Daniel Bernoulli sayfasının kaynağını görüntüle

{{Bilim insanı bilgi kutusu
| isim                = Daniel Bernoulli
| resim_adı           = ETH-BIB-Bernoulli, Daniel (1700-1782)-Portrait-Portr 10971.tif (cropped).jpg
| resim_boyutu        = 
| resim_başlığı       = Daniel Bernoulli
| doğum_adı           = 
| doğum_tarihi        = {{Doğum tarihi|1700|2|8}}
| doğum_yeri          = [[Groningen]], [[Birleşik Hollanda Cumhuriyeti|Hollanda Cumhuriyeti]]
| ölüm_tarihi         = {{ölüm tarihi ve yaşı|1782|3|17|1700|2|8}}
| ölüm_yeri           = [[Basel]], [[Eski İsviçre Konfederasyonu|İsviçre Cumhuriyeti]]
| ölüm_sebebi         = 
| vatandaşlığı        = 
| milliyeti           = İsviçreli
| dini                = 
| dalı                = Matematik, fizik, tıp
| çalıştığı_yerler    = 
| alma_mater          = [[Basel Üniversitesi]] (M.D., 1721)<br />[[Heidelberg Üniversitesi]]<br/ >[[Strasbourg Üniversitesi]]
| doktora_hocası      = 
| doktora_öğrencileri = 
| etkilendikleri      = 
| etkiledikleri       = 
| önemli_başarıları   = [[Bernoulli ilkesi]], [[Gazların kinetik teorisi]], [[Termodinamik]]
| ödüller             = 
| imza                = Daniel Bernoulli Signature.svg
| ek_bilgi            = 
}}
'''Daniel Bernoulli''' (8 Şubat 1700 – 17 Mart 1782) [[İsviçre]]li [[matematik]]çi ve [[fizik]]çidir. Bernoulli ailesindeki ünlü matematikçilerdendir. Özellikle matematiği akışkan mekaniği alanına uyarlamasıyla bilinir. Olasılık ve [[istatistik]] alanındaki çalışmalarıyla bu alanların gelişimine öncülük etmiştir. İsmi, 20. yüzyılın iki önemli teknolojisinin çalışmasının altında yatan matematiği tanımlayan Bernoulli İlkesi ile bütünleşmiştir. Bahsi geçen bu iki önemli teknoloji [[karbüratör]] ve uçak kanadıdır.

==İlk yılları==
[[Dosya:HYDRODYNAMICA, Danielis Bernoulli.png|küçükresim|sağ|upright=0.91|''[[Hydrodynamica]]''{{'}}nın kapağı. (1738)]]
Daniel Bernoulli, [[Groningen]], [[Hollanda]]'da matematikçileri ile ünlü bir [[Bernoulli ailesi|ailede]] dünyaya geldi.<ref name="Rothbard">[[Murray Rothbard|Rothbard, Murray]]. [https://mises.org/daily/4941/Daniel-Bernoulli-and-the-Founding-of-Mathematical-Economics Daniel Bernoulli and the Founding of Mathematical Economics] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130728151840/http://mises.org/daily/4941/Daniel-Bernoulli-and-the-Founding-of-Mathematical-Economics|tarih=28 Temmuz 2013}}, ''[[Mises Institute]]'' (excerpted from ''[[An Austrian Perspective on the History of Economic Thought]]'')</ref> Bernoulli ailesinin kökenleri o zamanlar İspanyol Flemenki sınırları içinde kalan Antwerp'e dayanmaktadır ancak buradan İspanyolların Huguenot zulmünden kaçmak için göç etmişlerdir. Kısa bir süre Frankfurt'ta yaşadıktan sonra İsviçre'nin Basel kentine yerleşmişlerdir.

