Ekoloji sayfasının kaynağını görüntüle

[[Dosya:ErnstHaeckel.jpg|küçükresim|upright=0.91|sağ|1866 yılında ekoloji terimini ilk kez kullanan [[Ernst Haeckel]].]]
{{Biyoloji kenar kutusu}}
'''Ekoloji''' ({{Dil|el|Οίκος}} - ev, {{Dil|el|Λόγος}} - bilim) ya da '''doğa bilimi''', [[canlı]]ların hem kendi aralarında hem de [[Biyofiziksel çevre|fiziksel çevre]]leri ile olan ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. Ekoloji canlıları birey, [[Popülasyon (biyoloji)|popülasyon]], [[komünite]], [[ekosistem]] ve [[biyosfer]] düzeylerinde inceler. Ekoloji çok yakından ilişkili olduğu [[biyocoğrafya]], [[evrimsel biyoloji]], [[genetik]], [[etoloji]] ve [[doğa tarihi]] dallarıyla örtüşür. Ekoloji, [[biyoloji]] biliminin bir dalıdır.

Ekolojinin incelediği konular arasında yaşam süreçleri, etkileşimler, [[adaptasyon]], canlı komüniteler arasında madde ve enerji hareketi, ekosistemlerde [[süksesyon]], [[tür]]ler içinde ve arasında işbirliği, rekabet ve av-avcı ilişkisi, canlıların çevre bağlamında bolluğu, dağılımı ve [[biyokütle]]si, [[biyoçeşitlilik|biyoçeşitliliğin]] örüntüleri ve ekosistem süreçleri üzerindeki etkileri sayılabilir.

Ekolojinin [[koruma biyolojisi]], [[sulak alan]] yönetimi, [[doğal kaynak yönetimi]] ([[agroekoloji]], [[tarım]], [[ormancılık]], [[tarımsal ormancılık]], [[balıkçılık]]), [[kentsel planlama]] ([[kent ekolojisi]]), [[halk sağlığı]], [[ekolojik iktisat]], [[Temel bilimler|temel]] ve [[uygulamalı bilimler]], [[insan ekolojisi]] alanlarında pratik uygulamaları vardır.

''Ekoloji'' terimi (''{{dil|de|Ökologie}}'') 1866 yılında Alman biliminsanı [[Ernst Haeckel]] tarafından oluşturuldu. Kelime kökeni Eski Yunanca οἶκος (oikos), "ev, yakın çevre"; -λογία, (logia) "bilimi" kelimelerinin birleşiminden gelmektedir. Ekoloji 19. yüzyılın sonlarından itibaren ciddi bir [[doğa bilimi|bilim]] hâline geldi. [[Adaptasyon]] ve [[doğal seçilim]] ile ilgili kavramlar modern [[teorik ekoloji|ekoloji teorisi]]nin temeltaşlarını oluşturur.

Ekosistemler dinamik etkileşim hâlindeki canlılar, bunların oluşturduğu komüniteler ve çevrelerinde bulunan cansız [[abiyotik faktör]]lerden oluşur. [[Birincil üretim]], [[besin öğesi döngüsü]] ve [[niş oluşturma]] gibi ekosistem süreçleri çevre içinde enerji ve madde akışını düzenler. Ekosistemlerde gezegen üzerinde bulunan canlı ve cansızları etkileyen süreçleri düzenleyen [[biyofizik]]sel geri besleme mekanizmaları bulunur. Ekosistemler yaşamı destekleyen işlevleri ayakta tutar ve [[biyokütle]] üretimi (besin, yakıt, lif ve ilaç), [[iklim]]in düzenlenmesi, küresel [[biyokimyasal döngü]]ler, su filtrasyonu, toprak oluşumu, [[erozyon]] kontrolü, selden korunma gibi çok sayıda bilimsel, tarihî, ekonomik değere sahip [[ekosistem hizmetleri]]ni sağlar.

== Kapsam, ölçek ve düzeyler ==
Ekolojinin kapsamı mikro düzeyde [[hücre]]ler arasındaki ilişkilerden gezegen düzeyinde [[biyosfer]] [[fenomen|olaylarına]] kadar uzanan çok geniş bir etkileşim ağını içerir. Ekosistemler abiyotik kaynaklar ve etkileşim içindeki canlılardan oluşur. Ekosistemler dinamiktir ama doğrusal bir gelişim yolu izlemezler; bazen yavaş bazen hızlı olsa da sürekli değişim içindedirler. Bir ekosistemin kapladığı alan çok küçükten çok büyüğe kadar değişebilir; örneğin tek bir ağaç bir orman ekosisteminin sınıflandırılmasında çok büyük bir öneme sahip olmasa da o ağacın içinde ya da üstünde yaşayan canlılar için kritik derecede önemlidir.<ref name="Stadler98">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Stadler |ad1=B. |soyadı2=Michalzik |ad2=B. |soyadı3=Müller |ad3=T. |başlık=Linking aphid ecology with nutrient fluxes in a coniferous forest |url=https://archive.org/details/sim_ecology_1998-07_79_5/page/1514 |dergi=Ecology |cilt=79 |sayı=5 |sayfalar=1514-1525|yıl=1998 |doi=10.1890/0012-9658(1998)079[1514:LAEWNF]2.0.CO;2|issn=0012-9658}}</ref> Yalnızca bir yaprağın yaşamı boyunca birkaç [[yaprak biti]] nesli yaşamını sürdürebilir. Bu yaprak bitlerinin her biri de çeşitli [[bakteri]] komünitelerini destekler.<ref name="Humphreys97">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Humphreys |ad1=N. J. |soyadı2=Douglas |ad2=A. E. |başlık=Partitioning of symbiotic bacteria between generations of an insect: a quantitative study of a ''Buchnera'' sp. in the pea aphid (''Acyrthosiphon pisum'') reared at different temperatures |url=https://archive.org/details/sim_applied-and-environmental-microbiology_1997-08_63_8/page/3294 |dergi=Applied and Environmental Microbiology |cilt=63 |sayı=8 |sayfalar=3294-3296|yıl=1997 |pmid=16535678 |pmc=1389233|doi=10.1128/AEM.63.8.3294-3296.1997 |bibcode=1997ApEnM..63.3294H }}</ref> Ekolojik komüniteler arasındaki bağlantıların doğası her bir türün ortamın ayrı olarak tek başına tüm detaylarının bilinmesiyle açıklamaz çünkü ekosistemin tamamı bir bütün olarak incelenmediği sürece bu bağlantıları gösteren örüntü ne ortaya çıkar ne de tahmin edilebilir.<ref name="Liere2012">{{Akademik dergi kaynağı|soyadı=Liere|ad=Heidi|yazar2=Jackson, Doug|yazar3=Vandermeer, John|yazar4=Wilby, Andrew|başlık=Ecological Complexity in a Coffee Agroecosystem: Spatial Heterogeneity, Population Persistence and Biological Control|dergi=PLOS ONE |tarih=20 Eylül 2012|cilt=7|sayı=9 |sayfalar=e45508|doi=10.1371/journal.pone.0045508|bibcode= 2012PLoSO...745508L |pmid=23029061|pmc=3447771}}</ref> Ancak bazı ekolojik prensipler kolektif özelliklere sahiptir yani bileşenlerin toplamı bütünün özelliklerini açıklar; örneğin bir popülasyonun doğum oranlarının belirli bir süre içinde bireysel doğumların toplamına denk olması gibi.<ref name="Odum05">{{Kitap kaynağı |soyadı1=Odum |ad1=E. P. |soyadı2=Barrett |ad2=G. W. |başlık=Fundamentals of Ecology |yayıncı=Brooks Cole |isbn=978-0-534-42066-6 |yıl=2005 |sayfa=598 |url=https://books.google.com/books?id=vC9FAQAAIAAJ |erişimtarihi=6 Ocak 2020 |arşivtarihi=28 Temmuz 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200728103444/https://books.google.com/books?id=vC9FAQAAIAAJ |ölüurl=hayır}}</ref>

