Mary Cartwright sayfasının kaynağını görüntüle

{{Bilim insanı bilgi kutusu
| honorific_prefix  = [[Dame]]
| honorific_suffix  = {{Post-nominals|country=GBR|size=100%|DBE|FRS|FRSE}}
| image             = Mary cartwright.jpg
| birth_date        = {{doğum tarihi|df=yes|1900|12|17}}
| birth_place       = [[Aynho]], [[İngiltere]]
| death_date        = {{ölüm tarihi ve yaşı|df=yes|1998|4|3|1900|12|17}}
| death_place       = [[Cambridge]], İngiltere
| alma_mater        = [[St Hugh's College, Oxford]]
| doctoral_advisor  = [[G. H. Hardy]]
| doctoral_students = {{Yalın liste|
*[[Walter Hayman]]
*[[Elizabeth McHarg]]
}}
| notable_students  = [[Sheila Scott Macintyre]]
| known_for         = *[[Cartwright teoremi]]
*[[Kelebek etkisi]] hakkında araştırma
| prizes            = {{ubl
|[[Fellow of the Royal Society]] (1947)
|[[Sylvester Madalyası]] (1964)
|[[De Morgan Madalyası]] (1968)
|[[Britanya İmparatorluk Nişanı]] (1969)
}}
|citizenship= [[Birleşik Krallık]]
|nationality= [[İngiliz]]
|parents = [[Rev William Digby Cartwright]] (baba)
|workingplaces = {{ubl|The Alice Ottley School (1923-1926)|Wycombe Abbey School (1926-1927)|Girton College (1930-1959)|[[Cambridge Üniversitesi]] (1959-1968)}}
|education = {{ubl|St Hugh's College (1919-1923)|Godolphin School (1916-1919)|[[Oxford Üniversitesi]] (1927-1930)}}
|thesis_title = The zeros of integral functions of special types
|thesis_year = 1930
|thesis_url = https://ethos.bl.uk/OrderDetails.do?uin=uk.bl.ethos.673640
|incluenced = [[John Edensor Littlewood]]
}}
'''Dame Mary Lucy Cartwright''' {{Post-nominals|ülke=GBR|DBE|FRS|FRSE}} (17 Aralık 1900 - 3 Nisan 1998),<ref>{{Haber kaynağı|başlık=Obituary: Mary Cartwright|dergi=[[The Times]]|yıl=1998|url=https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Obituaries/Cartwright/|erişimtarihi=22 Mart 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240322200424/https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Obituaries/Cartwright/|arşivtarihi=22 Mart 2024|ölüurl=hayır}}</ref> [[İngilizler|İngiliz]] bir [[matematikçi]]ydi. Daha sonra [[kaos teorisi]] olarak bilinecek olan teorinin öncülerindendi.<ref>[[Freeman Dyson|Freeman J. Dyson]], [https://books.google.com/books?id=CQeKFG01s-oC&pg=PA169 ''Mary Lucy Cartwright (1900–1998): Chaos theory''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20230708144137/https://books.google.com/books?id=CQeKFG01s-oC&pg=PA169|tarih=8 Temmuz 2023}}, pp. 169–177, in ''Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics'', edited by [[Nina Byers]] and Gary Williams, 498 p. (Cambridge University Press, 2006); {{isbn|0-521-82197-5}}</ref> [[John Edensor Littlewood|J. E. Littlewood]] ile birlikte Cartwright, daha sonra [[kelebek etkisi]] örneği olarak görülecek bir probleme birçok çözüm öngördü.