Daniel, [[Johann Bernoulli]]'nin oğlu ([[kalkülüs]]ün ilk geliştiricilerindendir) ve [[Jakob Bernoulli]]'nin yeğeniydi ([[olasılık teorisi]]ni ilk keşfeden kişidir). [[Niklaus Bernoulli|Niklaus]] ve [[Johann II Bernoulli|Johann II]] adında iki kardeşi vardı. Daniel Bernoulli, [[W. W. Rouse Ball]] tarafından "Genç Bernoulliler arasında en yetenekli olanıdır" şeklinde tanıtılmıştı.<ref name="ball">{{Kitap kaynağı |soyadı=Rouse Ball |ad=W. W. |yazarbağı=W. W. Rouse Ball |bölüm=The Bernoullis |bölümurl=http://www.maths.tcd.ie/pub/HistMath/People/Bernoullis/RouseBall/RB_Bernoullis.html |başlık=A Short Account of the History of Mathematics |yayıncı=Dover |özgünyıl=1908 |yıl=2003 |isbn=0-486-20630-0 |basım=4.| kaynak = harv}}</ref> Babası Johann ile arasında kötü bir ilişkisi olduğu söylenmekteydi. Baba ve oğlunun bilimsel bir yarışmada birinciliği paylaşmaları üzerine Johann oğluyla eşit tutulmanın "utancına" dayanamamış ve oğlunu evden atmıştı. Johann Bernoulli ayrıca Daniel'in Hydrodynamica adlı eserinden bazı fikirleri çalmış ve tarihini Hyrodynamica'nın yayım tarihinden önce gösterdiği Hydraulica adlı eserinde yayımlamıştı. Daniel'in uzlaşma çabalarına rağmen babası bu kininden ölümüne dek vazgeçmemişti.<ref name="mactutor">{{MacTutor Biography|id=Bernoulli_Daniel}} (1998)</ref>

Daniel yedi yaşındayken kardeşi Johann II Bernoulli doğdu. Okul çağına geldiğinde babası Johann Bernoulli ona işletme okuması yönünde tavsiyede bulundu. Ancak Daniel babasının bu teklifini reddetti çünkü o matematik alanında eğitim almak istiyordu. Daha sonra babasının isteğini de yerine getirerek işletme eğitimi de aldı, ardından babası Johann Bernoulli oğluna tıp eğitimi alması yönünde istekte bulundu ve Daniel bu isteği ancak babasının ona özel olarak matematik öğretmesi koşuluyla kabul etti. Daniel; [[Basel Üniversitesi|Basel]], [[Heidelberg Üniversitesi|Heidelberg]] ve [[Strasbourg Üniversitesi|Strasbourg]] şehirlerinde tıp eğitimi aldı. 1721 yılında [[anatomi]] ve [[botanik]] alanında doktora derecesini elde etti.<ref name="andhist">{{Kitap kaynağı|soyadı=Anderson, John David|başlık=A History of Aerodynamics and its Impact on Flying Machines|url=https://archive.org/details/historyofaerodyn0000ande|yayıncı=Cambridge University Press|yıl=1997|yer=New York, NY|isbn=0-521-45435-2}}</ref>

Bernoulli, matematikçi [[Leonhard Euler]] ile yakın arkadaştı. 1724 yılında matematik profesörü olarak [[Sankt Petersburg]]'a gitti ama burada mutlu olamadı ve geçirdiği bir hastalık 1733 yılında oradan ayrılmasına neden oldu. Daha sonra [[tıp]], [[metafizik]] ve [[doğa felsefesi]] alanlarında ölümüne dek oldukça başarılı bir hayat sürdüğü Basel Üniversitesi'ne döndü.<ref name="eb"/>