Ekolojinin ana alt dalları olan [[popülasyon ekolojisi]] ile [[ekosistem ekolojisi]] yalnızca ölçek olarak bir farklılık göstermez, aynı zamanda sahada birbiri ile çelişen iki farklı [[paradigma]]ya sahiptir. Popülasyon ekolojisi canlıların dağılımı ve bolluğu ile ilgilenirken ekosistem ekolojisi madde ve enerji akışları üzerine odaklanır.<ref>{{Kitap kaynağı|yazar1=Steward T.A. Pickett|yazar2=Jurek Kolasa|yazar3=Clive G. Jones|başlık=Ecological Understanding: The Nature of Theory and the Theory of Nature|url=https://archive.org/details/ecologicalunders0000pick|yıl=1994|yayıncı=Academic Press|yer=San Diego|isbn=978-0-12-554720-8}}</ref>

=== Hiyerarşi ===
{{alıntı kutusu
| alıntı = Sistem davranışları ilk olarak farklı örgütlenme düzeylerine ayrılmalıdır. Üst düzeylere ait davranışlar daha yavaş hızlarda oluşur. Buna karşı alt düzeylerde ise daha yüksek hızlar görülür. Örneğin tek bir ağaç yaprağı ışık şiddeti, CO<sub>2</sub> konsantrasyonu gibi anlık değişikliklere çok hızlı olarak karşılık verir. Ağacın büyümesi ise daha yavaş hızla seyrede ve bu kısa süreli değişiklikleri de içerir.| kaynak = O'Neill et al. (1986)<ref name="O'Neill86">{{Kitap kaynağı |soyadı1=O'Neill |ad1=D. L. |soyadı2=Deangelis |ad2=D. L. |soyadı3=Waide |ad3=J. B. |soyadı4=Allen |ad4=T. F. H. |başlık=A Hierarchical Concept of Ecosystems |yıl=1986 |yayıncı=Princeton University Press |sayfa=[https://archive.org/details/hierarchicalconc00onei/page/253 253] |isbn=0-691-08436-X |url=https://archive.org/details/hierarchicalconc00onei}}</ref>| width = 25%| align = right}}

Ekolojik dinamikler örneğin yaprak bitlerinin tek bir ağaç üzerinde yer değiştirmesi gibi kapalı bir sistem olarak hareket edebildiği gibi aynı zamanda atmosfer ya da iklim değişiklikleri gibi daha büyük ölçekli etkilere de açıktır. Dolayısıyla çevrebilimciler [[bitki komünitesi]], iklim, [[toprak tipi]] gibi daha alt ölçekli birimlerden topladıkları verileri analiz ederek yerelden bölgesele, peyzajdan kronolojik ölçeklere kadar uzanan ve ortaya çıkan tekdüze örgütlenme örüntülerini tanımlayarak ekosistemleri hiyerarşik olarak sınıflandırırlar.

Ekoloji bilimini kavramsal olarak yönetilebilir bir çerçeveye oturtabilmek için biyolojik dünya ölçek olarak [[gen]]lerden başlayarak [[hücre]]lere, [[doku]]lara, [[organ]]lara, [[organizma]]lara, [[tür]]lere, [[popülasyon (biyoloji)|popülasyon]]lara, [[komünite]]lere, [[ekosistem]]lere, [[biyom]]lara ve [[biyosfer]] düzeyine kadar içiçe geçmiş bir hiyerarşi içinde yapılandırılır.<ref name="Nachtomy01">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Nachtomy |ad1=Ohad |soyadı2=Shavit |ad2=Ayelet |soyadı3=Smith |ad3=Justin |başlık=Leibnizian organisms, nested individuals, and units of selection |dergi=Theory in Biosciences |cilt=121 |sayı=2 |yıl=2002 |doi=10.1007/s12064-002-0020-9 |sayfalar=205-230|s2cid=23760946 }}</ref> Bu çerçeve bir [[panarşi]] oluşturur<ref name="Holling01">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Holling |ad=C. S. |başlık=Understanding the complexity of economic, ecological, and social systems |dergi=Ecosystems |cilt=4 |sayı=5 |sayfalar=390-405|yıl=2004 |doi=10.1007/s10021-001-0101-5|s2cid=7432683 }}</ref> ve doğrusal olmayan davranışlar sergiler. Yani etkilerin oluşturduğu tepkiler çok büyük ya da çok küçük olabilmekte, dolayısıyla da örneğin [[Azot bağlanması|azot bağlayıcılar]]ın sayısı gibi kritik değişkenlerdeki küçük değişiklikler sistemin özelliklerinde çok büyük, belki de geri dönülmez değişikliklere neden olabilir.<ref name="Levin99">{{Kitap kaynağı |soyadı1=Levin |ad1=S. A. |başlık=Fragile Dominion: Complexity and the Commons |yayıncı=Perseus Books |yıl=1999 |yer=Reading, MA |url=https://books.google.com/books?id=FUJsj2KOEeoC |isbn=978-0-7382-0319-5 |erişimtarihi=27 Haziran 2015 |arşivtarihi=18 Mart 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150318134738/http://books.google.com/books?id=FUJsj2KOEeoC |ölüurl=hayır}}</ref>

=== Biyoçeşitlilik ===
{{alıntı kutusu
| alıntı = Biyoçeşitlilik yaşam ve süreçlerinin çeşitliliği anlamına gelir. Canlıların çeşitliliğini, aralarındaki genetik farklılıkları, içinde bulundukları komüniteler ve ekosistemleri, sürekli olarak değişen ve uyum gösteren ve canlılar ile içinde bulundukları sistemlerin faaliyet göstermesini sağlayan ekolojik ve evrimsel süreçlerini içerir.| kaynak= Noss & Carpenter (1994)<ref name="Noss94">{{Kitap kaynağı |soyadı1=Noss |ad1=R. F. |soyadı2=Carpenter |ad2=A. Y. |başlık=Saving Nature's Legacy: Protecting and Restoring Biodiversity |yayıncı=Island Press |yıl=1994 |isbn=978-1-55963-248-5 |url=https://books.google.com/books?id=xsjDp8jK3-AC |sayfa=443 |erişimtarihi=27 Haziran 2015 |arşivtarihi=1 Ağustos 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200801074546/https://books.google.com/books?id=xsjDp8jK3-AC |ölüurl=hayır}}</ref>| width = 25%| align = right}}