==Erken dönem yaşamı ve eğitimi==
[[Dosya:Young Skewes Schieldrop Tricomi Cartwright Zurich1932.tif|küçükresim|{{Ortala|Mary Cartwright (en sağda) 1932 yılında [[Uluslararası Matematikçiler Kongresi]]'nde.}}]]
Mary Cartwright, 17 Aralık 1900'de babası William Digby'nin [[papaz]]lık yaptığı [[Aynho]], Northamptonshire'da doğdu. Büyükannesi Jane Holbech, şair [[John Donne]]'nin ve Eyam Papazı [[William Mompesson]]'un soyundan geliyordu.<ref name="mathgene">{{MathGenealogy |id=18533}}</ref><ref name="mactutor">{{MacTutor Biography|id=Cartwright}}</ref> İkisi kendinden büyük, diğer ikisi de küçük olmak üzere dört kardeşi vardı: John (1896 doğumlu), Nigel (1898 doğumlu), Jane (1905 doğumlu) ve William (1907 doğumlu).<ref name="mactutor" /> İlk eğitimini Leamington Lisesi'nde (1912-1915), ardından [[Boscombe]]'daki Gravely Manor Okulu'nda (1915-1916) tamamladıktan sonra Salisbury'deki [[Godolphin Okulu]]'na devam etti (1916-1919).<ref name="royalsoced1">{{Web kaynağı|url=https://www.royalsoced.org.uk/cms/files/fellows/biographical_index/fells_indexp1.pdf|başlık=Former Fellows of the Royal Society of Edinburgh 1783–2002|yayıncı=Royalsoced.org.uk|erişimtarihi=20 Aralık 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130124115814/http://www.royalsoced.org.uk/cms/files/fellows/biographical_index/fells_indexp1.pdf|arşivtarihi=24 Ocak 2013|ölüurl=evet}}</ref>

Cartwright, [[St Hugh's College, Oxford]]'da matematik okudu ve 1923 yılında birinci sınıf derece ile mezun oldu. Son derece derslerini alan ve birincilik derecesi elde eden ilk kadındı. Kısa bir süre [[Worcester]]'daki [[Alice Ottley School]] ve Buckinghamshire'daki [[Wycombe Abbey School]]'da öğretmenlik yaptıktan sonra 1928'de [[Doctor of Philosophy|PhD]] eğitimi almak üzere Oxford'a döndü. Cartwright, doktora çalışmalarında [[G. H. Hardy]] tarafından denetlendi. Hardy 1928-9 akademik yılı boyunca [[Princeton Üniversitesi|Princeton]]'da bulunduğundan danışmanlık görevini [[E. C. Titchmarsh]] üstlendi. ''The Zeros of Integral Functions of Special Types'' ("Özel Tip İntegral Fonksiyonların Sıfırları") başlıklı tezi, 1930'daki PhD sözlü sınavında ilk kez dış denetçi olarak karşılaştığı [[John Edensor Littlewood|J. E. Littlewood]] tarafından incelenmiştir.<ref name="mactutor"/>

Cartwright, 1930 yılında [[Yarrow Araştırma Bursu]] ile ödüllendirildi ve doktora tezinin konusu üzerinde çalışmaya devam etmek üzere [[Girton College]], [[Cambridge Üniversitesi|Cambridge]]'e gitti. Littlewood'un derslerine katılarak, onun ortaya koyduğu açık problemlerden birini çözdü. Şimdi [[Cartwright teoremi]] olarak bilinen matematiksel teoremi, [[birim disk]] içinde aynı değeri en fazla ''p'' kez alan bir [[analitik fonksiyon]]'un maksimum modülü için bir tahmin verir. Teoremi kanıtlamak için [[Lars Ahlfors]] tarafından [[konformal geometri|konformal eşlemeler]] için tanıtılan bir tekniği uygulayarak yeni bir yaklaşım kullandı.<ref>{{Web kaynağı|url=https://prezi.com/2pdjgbqmvfu-/mary-lucy-carwright/|başlık=Mary Lucy Cartwright|ad=Jack|soyadı=DeFuria|yayıncı=Prezi|tarih=22 Ekim 2014|erişimtarihi=8 Mart 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170308223206/https://prezi.com/2pdjgbqmvfu-/mary-lucy-carwright/|arşivtarihi=8 Mart 2017|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="Cartwright obituary ams.org">{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1=McMurran|ad1=Shawnee|soyadı2=Tattersall|ad2=James|tarih=February 1999|başlık=Mary Cartwright|url=https://www.ams.org/journals/notices/199902/mem-cartwright.pdf|dergi=Notices of the AMS|cilt=46|erişim-tarihi=22 Mart 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220317212006/https://www.ams.org/journals/notices/199902/mem-cartwright.pdf|arşivtarihi=17 Mart 2022|ölüurl=hayır}}</ref>