== Matematiksel çalışmaları ==
[[Dosya:Hydrodynamica-1.jpg|küçükresim|Daniel Bernoulli'nin Hydrodynamica kitabının 1738 baskısının ilk bölümünün ilk sayfası.]]
Bernoulli'nin ilk matematiksel çalışması ''Exercitationes'' (''Alıştırmalar'') 1724 yılında [[Christian Goldbach|Goldbach]]'ın yardımı ile yayımlanmıştır. İki yıl sonra, bileşke devinimin [[Dönme|dönüş devinimi]] ve [[Öteleme|öteleme devinimi]] biçiminde ayrılarak çözümlenmesi konusunda ilk çalışmalara imza attı. Başlıca eseri olan ''Hydrodynamica'', 1738 yılında yayımlanmıştır. Bu eser, tüm sonuçların tek bir ilkeye bağlı olarak ayarlanması ile [[Joseph Louis Langrange]]'ın ''Méchanique Analytique'' (''Çözümlemeli Mekanik'') adlı eseri ile benzerlikler taşır. Tüm sonuçların bağlandığı bu tek ilke [[enerjinin korunumu]] ilkesidir. Bu eseri, gelgitler kuramı üzerine Euler ve [[Colin Maclaurin]]'in raporları ile birleşik bir rapor izledi. Daniel, bu rapor üzerine [[Fransız Akademisi]] tarafından ödüle layık görüldü. Bu üç rapor [[Isaac Newton]]'ın ''[[Philosophiae Naturalis Principia Mathematica]]''{{'}}sı ve [[Pierre-Simon Laplace]]'ın araştırmaları arasında kalan sürede bu konuda yapılan tüm çalışmaları içeriyordu. Bernoulli ayrıca başta titreşen telleri içerenler olmak üzere çeşitli mekanik sorunlar üzerine makaleler yayımladı.<ref name="ball"/>

Bernoulli ve Euler beraber çalışarak sıvıların akışı hakkında daha çok keşifte bulunmaya çalıştılar. İkili, özellikle kanın akış hızı ve basıncı arasındaki ilişki üzerine yoğunlaştılar. Bu ilişkiyi gözlemlemek için Daniel, ucu açık bir pipetle yüzeyi delinmiş bir boru kullandı ve pipetteki sıvının yüksekliğinin sıvının borudaki basıncı ile ilişkili olduğunu ortaya çıkardı.

Bu keşfin ardından tüm Avrupa'daki hekimler hastalarının kan basıncını sivri uçlu tüpleri hastanın damarlarına batırarak ölçmeye başladı. Bu yöntem [[Scipione Riva-Rocci|İtalyan bir doktorun]] daha [[tansiyon aleti|acısız bir yöntem]] keşfetmesine dek 170 yıl boyunca kullanıldı. Ancak, Bernoulli'nin basınç ölçme yöntemi uçağın üzerinden geçen havanın hızını ölçmek için modern havacılıkta hâlâ kullanılmaktadır.

Daniel, keşiflerini daha ileriye taşımak için enerjinin korunumu üzerine yaptığı ilk çalışmalara geri döndü. Devinen bir cisim [[kütle]] kazandıkça [[kinetik enerji]]sini (devinimden kaynaklı enerji) [[potansiyel enerji]] ile değiştirir. Daniel benzer bir şekilde devinen eden bir sıvının kinetik enerjisini basınç ile değiştirdiğini fark etti. Matematiksel olarak bu kural:
: <math>\tfrac12 \rho u^2 + P = \text{constant} </math>
olarak gösterilir. Formülde P basıncı, ρ sıvının yoğunluğunu, u ise hızını simgeler. Bu kuraldan, "eğer bir akışkanın hızı artarsa basıncı azalır" sonucu çıkmaktadır. Bu kural, hava taşıtlarının kanatları tasarlanırken kullanılmıştır. Kanat üst bölümde havanın hızlanmasını ve bu nedenle basıncının azalmasını sağlayacak bir alana sahip olarak üretilir. Bu basınç farkı sayesinde kanat yukarı doğru yükselir.