Biyoçeşitlilik genlerden ekosistemlere yaşamın çeşitliliğini tanımlar ve biyolojik örgütlenmenin her düzeyini kapsar. Bu terimin çeşitli yorumlamaları bulunur ve karmaşık örgütlenmesini kataloglandırmak, ölçmek, ayırt edici özelliklerini belirlemek ve tanımlamak için çok sayıda yöntem vardır.<ref name="Noss90">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Noss |ad1=R. F. |başlık=Indicators for monitoring biodiversity: A hierarchical approach |url=https://archive.org/details/sim_conservation-biology_1990-12_4_4/page/355 |dergi=Conservation Biology |cilt=4 |sayı=4 |sayfalar=355-364|yıl=1990 |doi=10.1111/j.1523-1739.1990.tb00309.x|jstor=2385928}}</ref>
<ref name="Scholes08">{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1=Scholes |ad1=R. J. |soyadı2=Mace |ad2=G. M. |soyadı3=Turner |ad3=W. |soyadı4=Geller |ad4=G. N. |soyadı5=Jürgens |ad5=N. |soyadı6=Larigauderie |ad6=A. |soyadı7=Muchoney |ad7=D. |soyadı8=Walther |ad8=B. A. |soyadı9=Mooney |ad9=H. A. |başlık=Toward a global biodiversity observing system |dergi=Science |cilt=321 |sayı=5892 |sayfalar=1044-1045|yıl=2008 |url=http://www.earthobservations.com/documents/committees/uic/200809_8thUIC/07b-Health0Montira-Pongsiri-BON-Article-in-Science.pdf |doi=10.1126/science.1162055 |pmid=18719268 |s2cid=206514712 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110710163453/http://www.earthobservations.com/documents/committees/uic/200809_8thUIC/07b-Health0Montira-Pongsiri-BON-Article-in-Science.pdf |arşivtarihi=10 Temmuz 2011}}</ref><ref name=cardinale2012>{{Akademik dergi kaynağı|soyadı=Cardinale|ad=Bradley J.|yazar2=Duffy, J. Emmett; Gonzalez, Andrew; Hooper, David U.; Perrings, Charles; Venail, Patrick; Narwani, Anita; Mace, Georgina M.; Tilman, David; Wardle, David A.; Kinzig, Ann P.; Daily, Gretchen C.; Loreau, Michel; Grace, James B.; Larigauderie, Anne; Srivastava, Diane S.; Naeem, Shahid|başlık=Biodiversity loss and its impact on humanity|dergi=Nature|tarih=6 Haziran 2012|cilt=486|sayı=7401|sayfalar=59-67|doi=10.1038/nature11148|bibcode=2012Natur.486...59C|pmid=22678280|soyadı3=Gonzalez|ad3=Andrew|soyadı4=Hooper|ad4=David U.|soyadı5=Perrings|ad5=Charles|soyadı6=Venail|ad6=Patrick|soyadı7=Narwani|ad7=Anita|soyadı8=Mace|ad8=Georgina M.|soyadı9=Tilman|ad9=David|soyadı10=Wardle|ad10=David A.|soyadı11=Kinzig|ad11=Ann P.|soyadı12=Daily|ad12=Gretchen C.|soyadı13=Loreau|ad13=Michel|soyadı14=Grace|ad14=James B.|soyadı15=Larigauderie|ad15=Anne|soyadı16=Srivastava|ad16=Diane S.|soyadı17=Naeem|ad17=Shahid|s2cid=4333166|url=https://pub.epsilon.slu.se/10240/7/wardle_d_etal_130415.pdf|erişimtarihi=10 Ağustos 2019|arşivtarihi=21 Eylül 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170921233215/http://pub.epsilon.slu.se/10240/7/wardle_d_etal_130415.pdf|ölüurl=hayır}}</ref> Biyoçeşitlilik [[tür çeşitliliği]]ni, [[ekosistem çeşitliliği]]ni ve [[genetik çeşitlilik|genetik çeşitliliği]] içerir; biliminsanları bu çeşitliliğin farklı düzeylerde ve bunların arasında çalışan karmaşık ekolojik süreçleri nasıl etkilediği üzerine çalışırlar.<ref name="Scholes08" /><ref name="Wilson00b">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Wilson |ad1=E. O. |başlık=A global biodiversity map |pmid=11041790 |dergi=Science |cilt=289 |sayı=5488 |sayfa=2279 |doi=<!--10.1126/science.289.5488.2279 -->|yıl=2000}}</ref><ref name="Purvis00">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Purvis |ad1=A. |soyadı2=Hector |ad2=A. |başlık=Getting the measure of biodiversity |dergi=Nature |cilt=405 |sayı=6783 |sayfalar=212-218|yıl=2000 |url=http://www.botanischergarten.ch/BiodivVorles-2005WS/Nature-Insight-Biodiversity-2000.pdf |doi=10.1038/35012221 |pmid=10821281 |s2cid=4333920 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140428173805/http://www.botanischergarten.ch/BiodivVorles-2005WS/Nature-Insight-Biodiversity-2000.pdf |arşivtarihi=28 Nisan 2014 |ölüurl=evet}}</ref> Biyoçeşitlilik, tanımı itibarıyla insanların yaşam kalitesini sürdüren ve iyileştiren [[ekosistem hizmetleri]]nde önemli bir rol oynar.<ref name="cardinale2012"/><ref name="Ostfeld09">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Ostfeld |ad=R. S. |başlık=Biodiversity loss and the rise of zoonotic pathogens |dergi=Clinical Microbiology and Infection |cilt=15 |sayı=s1 |sayfalar=40-43|yıl=2009 |doi=10.1111/j.1469-0691.2008.02691.x |pmid=19220353}}</ref>
<ref name="Tierney09">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Tierney |ad1=Geraldine L. |soyadı2=Faber-Langendoen |ad2=Don |soyadı3=Mitchell |ad3=Brian R. |soyadı4=Shriver |ad4=W. Gregory |soyadı5=Gibbs |ad5=James P. |başlık=Monitoring and evaluating the ecological integrity of forest ecosystems |dergi=Frontiers in Ecology and the Environment |cilt=7 |sayı=6 |sayfalar=308-316|yıl=2009 |url=http://www.uvm.edu/~bmitchel/Publications/Tierney_Forest_monitoring.pdf |doi=10.1890/070176 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20101229085236/http://www.uvm.edu/~bmitchel/Publications/Tierney_Forest_monitoring.pdf |arşivtarihi=29 Aralık 2010 |erişimtarihi=1 Şubat 2010 }}</ref> Koruma öncelikleri ve yönetim teknikleri biyoçeşitliliğin tam ekolojik kapsamına cevap verebilmek için farklı yaklaşımlar gerektirir. Popülasyonları destekleyen [[doğal sermaye]] [[ekosistem hizmetleri]]nin sürdürülebilmesi için kritik öneme sahiptir<ref name="Ceballos02">{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1=Ceballos |ad1=G. |soyadı2=Ehrlich |ad2=P. R. |başlık=Mammal population losses and the extinction crisis |dergi=Science |cilt=296 |sayı=5569 |sayfalar=904-907|yıl=2002 |url=http://epswww.unm.edu/facstaff/gmeyer/envsc330/CeballosEhrlichmammalextinct2002.pdf |erişimtarihi=16 Mart 2010 |doi=10.1126/science.1069349 |pmid=11988573 |bibcode=2002Sci...296..904C |s2cid=32115412 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110720094351/http://epswww.unm.edu/facstaff/gmeyer/envsc330/CeballosEhrlichmammalextinct2002.pdf |arşivtarihi=20 Temmuz 2011}}</ref>
<ref name="Palumbi09">{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1=Palumbi |ad1=Stephen R. |yazarbağı1=Stephen Palumbi |soyadı2=Sandifer |ad2=Paul A. |soyadı3=Allan |ad3=J. David |soyadı4=Beck |ad4=Michael W. |soyadı5=Fautin |ad5=Daphne G. |soyadı6=Fogarty |ad6=Michael J. |soyadı7=Halpern |ad7=Benjamin S. |soyadı8=Incze |ad8=Lewis S. |soyadı9=Leong |ad9=Jo-Ann |soyadı10=Norse |ad10=Elliott |soyadı11=Stachowicz |ad11=John J. |soyadı12=Wall |ad12=Diana H. |başlık=Managing for ocean biodiversity to sustain marine ecosystem services |dergi=Frontiers in Ecology and the Environment |cilt=7 |sayı=4 |sayfalar=204-211|yıl=2009 |url=http://research.usm.maine.edu/gulfofmaine-census/wp-content/docs/Palumbi-et-al-2009_Managing-for-ocean-biodiversity.pdf |doi=10.1890/070135 |yazarlarıgöster=9 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100611095626/http://research.usm.maine.edu/gulfofmaine-census/wp-content/docs/Palumbi-et-al-2009_Managing-for-ocean-biodiversity.pdf |arşivtarihi=11 Haziran 2010 |hdl=1808/13308}}</ref> ve türlerin [[Hayvan göçü|göçü]] bu hizmetlerin kaybının yaşandığını gösteren mekanizmalardan bir tanesidir.<ref name="Wilcove08">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Wilcove |ad1=D. S. |soyadı2=Wikelski |ad2=M. |başlık=Going, going, gone: Is animal migration disappearing |dergi=PLOS Biology |cilt=6 |sayı=7 |sayfalar=e188|yıl=2008 |doi=10.1371/journal.pbio.0060188 |pmid=18666834 |pmc=2486312}}</ref> Biyoçeşitliliğin anlaşılması, danışma şirketlerine, hükûmetlere ve endüstriye önerilerde bulunan tür ya da ekosistem düzeyi koruma planlamacıları için pratik uygulamalar getirir.<ref name="Hammond09">{{Kitap kaynağı |soyadı=Hammond |ad=H. |başlık=Maintaining Whole Systems on the Earth's Crown: Ecosystem-based Conservation Planning for the Boreal Forest |yer=Slocan Park, BC |yayıncı=Silva Forest Foundation |yıl=2009 |sayfa=380 |url=http://www.silvafor.org/crown |isbn=978-0-9734779-0-0 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20091205015923/http://www.silvafor.org/crown |arşivtarihi=5 Aralık 2009 |erişimtarihi=31 Ocak 2010 }}</ref>