==Kariyeri==
Cartwright, kariyeri boyunca birçok farklı matematiksel kavram üzerine doksandan fazla makale yazdı. Katkıları Dirichlet serisi, Abel toplamı, Borel yayılımlarının yönleri, birim disk üzerinde düzenli analitik fonksiyonlar, integral fonksiyonların sıfırları, maksimum ve minimum modüller ve bir açıda sonlu mertebeden fonksiyonlar gibi konulara uzandı.<ref name="Cartwright obituary ams.org"/>
 
Cartwright, 1936'da Girton College'da matematik çalışmaları direktörü oldu. 1938 yılında, araştırmalarının yönü üzerinde büyük etkisi olan yeni bir proje üzerinde çalışmaya başladı. [[Department of Scientific and Industrial Research (United Kingdom)|Bilimsel ve Endüstriyel Araştırma Departmanı]] Radyo Araştırma Kurulu, radyo ve radar çalışmalarının modellenmesinden ortaya çıkan [[Van der Pol osilatörü|bazı diferansiyel denklemler]] ile ilgili bir memorandum hazırladı.<ref name="bbc.co.uk">{{Haber kaynağı|başlık=A Point of View: Mary, queen of maths|tarih=8 Mart 2013|dergi=BBC News Magazine|url=https://www.bbc.co.uk/news/magazine-21713163|erişimtarihi=22 Mart 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190924104544/https://www.bbc.co.uk/news/magazine-21713163|arşivtarihi=24 Eylül 2019|ölüurl=hayır}}</ref> [[Londra Matematik Derneği]]'nden bu problemler üzerinde çalışabilecek bir matematikçi bulmalarına yardımcı olup olamayacaklarını sordular ve o da ilgilendi. Problemlerin ardında yatan dinamikler Cartwright'a yabancı olduğu için bu konuda yardım almak üzere Littlewood'a başvurdu. Denklemler üzerinde birlikte çalışmaya başladılar ve bu durum ikisini de çok şaşırttı:

{{Blockquote|Yapacak bir şey olsun diye, "sonuçlara" dair dünyevi bir beklentimiz olmadan bu şeyin üzerine gittikçe gittik; birdenbire çözümlerin dramatik ince yapısının tüm manzarası yüzümüze baktı.<ref name="Littlewood Miscellany Bollobás ">{{Kitap kaynağı |soyadı=Littlewood |ad=John Edensor |editör-soyadı=Bollobás |editör-ad=Béla |başlık=Littlewood's Miscellany |url=https://archive.org/details/littlewoodsmisce0000litt |yayıncı=Cambridge University Press |yayınyeri=Cambridge New York Port Chester [etc.] |tarih=30 Ekim 1986| isbn=0-521-33702-X |sayfa=[https://archive.org/details/littlewoodsmisce0000litt/page/13 13]}}</ref>}}

Burada tanımlanan ince yapı, bugün [[kelebek etkisi]]nin tipik bir örneği olarak görülmektedir. Bu işbirliği, modern [[dinamik sistem]]ler teorisinin aldığı yönü büyük ölçüde etkileyen önemli sonuçlara yol açmıştır.<ref name="obituary">{{Web kaynağı|url=http://cwp.library.ucla.edu/articles/ebcart11.html|başlık=Mistress of Girton whose mathematical work formed the basis of chaos theory|iş=Obituaries Electronic Telegraph|tarih=11 Nisan 1998|erişimtarihi=8 Mart 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20041106094152/http://cwp.library.ucla.edu/articles/ebcart11.html|arşivtarihi=6 Kasım 2004|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="hayman">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://rsbm.royalsocietypublishing.org/content/46/19|author=Walter Hayman|yazarbağı=Walter Hayman|başlık=Dame Mary (Lucy) Cartwright, D.B.E. 17 December 1900 – 3 April 1998|dergi=Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society|cilt=46|sayfalar=19-35|tarih=1 Kasım 2000|erişimtarihi=8 Mart 2017|doi=10.1098/rsbm.1999.0070|doi-access=ücretsiz|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170308221335/http://rsbm.royalsocietypublishing.org/content/46/19|arşivtarihi=8 Mart 2017|ölüurl=hayır}}</ref> İkili cevabı zamanında verememiş olsa da mühendislerin dikkatini hatalı ekipmandan, üretilen elektriksel "gürültüyü" -ya da düzensiz dalgalanmaları- telafi etmenin pratik yollarına yönlendirmeyi başardılar.<ref name="bbc.co.uk"/>

