Gaspard-Gustave Coriolis sayfasının kaynağını görüntüle

{{Bilim insanı bilgi kutusu
| ad                  = Gaspard-Gustave de Coriolis
| saygı_ön_eki        = 
| kendi_dilinde_adı   =
| kendi_dilinde_dili  =
| resim               = Gaspard-Gustave de Coriolis.jpg
| resim_boyutu        = 250pik
| alt                 =
| altyazı             = Gaspard-Gustave de Coriolis'in portresi, Zéphirin Belliard (1841)
| doğum_adı           = <!-- kullandığı adından farklıysa girin -->
| doğum_tarihi        = {{Doğum tarihi|1792|5|21}}
| doğum_yeri          = [[Paris]], [[Fransa]]
| ölüm_tarihi         = {{Ölüm tarihi ve yaşı|1843|9|19|1792|5|21}}
| ölüm_yeri           = Paris, Fransa
| ölüm_sebebi         = 
| yattığı_yer         = [[Montparnasse Mezarlığı]]
| yattığı_yerin_koordinatları = {{Koordinat|48|50|17|N|2|19|37|E|region:FR_type:landmark|display=inline}}
| memleket            =
| diğer_adları        =
| siglum              =
| unvan               =
| vatandaşlık         = 
| milliyet            = [[Fransızlar|Fransız]]
| etnik_köken         =
| dalları             = [[Matematik]], [[Fizik]]
| çalıştığı_yerler    = [[École Centrale Paris]] (1829)<br>[[Ecole Nationale des Ponts et Chaussées]] (1831-1838)<br>[[École Polytechnique]] (1839-1843)
| patronlar           =
| eğitim              = [[Ecole Nationale des Ponts et Chaussées]] (1810-1811)<br>[[École Polytechnique]] (1810)
| alma_mater          = [[École Polytechnique]]
| tez_başlığı         = <!--(veya  | tez1_başlığı =  ve  | tez2_başlığı = )-->
| tez_url             = <!--(veya  | tez1_url  =   ve  | tez2_url  =  )-->
| tez_yılı            = <!--(veya  | tez1_yılı =   and  | tez2_yılı =  )-->
| doktora_danışmanı   = <!--(veya  | doktora_danışmanları = )-->
| akademik_danışmanları =
| doktora_öğrencileri =
| önemli_öğrencileri  =
| tanınma_nedeni      = [[Coriolis etkisi]]<br>[[Coriolis ivmelenmesi]]
| etkilendikleri      = 
| etkiledikleri       = 
| ödüller             = [[Fransız Bilimler Akademisi]] (1836)<br>[[Eyfel Kulesi'ndeki 72 ismin listesi]]
| yazar_kısa_bot      =
| yazar_kısa_zoo      =
| evlilik             = <!--(veya  | evlilikleri = )-->
| partner             = <!--(veya  | partnerleri = )-->
| çocukları           =
| imza                = <!--(sadece dosya adı)-->
| website             = <!--{{URL|www.örnek.com}}-->
| dipnotlar           =
}}
'''Gaspard-Gustave de Coriolis''' ({{IPA|fr|ɡaspaʁ ɡystav də kɔʁjɔlis|lang}}; 21 Mayıs 1792 – 19 Eylül 1843) bir Fransız [[matematikçi]], [[makine mühendisi]] ve [[bilim insanı]]dır. En çok, dönen bir referans çerçevesinde tespit edilen ve [[Coriolis etkisi]]'ne yol açan tamamlayıcı kuvvetler üzerine yaptığı çalışmalarla tanınır. Bir mesafe boyunca hareket eden bir kuvvet tarafından enerjinin aktarılması için "travail" ("[[Mekanik iş|iş]]" olarak çevrilmiştir) terimini ilk kullanan oydu.<ref>{{Kitap kaynağı |soyadı= Jammer |ad= Max  |başlık= Concepts of Force |yayıncı= Dover Publications, Inc. |yıl= 1957 | isbn = 0-486-40689-X |sayfa= 167; footnote 14 |url=https://books.google.com/books?id=CZtEBcmOe6gC }}</ref>