=== Habitat ===
[[Dosya:Blue Linckia Starfish.JPG|küçükresim|upright|[[Mercan resifi]] biyoçeşitliliği. [[Koral (canlı)|Koral]]lar [[kalsiyum karbonat]] iskeletler oluşturarak hem çevrelerine uyum sağlar hem de değiştirirler. Bu iskeletler sonraki nesillerin gelişmesi için gerekli koşulları sağlarken birçok diğer tür için de bir habitat oluşturur.<ref name="Kiessling09">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Kiessling |ad1=W. |soyadı2=Simpson |ad2=C. |soyadı3=Foote |ad3=M. |başlık=Reefs as cradles of evolution and sources of biodiversity in the Phanerozoic |dergi=Science |cilt=327 |sayı=5962 |sayfalar=196-198|yıl=2009 |doi=10.1126/science.1182241 |pmid=20056888 |bibcode=2010Sci...327..196K |s2cid=206523585 |url=http://geosci.uchicago.edu/%7Efoote/REPRINTS/SCI2010.pdf |erişimtarihi=12 Nisan 2020 |arşivtarihi=12 Ocak 2011 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110112054939/http://geosci.uchicago.edu/~foote/REPRINTS/SCI2010.pdf |ölüurl=hayır}}</ref>
]]
[[Dosya:Long-tailed Broadbill (Psarisomus dalhousiae).jpg|küçükresim|[[Kuş yuvası|Yuva]] yapan ''[[Psarisomus dalhousiae]]''.]]
Bir türün habitatı ya da yaşam alanı bulunduğu çevreyi ve bunun sonucunda ortaya çıkan komüniteyi tanımlar.<ref name="Whittaker73">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Whittaker |ad1=R. H. |soyadı2=Levin |ad2=S. A. |soyadı3=Root |ad3=R. B. |başlık=Niche, habitat, and ecotope |dergi=The American Naturalist |cilt=107 |sayı=955 |yıl=1973 |sayfalar=321-338|url=http://labs.bio.unc.edu/Peet/courses/bio669/papers/Ch1_supp_readings/Whittaker1973.pdf |doi=10.1086/282837 |s2cid=84504783 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120905195208/http://labs.bio.unc.edu/Peet/courses/bio669/papers/Ch1_supp_readings/Whittaker1973.pdf |arşivtarihi=5 Eylül 2012}}</ref> Habitatlar, daha da detaylı olarak söylenirse, her biri örneğin besin biyokütlesi ve kalitesi gibi doğrudan ya da rakım gibi dolaylı olarak hayvanlar tarafından bir yerin kullanılması ile bağlantılı olan bileşenler ya da özellikler olarak görülebilen biyotik ya da abiyotik çevresel değişkenleri içeren çok boyutlu çevresel alanda bulunan bölgeler olarak tanımlanabilir.<ref name="Beyer10">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Beyer |ad1=Hawthorne, L. |soyadı2=Haydon |ad2=Daniel, T. |soyadı3=Morales |ad3=Juan M. |soyadı4=Frair |ad4=Jacqueline L. |soyadı5=Hebblewhite |ad5=Mark |soyadı6=Mitchell |ad6=Michael |soyadı7=Matthiopoulos |ad7=Jason |başlık=The interpretation of habitat preference metrics under use–availability designs |dergi=Philosophical Transactions of the Royal Society B |cilt=365 |sayı=1550 |sayfalar=2245-2254|yıl=2010 |pmid=20566501 |pmc=2894962 |doi=10.1098/rstb.2010.0083}}</ref> Örneğin bir habitat karada ya da suda olabilir, daha da ileri düzeyde kategorilendiğinde [[montane ekosistemleri|montane]] ya da [[alpin çayırlar|alpin ekosistemi]] olabilir. Bir türün çoğunun yaşadığı habitattan bir popülasyonun yer değiştirerek başka bir habitata geçmesi olarak tanımlanan habitat kayması doğada yaşanan rekabetin önemli bir kanıtıdır. Örneğin ana popülasyonu açık savanlarda yaşayan tropik kertenkele ''[[Tropidurus hispidus]]'' türünün kayalıklarda yaşayan popülasyonunun gövdesi savanlarda yaşayanlara göre daha yassıdır. Bu yassılık yaşadıkları kayalıklarda çatlaklara daha iyi saklanabilmelerini sağlayarak seçici üstünlük getirir. Habitat kayması aynı zamanda [[amfibiler]]in gelişimsel [[yaşam öyküsü kuramı|yaşam öyküleri]]nde ve sudan karaya geçen böceklerde de görülür. [[Biyotop]] ve habitat bazen eş anlamlı olarak kullanılabilmekteyse de biyotop bir komünitenin yaşadığı çevre için kullanılırken habitat bir türün yaşam alanı için kullanılır.<ref name="Whittaker73"/><ref name="Schoener75">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Schoener |ad1=T. W. |başlık=Presence and absence of habitat shift in some widespread lizard species |url=https://archive.org/details/sim_ecological-monographs_summer-1975_45_3/page/233 |dergi=Ecological Monographs |cilt=45 |sayı=3 |sayfalar=233-258|jstor=1942423 |yıl=1975 |doi=10.2307/1942423}}</ref><ref name="Vitt97">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Vitt |ad1=L. J. |soyadı2=Caldwell |ad2=J. P. |soyadı3=Zani |ad3=P. A. |soyadı4=Titus |ad4=T. A. |başlık=The role of habitat shift in the evolution of lizard morphology: Evidence from tropical ''Tropidurus'' |dergi=Proceedings of the National Academy of Sciences |yıl=1997 |cilt=94 |sayı=8 |sayfalar=3828-3832|doi=10.1073/pnas.94.8.3828 |pmid=9108063 |pmc=20526 |bibcode=1997PNAS...94.3828V}}</ref>

