Pareto ilkesi sayfasının kaynağını görüntüle

{{düzenle|eylül 2012}}
'''Pareto ilkesi''' ('''80-20 kuralı''', '''önemli azın yasası''' ve '''etken seyrekliliği ilkesi''' olarak da bilinir), çoğu olay için, etkilerin kabaca %80'inin etkenlerin %20'sinden kaynaklandığını belirtir.<ref name="NYT">{{Web kaynağı | başlık = Joseph Juran, 103, Pioneer in Quality Control, Dies | yayıncı = New York Times | tarih = 3 Mart 2008 | url = http://www.nytimes.com/2008/03/03/business/03juran.html | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190608040440/https://www.nytimes.com/2008/03/03/business/03juran.html | arşivtarihi = 8 Haziran 2019 | erişimtarihi = 13 Mart 2009 | ölüurl = hayır }}</ref><ref name=8020pre/> İş yönetimi düşünürü [[Joseph Juran]] bu ilkeyi önermiş ve [[İtalya]]'daki arazilerin yaklaşık %80'inin, nüfusun %20'sine ait olduğunu gözleyen İtalyan ekonomist [[Vilfredo Pareto]]'nun adıyla isimlendirmiştir.<ref name="8020pre">{{Web kaynağı | başlık = What is 80/20 Rule, Pareto’s Law, Pareto Principle", | yayıncı = www.80-20presentationrule.com | url = http://www.80-20presentationrule.com/whatisrule.html | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130518044618/http://www.80-20presentationrule.com/whatisrule.html | arşivtarihi = 18 Mayıs 2013 | erişimtarihi = 13 Mart 2009 | ölüurl = evet }}.</ref>

İş dünyasında yaygın bir kuraldır; örn. "satışların %80'i müşterilerin %20'sinden gelir."

Matematiksel olarak, yeterince fazla sayıda katılımcının paylaştığı bir şey olması durumunda, her zaman 50 ile 100 arasında öyle bir k sayısı olacaktır ki %k, %(100-k) katılımcı tarafından paylaşılmış olsun. k, eşit dağılım olan 50'den, az sayıda katılımcının kaynakların neredeyse tamamına sahip olduğu 100'e kadar değişebilir. 80 sayısı ile ilgili özel bir durum yoktur fakat çoğu sistemde dağılımda dengesizliğin orta noktası olan bu civarda bir k değeri görülür.

Pareto ilkesi, Vilfredo Pareto tarafından ortaya konulmuş [[Pareto verimliliği]] ile sadece yüzeysel olarak ilgilidir. Pareto her iki kavramı da nüfustaki gelir ve zenginlik dağılımı bağlamında geliştirmiştir.

== Ekonomide ==
Başlangıçta gözlenenler gelir ve zenginlik ile bağlantılıydı. Pareto, İtalya'nın %80 zenginliğinin nüfusun %20'sine ait olduğunu fark etti.<ref>{{kitap kaynağı|başlık=''Translation of Manuale di economia politica''|yayımcı=A.M. Kelley yıl=1971|isbn=9780678008812|yazar=Vilfredo Pareto, Alfred N Page}}
</ref> Daha sonra diğer ülkelerdeki araştırmaları inceledi ve benzer bir dağılımın olduğunu gözlemledi.

[[Güç yasası]] ilişkisinin büyüklükle değişmeyen doğası nedeniyle, bu ilişki gelir sınıflarının diğer alt kümelerinde de geçerlidir. Dünyanın en zengin on insanı ele alındığında bile, en yüksek üç servetin ([[Warren Buffett]], [[Carlos Slim Helú]] ve [[Bill Gates]]) diğer yedinin toplamı kadar olduğu görülebilir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.thisismoney.co.uk/news/article.html?in_article_id=418243&in_page_id=2 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=13 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110613183516/http://www.thisismoney.co.uk/news/article.html?in_article_id=418243&in_page_id=2 |arşivtarihi=13 Haziran 2011 |ölüurl=hayır }}</ref>