Cartwright, 1945 yılında [[Charles Hermite|Hermite]]'in [[π'nin irrasyonel olduğunun kanıtı#Cartwright'ın kanıtı|{{pi}}'nin irrasyonelliğinin temel kanıtı]]nı basitleştirdi. Kanıtın kendi versiyonunu bir [[Matematiksel Tripos|Tripos]] sorusu olarak belirledi ve daha sonra Sir [[Harold Jeffreys]]'in ''Bilimsel Çıkarım'' ("Scientific Inference") kitabına bir ek olarak yayınlandı.<ref name="Jeffreys Inference 1973 ">{{Kitap kaynağı |soyadı=Jeffreys |ad=Harold |başlık=Scientific Inference |url=https://archive.org/details/scientificinfere0000jeff_m2y5 |yayıncı=Cambridge University Press |yayınyeri=Cambridge |tarih=13 Aralık 1973| isbn=0-521-08446-6 |sayfa=[https://archive.org/details/scientificinfere0000jeff_m2y5/page/268 268] |basım=3. }}</ref> 1947 yılında [[Fellow of the Royal Society]]<ref name="frs">{{Akademik dergi kaynağı|soyadı1=Hayman|ad1=Walter K.|doi=10.1098/rsbm.1999.0070|başlık=Dame Mary (Lucy) Cartwright, D.B.E. 17 December 1900 – 3 April 1998: Elected F.R.S. 1947|dergi=[[Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society]]|cilt=46|sayfa=19|yıl=2000|doi-access=ücretsiz}}</ref> üyeliğine seçildi; bu topluluğa seçilen ilk kadın olmasa da ilk kadın matematikçiydi.<ref name="obituary" /><ref name="hayman" />

Cartwright, 1948'de Girton'a öğretmen olarak atanmış ve 1959'dan 1968'e kadar Cambridge'de Fonksiyonlar Teorisi Okutmanı olarak görev yapmıştır.<ref name="mactutor" /> 1957'den 1960'a kadar Cambridge Üniversiteli Kadınlar Derneği'nin başkanlığını yaptı.<ref name=":0">{{Cite ODNB|title=Cartwright, Dame Mary Lucy (1900–1998), mathematician {{!}} Oxford Dictionary of National Biography|language=en|doi=10.1093/ref:odnb/69671|year = 2004}}</ref> Girton'dan emekli olduktan sonra 1968-1969 yılları arasında [[Brown Üniversitesi]]'nde ve 1969-1970 yılları arasında [[Claremont Graduate University|Claremont Graduate School]]'da misafir [[profesör]] olarak görev yapmıştır.<ref name=":0" /> Cartwright 3 Nisan 1998 tarihinde 97 yaşında Cambridge'de ölmüştür.<ref name="Cartwright obituary ams.org"/>

==Tanınması==
Cartwright;

* [[Royal Society]]<ref name="frs"/> Konseyinde görev yapan
* [[Matematik Derneği]] Başkanı olan (1951'de)<ref>{{Kaynak
 |soyadı= Williams |ad= Mrs. E. M.|yazarbağı= Elizabeth Williams (eğitimci)
 |tarih= Ekim 1966
 |doi= 10.2307/3614669
 |sayı= 373
 |sayfalar=243-254|dergi= The Mathematical Gazette
 |başlık= Presidential Address: The Changing Role of Mathematics in Education
 |cilt= 50| jstor = 3614669| s2cid = 186846165}}</ref>
* [[Londra Matematik Derneği]] Başkanı olan (1961-62'de)<ref name="mactutor" />
* [[Sylvester Madalyası]] alan (1964'te)<ref name="mactutor" />
* Londra Matematik Derneği'nin en yüksek ödülü olan [[De Morgan Madalyası]]'nı alan (1968'de)<ref name="auto">{{Web kaynağı|url=https://mathwomen.agnesscott.org/women/prizes.htm#demorgan|başlık=Prizes, Awards, and Honors for Women Mathematicians|website=mathwomen.agnesscott.org|erişimtarihi=22 Mart 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230606125053/https://mathwomen.agnesscott.org/women/prizes.htm#demorgan|arşivtarihi=6 Haziran 2023|ölüurl=hayır}}</ref> ilk kadındı.