=== Niş ===

[[Dosya:Termite mound-Tanzania.jpg|küçükresim|upright|[[Termit]] yuvalarının farklı yüksekliklerdeki bacaları tüm koloninin iç fizyolojisini ayakta tutmak için gerekli olan gaz değişimi, sıcaklık ve diğer çevresel faktörleri düzenler.<ref name="Laland99">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Laland |ad1=K. N. |soyadı2=Odling-Smee |ad2=F. J. |soyadı3=Feldman |ad3=M. W. |başlık=Evolutionary consequences of niche construction and their implications for ecology |dergi=Proceedings of the National Academy of Sciences |cilt=96 |sayfalar=10242-10247|yıl=1999 |doi=10.1073/pnas.96.18.10242 |pmid=10468593 |sayı=18 |pmc=17873|bibcode=1999PNAS...9610242L}}</ref><ref name="Hughes08">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Hughes |ad1=D. P. |soyadı2=Pierce |ad2=N. E. |soyadı3=Boomsma |ad3=J. J. |başlık=Social insect symbionts: evolution in homeostatic fortresses |dergi=Trends in Ecology & Evolution |cilt=23 |sayı=12 |sayfalar=672-677|yıl=2008 |url=http://www.csub.edu/~psmith3/Teaching/discussion3C.pdf |doi=10.1016/j.tree.2008.07.011 |pmid=18951653 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110606133109/http://www.csub.edu/~psmith3/Teaching/discussion3C.pdf |arşivtarihi=6 Haziran 2011 |erişimtarihi=28 Ocak 2010 }}</ref>]]

1917 yılından itibaren farklı niş tanımlarına rastlanır<ref name="Wiens05">{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1=Wiens |ad1=J. J. |soyadı2=Graham |ad2=C. H. |başlık=Niche conservatism: Integrating evolution, ecology, and conservation biology |dergi=Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics |cilt=36 |sayfalar=519-539|yıl=2005 |url=http://163.238.8.180/~fburbrink/Courses/Seminar%20in%20Systematics/Wiens_Graha_m_AnnRev2005.pdf |doi=10.1146/annurev.ecolsys.36.102803.095431 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121024222432/http://163.238.8.180/~fburbrink/Courses/Seminar%20in%20Systematics/Wiens_Graha_m_AnnRev2005.pdf |arşivtarihi=24 Ekim 2012}}</ref> ancak [[G. Evelyn Hutchinson]]'ın kavramsal çalışmalar sonucu 1957'de yaptığı tanım geniş olarak kabul gördü:<ref name="Hutchinson57">{{Kitap kaynağı |soyadı=Hutchinson |ad=G. E. |başlık=A Treatise on Limnology |url=https://archive.org/details/treatiseonlimnol0002hutc_o1t3 |yayıncı=Wiley |yıl=1957 |yer=New York, NY |sayfa=[https://archive.org/details/treatiseonlimnol0002hutc_o1t3/page/1015 1015] |isbn=0-471-42572-9}}</ref><ref name="Hutchinson57b">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Hutchinson |ad=G. E. |başlık=Concluding remarks |dergi=Cold Spring Harbor Symposia on Quantitative Biology |cilt=22 |sayı=797 |sayfalar=415-427|yıl=1957 |doi=10.1101/SQB.1957.022.01.039 |pmid=<!--none--> |pmc=<!--none--> }}</ref> "bir türün devamlılığını sağlayabileceği ve istikrarlı bir popülasyon boyutuna sahip olabileceği biyotik ve abiyotik koşullar kümesi."<ref name="Wiens05" /> [[Ekolojik niş]] canlıların ekolojisinde temel bir kavramdır ve ''temel niş'' ile ''gerçekleşmiş niş'' olarak ikiye ayrılır. Temel niş bir türün devamlılığını sağlayabileceği çevresel koşullar kümesidir. Gerçekleşmiş niş ise türün devamlılığını sağlayabileceği çevresel ve ekolojik koşullar kümesidir.<ref name="Wiens05"/><ref name="Hutchinson57b"/><ref name="Begon05">{{Kitap kaynağı |soyadı1=Begon |ad1=M. |soyadı2=Townsend |ad2=C. R. |soyadı3=Harper |ad3=J. L. |başlık=Ecology: From Individuals to Ecosystems |yıl=2005 |basım=4.4yayıncı=Wiley-Blackwell |sayfa=752 |isbn=1-4051-1117-8 |url=http://ca.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-1405111178.html |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131030083242/http://ca.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-1405111178.html |arşivtarihi=30 Ekim 2013 |erişimtarihi=14 Aralık 2010 }}</ref> Hutchinson'un niş kavramı teknik olarak bir [[Öklid uzayı|Öklid]] [[Boyut|hiperuzayı]] olarak tanımlanabilir; bu hiperuzayın boyutları çevresel değişkenler, büyüklüğü de sözkonusu canlının ''pozitif [[seçilim değeri]]''ne sahip olması için çevresel değişkenlerin olması gereken sayısal değerlerinin bir fonksiyonudur.<ref name="Hardesty75">{{Akademik dergi kaynağı |doi=10.1007/BF01552263 |ad=Hardesty |soyadı=D. L. |başlık=The niche concept: suggestions for its use in human ecology |dergi=Human Ecology |cilt=3 |sayı=2 |sayfalar=71-85|yıl=1975|jstor=4602315|s2cid=84328940 }}</ref>

