüşü olarak da bilinir. Dünya'nın [[Dış merkezlik (astronomi)|dışmerkezliği]] 0,0167'dir. Bu nedenle Dünya-Güneş [[Ağırlık merkezi (astronomi)|ağırlık merkezi]] odaklı, çift merkezli bir [[elips]]tir. Yörünge merkezi, yörüngenin büyüklüğüne göre Güneş'in merkezine nispeten yakın olduğundan, bu değer sıfıra yakındır.

Dünya'dan bakıldığında, gezegenin [[Ters ve doğrusal yön hareket|doğrusal yörünge hareketi]], Güneş'in diğer yıldızlara göre her bir [[güneş günü]]nde yaklaşık 1° doğuya doğru (ya da her 12 saatte bir Güneş veya Ay çapı kadar) hareket ediyormuş gibi görünmesine neden olur.<ref group="nb">Gezegenimizin Güneş'in etrafındaki dönüşü yaklaşık 365 gün sürer. Tam bir yörünge ise 360°'dir. Bu durum, Dünya'nın kendi yörüngesinde her gün yaklaşık 1 derecelik bir yol kat ettiğini göstermektedir. Dolayısıyla, Güneş de yıldızlara göre gökyüzünde aynı miktarda hareket ediyor gibi görünecektir.</ref> Dünya'nın [[yörünge hızı]] ortalama 29,78&nbsp;km/s (107.208&nbsp;km/h; 66.616&nbsp;mph) olup, gezegenin çapını 7 dakikada ve Ay'a olan mesafeyi ise 4 saatte kat edecek kadar hızlıdır.<ref name="earth_fact_sheet">{{Web kaynağı | url = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html |başlık= Earth Fact Sheet |erişimtarihi=17 Mart 2007|tarih=1 Eylül 2004|yayıncı= [[NASA]] |soyadı= Williams |ad= David R. | arşivurl = https://web.archive.org/web/19961219024156/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html | arşivtarihi = 19 Aralık 1996}}</ref>

Güneş'in ya da Dünya'nın kuzey kutbunun üzerindeki bir noktadan bakıldığında, Dünya Güneş'in etrafında saat yönünün tersine dönüyor gibi görünmektedir. Aynı bakış açısından, hem Dünya hem de Güneş kendi eksenleri etrafında saat yönünün tersine dönüyor gibi görünür.
== Çalışma tarihi ==
{{Ana|Günmerkezlilik}}
[[Dosya:Heliocentric.jpg|küçükresim|Günmerkezli Güneş Sistemi]]
[[Dosya:Geoz_wb_en.svg|küçükresim|Günmerkezlilik(alt kısım) ve yer merkezlilik (üst kısım) karşılaştırması, ölçeksiz]]

[[Günmerkezlilik]], ilk olarak Güneş'i [[Güneş Sistemi|Güneş Sistemi'nin]] merkezine yerleştiren ve Dünya da dahil olmak üzere diğer gezegenleri onun yörüngesine oturtan bir bilimsel modeldir. Tarihsel olarak bakıldığında "heliosentrizm", Dünya'yı merkeze yerleştiren "[[Geosantrizm|geosentrizme]]" karşıttır. [[Sisamlı Aristarkus]] MÖ üçüncü yüzyılda güneş merkezli bir model önermiştir. On altıncı yüzyılda [[Nicolaus Copernicus|Nicolaus Copernicus'un]] "[[Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine|De revolutionibus]]" adlı kitabı, tıpkı [[Batlamyus|Batlamyus'un]] ikinci yüzyılda yermerkezli modelini sunduğu gibi, güneşmerkezli bir evren modelinin<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=De revolutionibus orbium coelestium|tarih=1543|yayıncı=Johannes Petreius}}</ref> tam bir tartışmasını sunmuştur. Bu "[[Kopernik Devrimi]]" gezegenlerin [[Görünür ters yönlü hareket|görünen geriye doğru hareketi]] meselesini, bu tür bir hareketin yalnızca algılanan ve görünen bir şey olduğunu savunarak çözüme kavuşturmuştur. Tarihçi [[Jerry Brotton]]'a göre, "Kopernik'in çığır açan kitabı... bir yüzyıldan fazla bir süre önce [basılmış] olmasına rağmen, [Hollandalı haritacı] Joan Blaeu onun devrimci güneş merkezli teorisini bir dünya haritasına dahil eden ilk haritacı olmuştur."<ref>[[Jerry Brotton]], ''A History of the World in Twelve Maps'', London: Allen Lane, 2012, {{ISBN|9781846140990}} p. 262.</ref>