==Bibliyografya==
{{Ek kaynak gerekli|bölümdeki|tarih=Mayıs 2017}}

Coriolis 1792'de [[Paris]]'te doğdu. 1808'de giriş sınavına girdi ve o yıl giren tüm öğrenciler arasında ikinci oldu ve 1816'da [[Ecole Polytechnique]]'de öğretmen oldu. [[Sürtünme]] ve [[hidrolik]] üzerinde deneyler yaptı.

[[Dosya:Coriolis-2.jpg|sol|küçükresim|upright=0.82|{{Ortala|"''Du Calcul de L'Effet Des Machines''" adlı eserin 1829 tarihli kopyasının başlık sayfası}}]]

1829'da Coriolis, mekaniği endüstrisi tarafından kolayca uygulanabilecek bir şekilde sunan  ''Calcul de l'Effet des Machines'' ("Makinelerin Etkisinin Hesaplanması", "Calculation of the Effect of Machines") adlı bir ders kitabı yayınladı. Bu dönemde [[kinetik enerji]], <math>\frac{1}{2}mv^2</math> için doğru ifade ve [[mekanik iş]] ile olan ilişkisi kuruldu.

Sonraki yıllarda Coriolis, kinetik enerji kavramlarını genişletmeyi amaçladı ve dönen sistemler üzerine yaptığı çalışmalara devam etti.<ref name=Gillespie>{{Kitap kaynağı |başlık=Science and Polity in France: The Revolutionary and Napoleonic Years |sayfa=693 |url=https://books.google.com/books?id=k07JbSAa6wQC&q=%22%C3%89cole+des+Ponts+and+Chauss%C3%A9es%22&pg=PA522 |author=Charles Coulston Gillispie |isbn=0-691-11541-9 |yayıncı=Princeton University Press |yıl=2004 |erişimtarihi=1 Eylül 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220901072942/https://books.google.com/books?id=k07JbSAa6wQC&q=%22%C3%89cole+des+Ponts+and+Chauss%C3%A9es%22&pg=PA522 |arşivtarihi=1 Eylül 2022 |ölüurl=hayır }}</ref> Makalelerinden ilki, ''Sur le principe des force vives dans les mouvements relatifs des machine'' ("Makinelerde bağıl harekette kinetik enerji ilkesi üzerine", "On the principle of kinetic energy in the relative motion in machines"),<ref name=machines>{{Akademik dergi kaynağı |dergi=Journal de l'École Royale Polytechnique |başlık=Sur le principe des forces vives dans les mouvements relatifs des machines |cilt=13 |sayfalar=268-302|yıl=1832|author=G-G Coriolis}}</ref> Académie des Sciences'a sunuldu (Coriolis 1832). Üç yıl sonra, adını duyuracak ve kendisini daha ünlü yapacak olan ''Sur les équations du mouvement relatif des systèmes de corps'' ("Bir cisimler sisteminin göreli hareketinin denklemleri üzerine", "On the equations of relative motion of a system of bodies")<ref name=corps>{{Akademik dergi kaynağı |author=G-G Coriolis |başlık=Sur les équations du mouvement relatif des systèmes de corps |dergi= Journal de l'École Royale Polytechnique |cilt=15 |sayfalar=144-154|yıl=1835}}</ref> adlı makalesi yayımlandı. Coriolis'in makaleleri atmosferle ve hatta Dünya'nın dönüşüyle değil, su çarkları gibi dönen sistemlerdeki enerji aktarımıyla ilgilenir. Coriolis, dönen bir referans çerçevesinde tespit edilen tamamlayıcı kuvvetleri tartıştı ve bu kuvvetleri iki kategoriye ayırdı. İkinci kategori, sonunda onun adını taşıyacak gücü içeriyordu. Ayrıntılı bir tartışma Dugas'ın eserinde bulunabilir.<ref name=Dugas>{{Kitap kaynağı |başlık=A History of Mechanics |sayfa=374 |author=Rene Dugas |url=https://books.google.com/books?id=vPT-JubW-7QC&q=Coriolis+%22Academie+des+sciences%22&pg=PA374 |editör=translated by J. R. Maddox |basım=Reprint of 1955 |yayıncı=Courier Dover Publications |isbn=0-486-65632-2 |yıl=1988 |erişimtarihi=1 Eylül 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220901072941/https://books.google.com/books?id=vPT-JubW-7QC&q=Coriolis+%22Academie+des+sciences%22&pg=PA374 |arşivtarihi=1 Eylül 2022 |ölüurl=hayır }}</ref>