[[Biyocoğrafya]] örüntüleri ve [[Coğrafi dağılım sınırı|coğrafi dağılımlar]] bir türün [[fenotipik özellik]]lerinin ve niş gereksinimlerinin bilinmesiyle açıklanır ve tahmin edilir.<ref name="Pearman08">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Pearman |ad1=P. B. |soyadı2=Guisan |ad2=A. |soyadı3=Broennimann |ad3=O. |soyadı4=Randin |ad4=C. F. |başlık=Niche dynamics in space and time |dergi=Trends in Ecology & Evolution |cilt=23 |sayı=3 |sayfalar=149-158|yıl=2008 |doi=10.1016/j.tree.2007.11.005 |pmid=18289716}}</ref> Türler ekolojik nişe göre uyum sağlamış işlevsel özelliklere sahiptir. Fenotipik özellikler bir canlının hayatta kalması üzerinde etkisi olabilecek olan ölçülebilir özellik, [[fenotip]] ve karakteristikleridir. Bu özellikleri gelişmesi ve ortaya çıkmasında [[gen]]ler önemli rol oynar.<ref name="Levins80">{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1=Levins |ad1=R. |soyadı2=Lewontin |ad2=R. |başlık=Dialectics and reductionism in ecology |dergi=Synthese |cilt=43 |sayfalar=47-78|yıl=1980 |url=http://www.ecologia.unam.mx/laboratorios/comunidades/pdf/pdf%20curso%20posgrado%20Elena/Tema%201/LevinsLewontinSynthese1980.pdf |doi=10.1007/bf00413856 |s2cid=46984334 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130510183920/http://www.ecologia.unam.mx/laboratorios/comunidades/pdf/pdf%20curso%20posgrado%20Elena/Tema%201/LevinsLewontinSynthese1980.pdf |arşivtarihi=10 Mayıs 2013}}</ref> Yerleşik türler yerel çevrelerinin seçilim baskılarına uyacak şekilde fenotipik özelliklere evrimleşirler. Bu şekilde bir rekabet avantajına sahip olurken benzer yönde uyum sağlamış türlerle de coğrafi dağılımlarının örtüşmemesi yönünde caydırıcı bir faktör oluştururlar. [[Rekabetçi dışlanım ilkesi]] aynı sınırlayıcı kaynaklarla yaşayan iki türün bir arada yaşayamayacğını, birinin diğerine karşı her zaman üstün geleceğini belirtir. Benzer şekilde uyum göstermiş iki türün coğrafi dağılımlarının örtüşmesi durumunda daha yakından incelendiğinde habitatlarında ya da beslenme gereksinimlerinde hemen göze çarpmayan ekolojik farklılıklar olduğu ortaya çıkar.<ref name="Hardin60">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Hardin |ad=G. |s2cid=18542809 |başlık=The competitive exclusion principal |url=https://archive.org/details/sim_science_1960-04-29_131_3409/page/n18 |yıl=1960 |dergi=Science |cilt=131 |sayı=3409 |sayfalar=1292-1297|doi=10.1126/science.131.3409.1292 |pmid=14399717|bibcode=1960Sci...131.1292H}}</ref> Bazı modellemeler ve ampirik çalışmalar ise çevresel faktörlerdeki bozunumun tür zengini komünitelerde yaşayan benzer türlerin ortak evrimleşmesini ve niş paylaşımını kararlı hâle getirebildiğini göstermektedir.<ref name="Scheffer06">{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1=Scheffer |ad1=M. |soyadı2=van Nes |ad2=E. H. |başlık=Self-organized similarity, the evolutionary emergence of groups of similar species |dergi=Proceedings of the National Academy of Sciences |cilt=103 |sayı=16 |sayfalar=6230-6235|doi=10.1073/pnas.0508024103 |pmid=16585519 |yıl=2006 |bibcode=2006PNAS..103.6230S |pmc=1458860}}</ref> Habitat ve niş birlikte [[ekotop]] olarak adlandırılır. Ekotop bir türün tamamını etkileyen çevresel ve biyolojik değişkenlerin tamamı olarak tanımlanır.<ref name="Whittaker73" />

===Niş oluşturma===
Canlılar çevresel baskılara maruz kalırlar ama aynı zamanda habitatlarını da değiştirirler. Canlılar ile çevreleri arasındaki [[Negatif geri besleme|düzenleyici geri besleme döngüsü]] yerel ölçekten küresel ölçeğe, zamanla koşullar üzerinde etki gösterir hatta bu etki çürüyen kütükler ya da deniz canlılarının [[silisyum dioksit|silika]] iskeletlerinin çökeltileri gibi canlıların ölümünden sonra da devam eder.<ref name="Hastings07">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Hastings |ad1=Alan |soyadı2=Byers |ad2=James E. |soyadı3=Crooks |ad3=Jeffrey A. |soyadı4=Cuddington |ad4=Kim |soyadı5=Jones |ad5=Clive G. |soyadı6=Lambrinos |ad6=John G. |soyadı7=Talley |ad7=Theresa S. |soyadı8=Wilson |ad8=William G. |başlık=Ecosystem engineering in space and time |dergi=Ecology Letters |cilt=10 |sayı=2 |sayfalar=153-164|yıl=2007 |doi=10.1111/j.1461-0248.2006.00997.x |pmid=17257103|s2cid=44870405 }}</ref> [[Ekosistem mühendisi|Ekosistem mühendisliği]] kavramı ve süreci [[niş oluşturma]] ile bağlantılıdır. Ekosistem mühendisliği süreci yalnızca habitatın fiziksel değişimi ile ilgili iken niş oluşturma süreci ise aynı zamanda çevre üzerinde görülen fiziksel değişikliklerin evrimsel sonuçları ve bu geri besleme döngüsünün [[doğal seçilim]] süreci üzerindeki etkilerini de kapsar. Ekosistem mühendisleri "biyotik ya da abiyotik materyaller üzerinde fiziksel hâl değişikliklerine neden olarak diğer türlerin kaynaklara erişimini doğrudan ya da dolaylı olarak değiştiren canlılar" olarak tanımlanır. Bu değişikliklere neden olarak habitatları değiştirir, habitatların sürekliliğini sağlar ve hatta yeni habitatlar oluştururlar.<ref name="Jones94">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Jones |ad1=Clive G. |soyadı2=Lawton |ad2=John H. |soyadı3=Shachak |ad3=Moshe |başlık=Organisms as ecosystem engineers |dergi=Oikos |cilt=69 |sayı=3 |sayfalar=373-386|yıl=1994 |doi=10.2307/3545850|jstor=3545850}}</ref>

Ekosistem mühendisliği kavramı canlıların ekosistem ve evrimsel süreç üzerindeki etkileri hakkında yeni bir bakış açısı getirdi. "Niş oluşturma" terimi daha çok doğal seçilime neden olan kuvvetlerin abiyotik niş üzerindeki geri besleme mekanizmasını anlatmak için kullanılır.<ref name="Laland99"/><ref name="Write06">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Wright |ad1=J. P. |soyadı2=Jones |ad2=C.G. |başlık=The concept of organisms as ecosystem engineers ten years on: Progress, limitations, and challenges |url=https://archive.org/details/sim_bioscience_2006-03_56_3/page/203 |dergi=BioScience |cilt=56 |sayı=3 |sayfalar=203-209|yıl=2006 |doi=10.1641/0006-3568(2006)056[0203:TCOOAE]2.0.CO;2|issn=0006-3568}}</ref> Ekosistem mühendisliği yoluyla doğal seçilime örnek olarak karıncalar, arılar, yaban arıları ve termitler gibi [[sosyal böcekler]]in yuvaları gösterilebilir. Bu böceklerin yuvalarının yapısında tüm koloninin fizyolojisini düzenleyen, sürekliliğini sağlayan ve savunmasına yardımcı olan bir [[homeostaz]] ya da [[homeorhesis]] düzenlemesi görülür. Örneğin termit yuvalarında havalandırma bacaları sayesinde yuva içi sıcaklığı sabit olarak tutulur. Yuvaların kendi yapıları da doğal seçilim kuvvetlerinin etkisine maruz kalır. Hatta bir yuva birbirini takip eden nesiller boyunca ayakta kalarak soylarına yalnızca genetik malzeme değil aynı zamanda bir yuva da miras bırakırlar.<ref name="Odum05" /><ref name="Laland99"/><ref name="Hughes08"/>