== Dünya'ya olan etkisi==
{{Ana|Mevsim}}
Dünya'nın [[eksen eğikliği]] nedeniyle, Güneş'in yörüngesinin gökyüzündeki eğimi yıl boyunca değişir. Kuzey enlemindeki bir gözlemci için [[Kuzey Kutbu|kuzey kutbu]] Güneş'e doğru eğildiğinde gün daha uzun sürer ve Güneş gökyüzünde daha yüksekte görünür. Bu da yüzeye daha fazla [[güneş radyasyonu]] ulaştığı için ortalama sıcaklıkların yükselmesine neden olur. Kuzey kutbu Güneş'ten uzağa doğru eğildiğinde ise bunun tam tersi geçerlidir ve hava genellikle daha soğuktur. [[Kuzey Kutup Dairesi]]'nin kuzeyinde ve [[Güney Kutup Dairesi|Antarktika Dairesi'nin]] güneyinde, yılın bir bölümünde hiç gün ışığının olmadığı ve yılın diğer zamanlarında sürekli gün ışığının olduğu aşırı bir duruma ulaşılır. Bu durumlara sırasıyla [[kutup gecesi]] ve [[Geceyarısı güneşi|gece yarısı güneşi]] denir. Hava durumundaki bu değişim [[mevsimler]]le sonuçlanır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://spaceplace.nasa.gov/seasons/en/ |başlık= What causes the seasons? (NASA) |erişimtarihi= 22 Ocak 2015 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130219230730/http://spaceplace.nasa.gov/seasons/en/ | arşivtarihi = 19 Şubat 2013}}</ref>
== Yörünge olayları ==
{{Ayrıca bakınız|Devinme|Milankoviç döngüsü}}

Astronomik geleneklere göre, dört [[Gündönümü|mevsim gündönümleri]] (Dünya'nın yörüngesinde, Dünya'nın ekseninin Güneş'e doğru veya Güneş'ten uzağa maksimum eğiminin olduğu iki nokta) ve [[ekinoks]]lar (Dünya'nın yörüngesinde, Dünya'nın eğik ekseni ile Dünya'dan Güneş'e çizilen hayali bir çizginin birbirine tam olarak dik olduğu iki nokta) tarafından belirlenir. Gündönümleri ve ekinokslar yılı yaklaşık olarak dört eşit parçaya böler. Kuzey yarımkürede [[kış gündönümü]] 21 Aralık veya civarında; [[yaz gündönümü]] 21 Haziran civarında; [[ilkbahar ekinoksu]] 20 Mart civarında ve [[sonbahar ekinoksu]] 23 Eylül civarında gerçekleşir.<ref name=":0">{{Web kaynağı | url = http://wwp.greenwichmeantime.com/longest-day/equinox-solstice-2010-2019.htm |başlık= Date & Time of Solstices & Equinoxes |erişimtarihi= 22 Ocak 2015 |tarih= 28 Ağustos 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120119184550/http://wwp.greenwichmeantime.com/longest-day/equinox-solstice-2010-2019.htm | arşivtarihi = 19 Ocak 2012}}</ref>  Dünya'nın [[güney yarımküre]]deki eksen eğikliğinin etkisi kuzey yarımküredekinin tersidir, dolayısıyla güney yarımküredeki gündönümü ve ekinoks mevsimleri kuzey yarımküredekilerin tersidir (örneğin kuzey yaz gündönümü güney kış gündönümü ile aynı zamanda gerçekleşir).