==İstatistik==
Daniel Bernoulli ayrıca 1738 yılında yayımlanan ''Specimen theoriae novae de mensura sortis'' (''Yeni Bir Teorinin Risk Ölçümü Altında Açıklaması'') eserin de yazarıdır.<ref>{{Dil|en}} {{Dergi kaynağı|dergi=Econometrica|cilt=22|başlık=Exposition of a New Theory on the Measurement of Risk|yıl=1954|sayfalar=23-36|url=http://www.econ.ucsb.edu/~tedb/Courses/GraduateTheoryUCSB/Bernoulli.pdf|jstor=1909829|doi=10.2307/1909829|soyadı1=Bernoulli|ad1=D.|sayı=1|biçim=PDF|erişimtarihi=28 Şubat 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171010164639/http://econ.ucsb.edu/~tedb/Courses/GraduateTheoryUCSB/Bernoulli.pdf|arşivtarihi=10 Ekim 2017|ölüurl=evet}}</ref>

Sansürlü bilgi içeren istatistiksel problemlerin analizine yönelik ilk çalışmalar 1766 yılında [[çiçek hastalığı]] ve [[ölüm oranı]] bilgileri analiz edilerek [[aşılama|aşının]] faydasının gösterilmesi amacıyla Bernoulli tarafından yapılmıştır.<ref>reprinted in {{Dergi kaynağı|yıl=2004|pmid=15334536|url=http://www.semel.ucla.edu/biomedicalmodeling/pdf/Bernoulli&Blower.pdf|başlık=An attempt at a new analysis of the mortality caused by smallpox and of the advantages of inoculation to prevent it|soyadı1=Blower|ad1=S|soyadı2=Bernoulli|ad2=D|cilt=14|sayı=5|sayfalar=275-88|doi=10.1002/rmv.443|dergi=Reviews in medical virology|biçim=PDF|arşivurl=https://web.archive.org/web/20070927032605/http://www.semel.ucla.edu/biomedicalmodeling/pdf/Bernoulli%26Blower.pdf|arşivtarihi=27 Eylül 2007|df=dmy-all|erişimtarihi=28 Şubat 2020|ölüurl=evet}}</ref>

==Fizik==
''Hydrodaynamica'' (1738) adlı eserinde gazlar için [[kinetik teori]]nin temellerini atmış ve bu fikri [[Boyle yasası]]nı açıklamak için kullanmıştır.<ref name="ball"/>

Euler ile [[esneklik]] üzerinde çalışmış ve Euler-Bernoulli ışın eşitliğini oluşturmuşlardır.<ref>{{Kitap kaynağı | başlık=History of Strength of Materials | yazarbağı=Stephen Timoshenko | yazar=Timoshenko, S. P. | özgünyıl=1953 | yıl=1983 | isbn=0-486-61187-6 | yer=New York | yayıncı=Dover | url=https://books.google.com/books?id=tkScQmyhsb8C |erişimtarihi=28 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200729214859/https://books.google.com/books?id=tkScQmyhsb8C |arşivtarihi=29 Temmuz 2020 | ölüurl=hayır }}</ref> Bunların yanı sıra [[Bernoulli ilkesi]] [[aerodinamik]] alanında büyük bir öneme sahiptir.<ref name="eb">[Anon.] (2001) "Daniel Bernoulli", ''[[Encyclopædia Britannica]]''</ref>

==Kaynakça==
{{kaynakça}}

{{Otorite kontrolü}}

{{DEFAULTSORT:Bernoulli, Daniel}}
[[Kategori:1700 doğumlular]]
[[Kategori:1782 yılında ölenler]]
[[Kategori:Bernoulli ailesi|Daniel]]
[[Kategori:18. yüzyılda Hollandalılar]]
<!--
[[Kategori:18th-century mathematicians]]
-->
[[Kategori:Hollandalı matematikçiler]]
[[Kategori:İsviçreli matematikçiler]]
<!--
[[Kategori:Fluid dynamicists]]
[[Kategori:Mathematical analysts]]
[[Kategori:New Latin authors]]
[[Kategori:People from Groningen (city)]]
[[Kategori:Probability theorists]]
-->
[[Kategori:Heidelberg Üniversitesinde öğrenim görenler]]
[[Kategori:St Petersburg Bilimler Akademisi'nin asil üyeleri]]
[[Kategori:Royal Society üyesi Hollandalılar]]