=== Biyom ===
{{ana|Biyom}}

Biyomlar, esas olarak bitki örtüsünün yapısına ve bileşimine göre [[Dünya]]'nın ekosistem bölgelerinin sınıflandırıldığı büyük birimlerdir.<ref name="Palmer94">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Palmer |ad1=M. |soyadı2=White |ad2=P. S. |başlık=On the existence of ecological communities |dergi=Journal of Vegetation Sciences |cilt=5 |sayı=2 |sayfalar=279-282|yıl=1994 |url=http://labs.bio.unc.edu/Peet/courses/bio669/papers/Ch1_supp_readings/Palmer_White.pdf |doi=10.2307/3236162 |jstor=3236162 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120905195222/http://labs.bio.unc.edu/Peet/courses/bio669/papers/Ch1_supp_readings/Palmer_White.pdf |arşivtarihi=5 Eylül 2012}}</ref> Dağılım olarak iklim, yağış, hava durumu ve diğer çevresel değişkenlerle sınırlanan farklı işlevsel bitki komünite tiplerinin oluşturduğu biyomların kıtasal sınırlarını belirlemek için farklı yöntemler bulunur. Biyomların arasında [[tropik yağmur ormanları]], [[ılıman geniş yapraklı ve karma ormanlar]], [[ılıman geniş yapraklı ormanlar]], [[tayga]], [[tundra]], [[çöl]] ve [[kutup çölü]] sayılabilir.<ref name="Prentice92">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Prentice |soyadı2=I. C. |soyadı3=Harrison |ad3=S. P. |soyadı4=Leemans |ad4=R. |soyadı5=Monserud |ad5=R. A. |soyadı6=Solomon |ad6=A. M. |başlık=Special paper: A global biome model based on plant physiology and dominance, soil properties and climate |url=https://archive.org/details/sim_journal-of-biogeography_1992-03_19_2/page/117 |dergi=[[Journal of Biogeography]] |cilt=19 |sayı=2 |sayfalar=117-134|yıl=1992 |doi=10.2307/2845499 |jstor=2845499}}</ref> Başka araştırmacılar son zamanlarda insan ve okyanus [[mikrobiyom]]u gibi başka biyomları da sınıflandırmaya aldı. Bir [[mikroorganizma|mikrop]] için insan vücudu bir habitat oluşturur.<ref name="Turnbaugh07">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Turnbaugh |ad1=Peter J. |soyadı2=Ley |ad2=Ruth E. |soyadı3=Hamady |ad3=Micah |soyadı4=Fraser-Liggett |ad4=Claire M. |soyadı5=Knight |ad5=Rob |soyadı6=Gordon |ad6=Jeffrey I. |başlık=The human microbiome project |dergi=Nature |cilt=449 |sayfalar=804-810|yıl=2007 |doi=10.1038/nature06244 |pmid=17943116 |sayı=7164|bibcode=2007Natur.449..804T |pmc=3709439}}</ref> Mikrobiyomların keşfi gezegen üzerinde mikrop çeşitliliğin gizli kalmış zenginliğini ortaya çıkaran [[moleküler genetik]] alanında sağlanan ilerlemeler ile gerçekleşti. Okyanus mikrobiyomları da gezegenin okyanuslarının ekolojik biyokimyasında önemli bir rol oynarlar.<ref name="DeLong09">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=DeLong |ad=E. F. |başlık=The microbial ocean from genomes to biomes |dergi=Nature |cilt=459 |sayfalar=200-206|yıl=2009 |url=http://researchpages.net/media/resources/2009/07/30/nature08059.pdf |doi=10.1038/nature08059 |pmid=19444206 |sayı=7244 |bibcode=2009Natur.459..200D |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110718062251/http://researchpages.net/media/resources/2009/07/30/nature08059.pdf |arşivtarihi=18 Temmuz 2011 |hdl=1721.1/69838 |s2cid=205216984 |erişimtarihi=14 Ocak 2010}}</ref>

=== Biyosfer ===
Ekolojik örgütlenmenin en büyük ölçeği gezegenin ekosistemlerinin tamamından oluşan biyosferdir. [[Biyolojik etkileşim|Ekolojik bağlantılar]] küresel ölçeğe kadar enerji akışını, besinleri ve iklimi düzenler. Örneğin [[atmosfer]]in CO<sub>2</sub> and O<sub>2</sub> bileşiminin dinamik tarihçesine bakıldığında hayvan ve insanların ekolojisi ve evrimi ile bağlantılı olarak zaman içinde değişiklik gösteren düzeylere sahip olmasının nedenlerinden biri [[soluma]] ve [[fotosentez]] ile oluşan biyojenik gaz akışından etkilenmesidir.<ref name="igamberdiev06">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Igamberdiev |ad1=Abir U. |soyadı2=Lea |ad2=P. J. |başlık=Land plants equilibrate O<sub>2</sub> and CO<sub>2</sub> concentrations in the atmosphere |dergi=Photosynthesis Research |cilt=87 |sayı=2 |sayfalar=177-194|yıl=2006 |url=https://www.mun.ca/biology/igamberdiev/PhotosRes_CO2review.pdf |doi=10.1007/s11120-005-8388-2 |pmid=16432665 |s2cid=10709679 |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160303194011/http://www.mun.ca/biology/igamberdiev/PhotosRes_CO2review.pdf |arşivtarihi=3 Mart 2016}}</ref> Ekoloji teorisi aynı zamanda küresel ölçekte ortaya çıkan düzenleyici fenomeni açıklamak için de kullanıldı; örneğin [[Gaia hipotezi]] [[holizm]]in ekolojik teoriye uygulanmasıdır.<ref name="Lovelock73">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Lovelock |ad1=J. |soyadı2=Margulis |ad2=Lynn |yazarbağı2=Lynn Margulis |başlık=Atmospheric homeostasis by and for the biosphere: The Gaia hypothesis |dergi=Tellus |cilt=26 |sayı=1–2 |sayfalar=2-10|yıl=1973 |doi=10.1111/j.2153-3490.1974.tb01946.x|bibcode=1974Tell...26....2L|s2cid=129803613 }}</ref> Gaia hipotezi canlıların [[metabolizma]]sıyla oluşan bir [[geri besleme]] döngüsünün Dünya'nın çekirdek sıcaklığını ve atmosferik koşulları kendi kendini dğzenleyen dar bir tolerans içinde tuttuğunu belirtir.<ref name="Lovelock03">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Lovelock |ad=J. |başlık=The living Earth |yıl=2003 |dergi=Nature |cilt=426|sayfalar=769-770|doi=10.1038/426769a |pmid=14685210 |sayı=6968 |bibcode= 2003Natur.426..769L|s2cid=30308855 }}</ref>