Günümüzde Dünya'nın [[Apsis (astronomi)|enberisi]] 3 Ocak, [[Apsis (astronomi)|enötesi]] ise 4 Temmuz civarında gerçekleşmektedir. Başka bir deyişle, Dünya Ocak ayında Güneş'e daha yakın, Temmuz ayında ise daha uzaktır; bu durum, Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu zamanlarda daha soğuk, en uzak olduğu zamanlarda ise daha sıcak olan kuzey yarımkürede yaşayanlar için mantığa aykırı görünebilir. Değişen Dünya-Güneş mesafesi, enöteye göre enberide Dünya'ya ulaşan toplam güneş enerjisinde yaklaşık %7'lik bir artışa neden olmaktadır.<ref>{{Web kaynağı |url= https://www.itacanet.org/the-sun-as-a-source-of-energy/part-2-solar-energy-reaching-the-earths-surface/ |başlık= Solar Energy Reaching The Earth's Surface |erişimtarihi= 30 Ocak 2022 |yayıncı= ITACA |arşivengelli= evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20220130032443/https://www.itacanet.org/the-sun-as-a-source-of-energy/part-2-solar-energy-reaching-the-earths-surface/ |arşivtarihi= 30 Ocak 2022 |ölüurl=  }}</ref> Güney yarımküre, Dünya'nın Güneş'e en yakın olduğu zamanda Güneş'e doğru eğildiğinden, güney yarımküre bir yıl boyunca Güneş'ten kuzey yarımküreye göre biraz daha fazla enerji almaktadır. Ancak bu etki, eksen eğikliğinden kaynaklanan toplam enerji değişiminden çok daha az önemlidir ve fazla enerjinin çoğu güney yarımkürede suyla kaplı daha yüksek yüzey oranı tarafından emilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.usatoday.com/weather/tg/wseason/wseason.htm |başlık= Earth's tilt creates seasons |erişimtarihi=17 Mart 2007|tarih=20 Aralık 2005|yayıncı= USAToday |soyadı= Williams |ad= Jack | arşivurl = https://web.archive.org/web/20000229144421/https://www.usatoday.com/weather/tg/wseason/wseason.htm | arşivtarihi = 29 Şubat 2000}}</ref>

Dünya'nın [[Hill küresi]] (yerçekimsel etki alanı) yaklaşık 1.500.000 kilometre (0,01 [[Astronomik birim|AU]]) yarıçapındadır veya [[Ay]]'a olan ortalama uzaklığın yaklaşık dört katıdır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.iac.es/folleto/research/preprints/files/PP06024.pdf |başlık= The Earth as an Object of Astrophysical Interest in the Search for Extrasolar Planets |erişimtarihi=21 Mart 2007|tarih= 2006 |yayıncı= Instituto de Astrofísica de Canarias | yazar = Vázquez, M. | yazar2 = Montañés Rodríguez, P. | yazar3 = Palle, E. | arşivurl = https://web.archive.org/web/20070614013054/http://www.iac.es/folleto/research/preprints/files/PP06024.pdf | arşivtarihi = 14 Haziran 2007}}</ref><ref group="nb">Dünya için Hill yarıçapı

: <math>R_H = a \left(\frac{m}{3M}\right)^{1/3},</math>''m'' burada Dünya'nın kütlesi, ''a'' Astronomik Birim ve ''M'' ise Güneş'in kütlesini göstermektedir. Bu nedenle, yarıçap <math>\left(\frac{1}{3 \cdot 332\,946}\right)^{1/3} \approx 0.01</math> şeklinde hesaplanmaktadır.</ref> Bu, Dünya'nın [[Kütleçekimsel tekillik|yerçekimsel etkisinin]] daha uzaktaki Güneş ve gezegenlerden daha güçlü olduğu maksimum mesafedir. Dünya'nın yörüngesindeki nesneler bu yarıçap içinde olmalıdır, aksi takdirde Güneş'in kütleçekimsel [[Tedirginlik (astronomi)|pertürbasyonuyla]] serbest kalabilirler.
{| class="wikitable" style="margin:auto"
|+Yörünge özellikleri
|[[Devir (astronomi)|epoch]]
|[[J2000.0]]<ref name="epoch" group="nb" />
|-
|[[Apsis (astronomi)|aphelion]]
|{{dönüştürme|152.10|e6km|abbr=on}}1.0167&nbsp;[[Astronomical unit|AU]]<ref name="apsis" group="nb" />
|-
|[[Apsis (astronomi)|perihelion]]
|{{dönüştürme|147.10|e6km|abbr=on}}0.98329&nbsp;AU<ref name="apsis" group="nb" />
|-
|[[Yarı büyük ve yarı küçük eksen|yarı büyük eksen]]
|{{dönüştürme|149.60|e6km|abbr=on}}1.0000010178&nbsp;AU<ref name="VSOP87" />
|-
|[[Dış merkezlik (astronomi)|dışmerkezlik]]
|0.0167086<ref name="VSOP87" />
|-
|[[yörünge eğikliği]]
|Güneş'in ekvatoruna 7.155° 
[[değişmez düzlem]]e göre 1.578690°<ref name="Allen294" />
|-
|[[çıkış düğümü boylamı]]
|174.9°<ref name="VSOP87" />
|-
|[[enberi boylamı]]
|102.9°<ref name="VSOP87" />
|-
|[[Enberi|enberi açısı]]
|288.1°<ref name="VSOP87" /><ref name="arg_peri" group="nb" />
|-
|[[yörünge periyodu]]
|{{gaps|365.256|363|004}}&nbsp;days<ref>The figure appears in multiple references, and is derived from the VSOP87 elements from section 5.8.3, p.&nbsp;675 of the following: {{Akademik dergi kaynağı|başlık=Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and planets|tarih=February 1994|sayı=2|sayfalar=663-683|dergi=Astronomy and Astrophysics|cilt=282|soyadı1=Simon|ad1=J. L.|soyadı2=Bretagnon|ad2=P.|soyadı3=Chapront|ad3=J.|soyadı4=Chapront-Touzé|ad4=M.|soyadı5=Francou|ad5=G.|soyadı6=Laskar|ad6=J.|bibcode=1994A&A...282..663S}}</ref>
|-
|ortalama [[yörünge hızı]]
|{{dönüştürme|29.78|km/s|abbr=on}}<ref name="earth_fact_sheet" />{{dönüştürme|107208|km/h|abbr=on}}
|-
|enöte hızı
|{{dönüştürme|29.29|km/s|abbr=on}}<ref name="earth_fact_sheet" />
|-
|enberi hızı
|{{dönüştürme|30.29|km/s|abbr=on}}<ref name="earth_fact_sheet" />
|}
[[Dosya:Seasons1.svg|küçükresim|Dünya'nın Güneş etrafındaki eliptik yörüngesinin abartılı çizimi, yörüngedeki uç noktaların (apoapsis ve periapsis) dört mevsimsel uç noktayla (ekinoks ve gündönümü) aynı olmadığını göstermektedir. |upright=1.82]]