Cartwright, 1968 yılında [[Londra Matematik Derneği]]'nin en yüksek ödülü olan [[De Morgan Madalyası]]'nı alan<ref name="auto"/><ref>[http://www.lms.ac.uk/content/list-lms-prize-winners List of LMS prize winners] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120911233141/http://www.lms.ac.uk/content/list-lms-prize-winners |tarih=11 Eylül 2012 }}, LMS website, accessed July 2011</ref> ilk kadın oldu ve Edinburgh Kraliyet Topluluğu Onursal Üyesi (HonFRSE) seçildi.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.rse.org.uk/fellow/mary-lucy-cartwright/ |başlık=Dame Mary Lucy Cartwright Hon FRSE |tarih=28 Ekim 2016 |website=The Royal Society of Edinburgh |erişimtarihi=23 Mart 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190403081451/https://www.rse.org.uk/fellow/mary-lucy-cartwright/ |arşivtarihi=3 Nisan 2019 |ölüurl=hayır }}</ref> 1969 yılında Kraliçe tarafından onurlandırılarak Dame Mary Cartwright, [[Britanya İmparatorluk Nişanı]]nı almıştır.

==Ölümü==
Cartwright, 1998 yılında [[Cambridge]]'deki Midfield Lodge Huzurevi'nde ölmüştür.<ref name="royalsoced1"/>

==Yayınları==
* {{Akademik dergi kaynağı | soyadı1=Cartwright | ad1=M. L. | soyadı2=Littlewood | ad2=J. E. |yazarbağı2=John Edensor Littlewood|başlık=On Non-Linear Differential Equations of the Second Order: I. the Equation <math> \ddot y - k(1-y^2) \dot y + y = b\lambda k \cos(\lambda t+\alpha),</math> <math>k</math> Large |dergi=Journal of the London Mathematical Society |yayıncı=Wiley |cilt=s1-20 |sayı=3 |yıl=1945 |issn=0024-6107 |doi=10.1112/jlms/s1-20.3.180 |sayfalar=180-189}}
* {{Kitap kaynağı |soyadı=Cartwright |ad=M. L. |başlık=Integral functions |yayıncı=University Press, Cambridge |seri=Cambridge Tracts in Mathematics and Mathematical Physics |sayı=44 |tarih=1962 | oclc=8697638 }}
* {{Akademik dergi kaynağı |soyadı=Cartwright |ad=M. L. |başlık=From Non-Linear Oscillations to Topological Dynamics |dergi=Journal of the London Mathematical Society |yayıncı=Wiley |cilt=s1-39 |sayı=1 |yıl=1964 |issn=0024-6107 |doi=10.1112/jlms/s1-39.1.193 |sayfalar=193-201}}

==Kaynakça==
{{Kaynakça}}

==Dış bağlantılar==
* {{Web kaynağı | url = http://www.agnesscott.edu/lriddle/women/cartwght.htm | başlık = Dame Mary Lucy Cartwright | çalışma = Biographies of Women Mathematicians | yayıncı = [[Agnes Scott College]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/19990221103151/http://www.agnesscott.edu/lriddle/women/cartwght.htm | arşivtarihi = 21 Şubat 1999}}

{{s-start}}
{{s-aca}}
{{Sıra kutusu |
  önce=[[Kathleen Teresa Blake Butler]]|
  başlık= [[Girton College, Cambridge]]'in [[Girton College, Cambridge müdireleri listesi|Müdiresi]]|
  yıllar=1949–1968|
  sonra=[[M. C. Bradbrook|Muriel Clara Bradbrook]]
}}
{{end}}
{{De Morgan Madalyası sahipleri}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:1900 doğumlular]]
[[Kategori:1998 yılında ölenler]]
[[Kategori:20. yüzyıl Britanyalı matematikçileri]]
[[Kategori:Britanya İmparatorluk Nişanı sahibi kadınlar]]
[[Kategori:Kadın matematikçiler]]
[[Kategori:Royal Society üyesi Britanyalılar]]