1835'te kürelerin çarpışması üzerine, bu konuda bir klasik olarak kabul edilen ''Théorie Mathématique des Effets du Jeu de Billard'' adlı matematiksel bir çalışma yayınladı.<ref name=Byrne>{{Kitap kaynağı |başlık=Byrne's Advanced Technique in Pool and Billiards |author=Robert Byrne |url=https://books.google.com/books?id=tA_v24zx7J8C&q=%22Gaspard-Gustave+Coriolis%22&pg=PT64 |isbn=0-15-614971-0 |yıl=1990 |sayfa=49 |yayıncı=Harcourt Trade |erişimtarihi=1 Eylül 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220901072939/https://books.google.com/books?id=tA_v24zx7J8C&q=%22Gaspard-Gustave+Coriolis%22&pg=PT64 |arşivtarihi=1 Eylül 2022 |ölüurl=hayır }}</ref><ref name=Coriolis>{{Kitap kaynağı |başlık=Théorie mathématique des effets du jeu de billard ; suivi des deux celebres memoires publiés en 1832 et 1835 dans le ''Journal de l'École Polytechnique'': Sur le principe des forces vives dans les mouvements relatifs des machines & Sur les équations du mouvement relatif des systèmes de corps |isbn=2-87647-081-0 |author=G Coriolis |yayıncı=Éditions Jacques Gabay |yıl=1990 |url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k29318f.notice |basım=Originally published by Carilian-Goeury, 1835 |erişimtarihi=1 Eylül 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191130103629/https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k29318f.notice |arşivtarihi=30 Kasım 2019 |ölüurl=hayır }}</ref>

Coriolis'in adı 19. yüzyılın sonunda meteoroloji literatüründe görünmeye başladı, ancak ''[[Coriolis kuvveti]]'' terimi 20. yüzyılın başına kadar kullanılmadı. Bugün Coriolis adı meteoroloji ile güçlü bir şekilde ilişkilendirilmiştir, ancak genel dolaşım ve basınç ile rüzgar alanları arasındaki ilişki hakkındaki tüm büyük keşifler Gaspard Gustave Coriolis hakkında bilgi olmadan yapıldı.

Coriolis, 1829'da [[École Centrale Paris|École Centrale des Arts et Manufacturers]]'da mekanik profesörü oldu. [[Claude-Louis Navier]]'in 1836'da ölümü üzerine, Coriolis, [[Ecole Nationale des Ponts et Chaussées|École Nationale des Ponts et Chaussées]]'de uygulamalı mekanik başkanlığında ve [[Académie des Sciences]]'da Navier'in yerine geçti.<ref name=Grattan-Guinness>{{Kitap kaynağı |author=Ivor Grattan-Guinness |sayfa=1052 |yayıncı=Birkhäuser |yıl=1990 |başlık=Convolutions in French Mathematics, 1800–1840: From the Calculus and Mechanics to Mathematical Analysis and Mathematical Physics |url=https://books.google.com/books?id=_GgioErrbW8C&q=Coriolis+%22Academie+des+sciences%22&pg=PA1265 |isbn=3-7643-2238-1 |erişimtarihi=1 Eylül 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20220901072938/https://books.google.com/books?id=_GgioErrbW8C&q=Coriolis%20%22Academie%20des%20sciences%22&pg=PA1265 |arşivtarihi=1 Eylül 2022 |ölüurl=hayır }}</ref> 1838'de [[Ecole Polytechnique]]'de "Directeur des études" (çalışmalar müdürü) olarak görevini [[Pierre Louis Dulong|Dulong]]'a devretti.