Yandaki diyagram gündönümü çizgisi ile Dünya'nın eliptik yörüngesinin apsis çizgisi arasındaki ilişkiyi göstermektedir.

Yörünge elipsi altı Dünya görüntüsünün her birinden geçmektedir.

Bunlar sırayla;

* perihelion (periapsis-Güneş'e en yakın nokta) 2-5 Ocak tarihleri arasında herhangi bir yerde, 
* Mart ekinoksunun 19, 20 veya 21 Mart'taki noktası, 
* Haziran gündönümünün 20, 21 veya 22 Haziran'daki noktası, 
* Aphelion (apoapsis-Güneş'ten en uzak nokta) 3 Temmuz ile 5 Temmuz arasında herhangi bir tarihte, 
* Eylül ekinoksu 22, 23 veya 24 Eylül'de, 
* ve 21, 22 veya 23 Aralık'ta Aralık gündönümünü

göstermektedir.<ref name=":0" /> Dünya'nın gerçek yörüngesi, diyagramda gösterildiği gibi olmayıp, neredeyse daireseldir. [[Dosya:Motion_of_Sun,_Earth_and_Moon_around_the_Milky_Way.jpg|küçükresim|Dünya, Ay ve Güneş'in hareket yönü]]

== Geleceği ==
{{Ana|Güneş Sistemi'nin oluşumu ve evrimi#Geleceği}}
Matematikçiler ve astronomlar ([[Laplace]], [[Joseph Louis Lagrange|Lagrange]], [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]], [[Henri Poincaré|Poincaré]], [[Andrey Kolmogorov|Kolmogorov]], [[Vladimir Arnold]] ve [[Jürgen Moser]] gibi) gezegen hareketlerinin kararlılığına dair kanıtlar aramış ve bu arayış birçok matematiksel gelişmeye ve Güneş Sistemi için birbirini izleyen birkaç kararlılık "kanıtına" yol açmıştır.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı|ansiklopedi=Encyclopedia of Astronomy and Astropvhysics|editör-soyadı=Murdin|editör-ad=Paul|tanıtıcı=article 2198|soyadı=Laskar|ad=J.|başlık=Solar System: Stability|tarih=2001|yayıncı=[[Institute of Physics Publishing]]|yer=Bristol}}</ref> Çoğu tahmine göre, Dünya'nın yörüngesi uzun süreler boyunca nispeten kararlı olacaktır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/deepsimplicitybr00grib|başlık=Deep simplicity : bringing order to chaos and complexity|tarih=2004|yer=New York|yayıncı=[[Random House]]|basım=1. U.S.|isbn=978-1-4000-6256-0|soyadı=Gribbin|ad=John|url-erişimi=}}</ref>