[[Şampanya bardağı etkisi]]<ref>{{Web kaynağı |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1141/is_n13_v31/ai_16531823 |başlık=Xabier Gorostiaga,''"World has become a 'champagne glass' globalization will fill it fuller for a wealthy few' National Catholic Reporter, Jan 27, 1995 ' |erişimtarihi=13 Mart 2009 |arşiv-url=https://archive.today/20120711152253/findarticles.com/p/articles/mi_m1141/is_n13_v31/ai_16531823 |arşiv-tarihi=11 Temmuz 2012 |ölüurl=evet }}</ref> adı verilen, eşitsizliği gözle görülebilir ve anlaşılabilir şekilde ortaya koyan, dünyanın gelirinin %82,7'sini kontrol edenlerin nüfusun % 20'sini oluşturduğunu ortaya koyan ve küresel gelirin dağılımının büyük dengesizliğini gösteren eğri, 1992 [[Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı]] Raporu'nda yer almıştı.<ref>United Nations Development Program. 1992 Human Development Report, 1992 (New York, Oxford University Press)</ref>

{| class="wikitable"
|+ Dünya GSMH'sinin dağılımı, 1989<ref name="1992 İnsanlık Gelişim Raporu, Bölüm 3">{{Web kaynağı | url = http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr1992/chapters/ | başlık = Human Development Report 1992, Chapter 3 | erişimtarihi = 8 Temmuz 2007 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150315203549/http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr1992/chapters | arşivtarihi = 15 Mart 2015 | ölüurl = hayır }}</ref>
|-
! Nüfus yüzdesi
! Gelir
|-
| En zengin %20
| %82,7
|-
| İkinci %20
| %11,7
|-
| Üçüncü %20
| %2,3
|-
| Dördüncü %20
| %1,4
|-
| En fakir %20
| %1,2
|}

Pareto İlkesi aynı zamanda [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'deki artan [[Ekonomik eşitsizlik|ekonomik eşitsizliğin]] 'beceri-önyargılı teknik değişim' ile ilişkisini vurgulamak için kullanılmaktadır - yani gelir artışı yeni teknolojilerden ve küreselleşmeden yararlanmak için gereken eğitim ve becerilere sahip olanların payına düşmektedir. Fakat, [[Paul Krugman]] ''[[The New York Times|New York Times]]'''ta bu "80-20 yanılgısı"na, son 30 yıldaki ekonomik büyümenin yararlarının en büyük % 20'den çok en büyük % 1'de yoğunlaştığından yola çıkarak "doğru olduğu için değil, ama rahatlatıcı" diyerek izin vermiştir.<ref name="krugman">{{Haber kaynağı|başlık=Graduates versus Oligarchs|soyadı=Krugman|ad=Paul|tarih=27 Şubat 2006|eser=New York Times|sayfalar=A19}}</ref>

== Diğer uygulamaları ==

Pareto İlkesi ayrıca diğer önemsiz konular için de geçerlidir: biri düşünebilir ki en sevdiğimiz giysilerimizin % 20'sini zamanın % 80'inde giymekteyiz, hatta zamanımızın % 80'ini tanıdıklarımızın % 20'siyle geçirmekteyiz, v.s.

Pareto ilkesinin kalite kontrolde birçok uygulaması mevcuttur.{{Kaynak belirt|tarih=Ocak 2008}} [[bütüncül kalite yönetimi|bütüncül kalite kontrol]] ve [[altı sigma]] için anahtar araçlardan biri olan [[Pareto grafiği]] için temel oluşturur. Pareto ilkesi, [[taşımacılık]] ve mal saklama ve yenileme maliyetleri ile birlikte mal depolarının eniyileştirilmesi amacıyla yapılan tedarik işlemlerinde yaygın olarak kullanılan [[zaman yönetimi#abc çözümlemesi|ABC-çözümlemesi]] ve XYZ-çözümlemesi için temel teşkil eder (Rushton ''et al''. 2000, pp.&nbsp;107–108).

[[Bilgisayar bilimi]]nde ve elektromekanik enerji çeviricileri gibi mühendislik kontrol kuramında Pareto ilkesi [[eniyileme (bilgisayar bilimi|eniyileme]] uygulamalarında kullanılır. (M. Gen & R. Cheng, Generic Algorithms and Engineering Optimisation. New York, Wiley, 2002)

[[Microsoft]] belirtmiştir ki en fazla raporlanan hataların ilk % 20'sini çözerek, hataların ve çökmelerin % 80'inin engellenmesi mümkündür.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.crn.com/security/18821726 |başlık=Microsoft's CEO: 80-20 Rule Applies To Bugs, Not Just Features |erişimtarihi=13 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090306125411/http://www.crn.com/security/18821726 |arşivtarihi=6 Mart 2009 |ölüurl=hayır }}</ref>