=== Popülasyon ekolojisi ===
Popülasyon ekolojisi tür popülasyonlarının dinamiğini ve bu popülasyonların çevre ile olan etkileşimlerini inceler.<ref name="Odum05" /> Bir popülasyon aynı niş ve habitatta yaşayan, etkileşime giren ve göç eden aynı türe ait bireylerden oluşur.<ref name="Waples06">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Waples |ad1=R. S. |soyadı2=Gaggiotti |ad2=O. |başlık=What is a population? An empirical evaluation of some genetic methods for identifying the number of gene pools and their degree of connectivity |dergi=[[Molecular Ecology]] |cilt=15 |sayı=6 |sayfalar=1419-1439|yıl=2006 |doi=10.1111/j.1365-294X.2006.02890.x |pmid=16629801 |s2cid=9715923 |url=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1462&context=usdeptcommercepub |erişimtarihi=10 Ağustos 2019 |arşivtarihi=25 Ekim 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191025104846/http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1462&context=usdeptcommercepub |ölüurl=hayır}}</ref>

Popülasyon ekolojisinin primer yasalarından biri olan [[Malthus büyüme modeli]]<ref name="Turchin01">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Turchin |ad1=P. |s2cid=27090414 |başlık=Does population ecology have general laws? |dergi=Oikos |cilt=94 |sayı=1 |sayfalar=17-26|yıl=2001 |doi=10.1034/j.1600-0706.2001.11310.x }}</ref> "bir popülasyon içindeki tüm bireylerin içinde bulunduğu çevre sabit kaldığı sürece o popülasyonun katlanarak arttığını (ya da azaldığını)" belirtir.<ref name="Turchin01" /> Basitleştirilmiş popülasyon modelleri genellikle dört değişken ile başlar: Doğum, ölüm, iç göç ve dış göç.

Bir başlangıç popülasyon modeli örneği bir adada olabileceği gibi iç ve dış göçün olmadığı kapalı bir popülasyonu tanımlar. Hipotezler, gözlemlenen verileri [[rastgelelik|rastgele]] süreçlerin yarattığını belirten bir sıfır hipotezi referans alınarak değerlendirilir. Bu ada modellerinde popülasyon değişim oranı şöyle gösterilir:
: <math>\frac{\operatorname{d}N(t)}{\operatorname{d}t} = bN(t) - dN(t) = (b - d)N(t) = rN(t), </math>

''N'' popülasyon içinde yer alan bireylerin toplam sayısı, ''b'' ve ''d'' sırasıyla birey başına doğum ve ölüm oranları ve ''r'' ise birey başına popülasyon değişim oranıdır.<ref name="Turchin01"/><ref name="Vandermeer03">{{Kitap kaynağı |soyadı1=Vandermeer |ad1=J. H. |soyadı2=Goldberg |ad2=D. E. |başlık=Population Ecology: First Principles |url=https://archive.org/details/populationecolog0000vand |yer=Woodstock, Oxfordshire |yayıncı=Princeton University Press |yıl=2003 |isbn=0-691-11440-4}}</ref>

Bu modelleme teknikleri kullanarak Malthus'un popülasyon büyüme prensibi daha sonra [[Pierre François Verhulst|Pierre Verhulst]] tarafından bir [[lojistik fonksiyon]] modeline dönüştürüldü:
: <math>\frac{\operatorname{d}N(t)}{\operatorname{d}t} = rN(t) - \alpha N(t)^2 = rN(t)\left(\frac{K - N(t)}{K}\right),</math>

''N(t)'' ''t'' zamanın fonksiyonu olan biyokütle yoğunluğu olarak ölçülen bireylerin sayısı, ''r'' içsel artış oranı olarak bilinen birey başına değişiklik oranı ve <math>\alpha</math> eklenen birey başına popülasyon büyümesinde azalmayı gösteren kalabalıklaşma katsayısıdır. Formül popülasyon boyutunun değişiklik oranının (<math>\mathrm{d}N(t)/\mathrm{d}t</math>) büyüyerek artış oranı ile kalabalıklaşmanın <math>r/\alpha</math> birbirine dengelendiği bir denge noktasına (<math>\mathrm{d}N(t)/\mathrm{d}t = 0</math>) yaklaşacağını belirtir. Buna benzer yaygın bir model de denge noktasını (<math>r/\alpha</math>) ''K'' taşıma kapasitesi olarak belirtir.

Popülasyon ekolojisi bu başlangıç modellerden yola çıkarak gerçek popülasyonlar üzerinde oluşan demografik süreçleri anlamaya çalışır. Yaygın olarak kullanılan veriler arasında [[biyolojik yaşam döngüsü]], [[fekondite]] ve hayatta kalma sayılabilir; bu veriler [[Matris (matematik)|matris cebiri]] gibi matematiksel teknikler kullanılarak işlenir. Buradan elde edilen bilgiler yaban hayatı popülasyonlarının idaresinde ve avlanma kotalarının belirlenmesinde kullanılır.<ref name="Vandermeer03" /><ref name="Berryman92">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Berryman |ad=A. A. |s2cid=84321947 |başlık=The origins and evolution of predator-prey theory |url=https://archive.org/details/sim_ecology_1992-10_73_5/page/1530 |dergi=Ecology |cilt=73 |sayı=5 |sayfalar=1530-1535|yıl=1992 |doi=10.2307/1940005|jstor=1940005}}</ref> Temel modellerin yetersiz kaldığı durumlarda ise çevrebilimciler [[Akaike ölçütü]] gibi farklı istatistiksel yöntemlere başvurabilir<ref name="Anderson00">{{Akademik dergi kaynağı | soyadı1=Anderson | ad1=D. R. | soyadı2=Burnham | ad2=K. P. | soyadı3=Thompson | ad3=W. L. |yıl=2000 |başlık=Null hypotheses testing: Problems, prevalence, and an alternative |dergi=J. Wildl. Manage. |cilt=64 |sayı=4 |sayfalar=912-923| url=http://people.nnu.edu/jocossel/BIOL4240/Anderson%20et%20al%202000.pdf |ölüurl=evet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130602150107/http://people.nnu.edu/jocossel/BIOL4240/Anderson%20et%20al%202000.pdf |arşivtarihi=2 Haziran 2013|doi=10.2307/3803199 | jstor=3803199 |erişimtarihi=4 Ağustos 2012}}</ref> ya da farklı birbiri ile rkabet hâlinde olan hipotezi aynı anda verilerle kontrol edilmesi nedeniyle matematiksel olarak karmaşıklaşan modeller de kullanabilirler.<ref name="Johnson04">{{Akademik dergi kaynağı |soyadı1=Johnson |ad1=J. B. |soyadı2=Omland |ad2=K. S. |başlık=Model selection in ecology and evolution |dergi=Trends in Ecology and Evolution |cilt=19 |sayı=2 |sayfalar=101-108|yıl=2004 |url=http://faculty.washington.edu/skalski/classes/QERM597/papers/Johnson%20and%20Omland.pdf |doi=10.1016/j.tree.2003.10.013 |pmid=16701236 |ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121014095941/http://faculty.washington.edu/skalski/classes/QERM597/papers/Johnson%20and%20Omland.pdf |arşivtarihi=14 Ekim 2012|citeseerx=10.1.1.401.777 }}</ref>

== Kaynakça ==
{{kaynakça|3}}

{{Biyoloji tarihi}}
{{biyoloji-altdal}}
{{Doğa bilimleri altbilgisi}}
{{Doğa}}
{{Botanik}}
{{Çevre bilimleri}}
{{Biyoloji}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Ekoloji| ]]
[[Kategori:Ekoloji terminolojisi| ]]