1989 yılında [[Jacques Laskar]]'ın çalışması, Dünya'nın yörüngesinin (ve tüm iç gezegenlerin yörüngelerinin) kaotik hale gelebileceğini ve bugün Dünya'nın başlangıç konumunu ölçerken 15 metre kadar küçük bir hatanın, Dünya'nın 100 milyon yıldan biraz daha uzun bir süre sonra yörüngesinde nerede olacağını tahmin etmeyi imkansız hale getireceğini göstermiştir.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.news.com.au/national/earth-venus-smash-up-possible/story-e6frfkp9-1225732704812|başlık=Earth-Venus smash-up possible|erişimtarihi=22 Ocak 2015|arşivtarihi=23 Ocak 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150123024437/http://www.news.com.au/national/earth-venus-smash-up-possible/story-e6frfkp9-1225732704812|tarih=11 Haziran 2009|ölüurl=evet}}</ref> Güneş Sisteminin modellenmesi, [[n-cisim problemi]]nin kapsadığı bir konudur.

== Ayrıca bakınız ==

* [[Günlük hareket]]
*[[Jeodezi]]
*[[Yer eşzamanlı yörünge]]
*[[Güneş merkezli yörünge]]
*[[Kepler'in gezegensel hareket yasaları]]
*[[Galaktik yıl]]

== Notlar ==
{{kaynakça|group=nb|refs=<ref name=apsis>enöte= ''a'' × (1 + ''e''); enberi = ''a'' × (1&nbsp;– ''e''), burada ''a'' yarı büyük ekseni ve ''e'' dışmerkezliği belirtir.</ref>

<ref name=epoch>Tüm astronomik büyüklükler hem seküler hem de [[Frekans|periyodik]] olarak değişir. Verilen nicelikler, tüm periyodik varyasyonları göz ardı ederek, seküler varyasyonun [[Devir (astronomi)|J2000.0]] andaki değerleridir.</ref>

<ref name=arg_peri>Referans, yükselen düğümün boylamı ile enberi argümanının toplamı olan enberi boylamını vermektedir. Bundan (102.937°) 174.873°'lik düğüm boylamını çıkarırsak -71.936° elde ederiz. 360° eklendiğinde 288.064° elde edilir. Bu ekleme açıyı değiştirmez, ancak boylamlar için olağan 0-360° aralığında bir değer ifade eder.</ref>}}

== Kaynaklar ==
{{kaynakça|refs=<ref name=VSOP87>{{Akademik dergi kaynağı
|başlık= Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and planets
|dergi=Astronomy and Astrophysics
|cilt=282
|sayı=2
|sayfalar=663-683|tarih=February 1994
|soyadı1=Simon |ad1=J.L.
|soyadı2=Bretagnon |ad2=P.
|soyadı3=Chapront |ad3=J.
|soyadı4=Chapront-Touzé |ad4=M.
|soyadı5=Francou |ad5=G.
|soyadı6=Laskar | ad6=J.
|bibcode=1994A&A...282..663S
 }}</ref>

<ref name=Allen294>{{Kitap kaynağı | başlık=Allen's Astrophysical Quantities | author=Allen, Clabon Walter | yazar2=Cox, Arthur N. | yayıncı=Springer | tarih=2000 | isbn=0-387-98746-0 | url=https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 | sayfa=294 | erişim-tarihi=8 Ağustos 2023 | arşivurl=https://web.archive.org/web/20230221195157/https://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294 | arşivtarihi=21 Şubat 2023 | ölüurl=hayır }}</ref>}}

== Dış bağlantılar ==
{{commonscat|Orbit of Earth}}

* [https://nightsky.jpl.nasa.gov/docs/HowFast.pdf Earth&nbsp;– Speed through space&nbsp;– <!---between 0.8 - 1.9 M mph--->about 1 million miles an hour] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210405134722/https://nightsky.jpl.nasa.gov/docs/HowFast.pdf |tarih=5 Nisan 2021 }}&nbsp;– [[NASA]]

{{Dünya}}{{Yörüngeler}}

[[Kategori:Dünya]]
[[Kategori:Dünya'nın yapısı]]
[[Kategori:Yörüngeler]]
[[Kategori:Mevsimler]]