1843'te [[Paris]]'te 51 yaşında öldü. Adı [[Eyfel Kulesi'ndeki 72 ismin listesi|Eyfel Kulesi'nde yazılı 72 isim]]den biridir.

<gallery>
Dosya:Coriolis-1.jpg|{{Ortala|"''Du Calcul de L'Effet Des Machines''" adlı eserin 1829 tarihli bir nüshası}}
Dosya:Coriolis-3.jpg|{{Ortala|"''Du Calcul de L'Effet Des Machines''" adlı eserin 1829 tarihli bir nüshasının giriş sayfası}}
Dosya:Coriolis-4.jpg|{{Ortala|"''Du Calcul de L'Effet Des Machines''" adlı eserin 1829 tarihli bir nüshasının ilk sayfası}}
</gallery>

==Kaynakça==
{{kaynakça}}

== Konuyla ilgili yayınlar ==
* {{Kaynak|yazar=Persson, A.|yıl=1998|başlık=''How do we understand the Coriolis Force?''|dergi=Bull. Amer. Meteor. Soc.|cilt=79|sayfalar=1373-1385|url=http://empslocal.ex.ac.uk/people/staff/gv219/classics.d/Persson98.pdf|erişimtarihi=1 Eylül 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220401084748/https://empslocal.ex.ac.uk/people/staff/gv219/classics.d/Persson98.pdf|arşivtarihi=1 Nisan 2022|ölüurl=hayır}}

==Dış bağlantılar==
* {{MacTutor Biography|id=Coriolis}}
* "Sur les équations du mouvement relatif des systèmes de corps" (Coriolis, 1831 & 1835), online and analyzed on ''[http://www.bibnum.education.fr/physique/mecanique/sur-les-equations-du-mouvement-relatif-des-systemes-de-corps BibNum] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220901072948/http://www.bibnum.education.fr/physique/mecanique/sur-les-equations-du-mouvement-relatif-des-systemes-de-corps |tarih=1 Eylül 2022 }}'' {{küçük|İngilizce versiyonu için 'à télécharger'a tıklayın}}
* "Sur le bruit du tonnerre" (Coriolis, 1833), online and analyzed on ''[https://www.bibnum.education.fr/sciencesdelaterre/meteorologie/sur-le-bruit-du-tonnerre BibNum] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220901072940/https://www.bibnum.education.fr/sciencesdelaterre/meteorologie/sur-le-bruit-du-tonnerre |tarih=1 Eylül 2022 }}'' {{küçük|İngilizce versiyonu için 'à télécharger'a tıklayın}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Fransız inşaat mühendisleri]]
[[Kategori:École Polytechnique'te öğrenim görenler]]
[[Kategori:École des Ponts ParisTech'te öğrenim görenler]]
[[Kategori:1792 doğumlular]]
[[Kategori:1843 yılında ölenler]]
[[Kategori:Paris doğumlu bilim insanları]]
[[Kategori:19. yüzyıl Fransız matematikçileri]]
[[Kategori:Fransız fizikçiler]]
[[Kategori:Fransız Roma Katolikleri]]
[[Kategori:Fransız Bilimler Akademisi üyeleri]]
[[Kategori:Montparnasse Mezarlığı'na defnedilenler]]
[[Kategori:Fransız matematikçiler]]