[[Bilgisayar grafikleri]] konusunda Pareto ilkesi ışın-izleme amacıyla kullanılır: ışınların % 80'i geometrinin % 20'siyle çarpışır.<ref>[http://graphics.cs.uni-sb.de/new/fileadmin/cguds/courses/ws0809/cg/slides/CG04-RT-III.pdf Philipp Slusallek, Ray Tracing Dynamic Scenes]{{Ölü bağlantı|tarih=Nisan 2020 }}</ref>

Pareto ilkesi 2007'nin en çok satanlarından [[Timothy Ferriss|Tim Ferriss]] tarafından yazılan ''[[The 4-Hour Workweek]]'''in göze çarpan noktalarından biriydi. Ferriss, bir kişinin gelirinin % 80'inin oluşturan işlerinin % 20'sine odaklanmasını önerdi. Ayrıca en fazla soruna yol açan ve birilerinin en çok zamanını alan müşterilerin % 20'sinin def edilmesini önermekteydi.<ref>[[Timothy Ferriss|Ferris, Tim]] (2006.) ''[[The 4-Hour Workweek]]''. Crown Publishing</ref>

== Matematiksel notlar ==
Bu fikrin birçok alanda uygulaması vardır, ama genellikle yanlış uygulanır. Örneğin bir soruna bulunan çözüm için sadece durumların % 80'ine uyduğu için "80-20 kuralına uyar" diye düşünülürse hata yapılmış olur, aynı zamanda çözüm, kaynakların sadece % 20'sini gerektirmelidir.

Matematiksel olarak, yeterince büyük sayıda katılımcının paylaştığı bir şey için, her zaman % ''k'''nın katılımcıların % (100 - ''k'') kadarı tarafından paylaşıldığı, 50 ile 100 arasında bir ''k'' sayısı olacaktır, fakat ''k'' değeri eşit dağılımdaki 50'den (örn. insanların % 50'sinin kaynakların % 50'sine sahip olduğu) çok küçük sayıda katılımcının neredeyse kaynakların tamamına sahip olduğu yaklaşık 100'e kadar değişebilir. 80 sayısıyla ilgili özel bir durum yoktur, ama çoğu sistem dağılımdaki dengesizlikte ortalamayı temsil eden bu aralıkta bir ''k'' değerine sahiptir.

Bu, [[Pareto dağılımı]]nın özel bir durumudur. Eğer Pareto dağılımındaki parametreler uygun seçilirse, sadece etkilerin % 80'i nedenlerin % 20'sinden kaynaklanmaz aynı zamanda bu % 80 etkinin en yüksek % 80'i de % 20 nedenin en yüksek % 20'sinden kaynaklanır ve bu böyle devam eder (% 80'in % 80'i % 64'tür, % 20'nin % 20'si % 4'tür, böylece bir "64-4 yasası" ortaya çıkar).

İş hayatında 80-20 sadece genel bir ilke için kısayoldur. Ayrı ayrı durumlarda, dağılım aynı şekilde 80-10 ya da 80-30 gibi de olabilir. (İki sayının toplamının % 100 olması gerekmez, çünkü bunlar farklı şeylerin ölçüleri olabilirler, örn. 'müşteri sayısı'na karşılık 'harcanan miktar'). Klasik 80-20 dağılımı eşit ölçekli eksenlere sahip [[log-log grafiği|log-log]] üzerine çizildiğinde eğrinin eğiminin -1 olduğu durumda ortaya çıkar. Pareto kuralları [[birbirini dışlayan]] değildir. Aslında 0-0 ve 100-100 kuralları her zaman doğrudur.

100'e toplamak hoş bir simetriye yol açar. Örneğin, eğer etkilerin % 80'i kaynakların en yüksek % 20'sinden geliyorsa, o zaman kalan % 20 etki daha düşük % 80 kaynaktan gelmektedir. Buna "[[birleşik oran]]" denir ve dengesizliğin derecesini ölçmek için kullanılabilir: 96:4 birleşik oranı çok dengesizken, 80/20 büyük ölçüde dengesiz ([[Gini indeksi]]: % 60), 70:30 ise orta düzeyde dengesiz (Gini indeksi: % 40) ve 55:45 sadece biraz dengesizdir.

Pareto İlkesi aynı zamanda ufak orman yangınlarında ve depremlerde de görülen "[[Güç yasası]]"nın bir gösterimidir. Geniş bir büyüklük menzilinde kendine benzerlik gösterdiği için [[Gauss Dağılımı]] fenomeninden çok farklı çıktılar gösterir. Bu gerçek, -örneğin- borsa hareket büyüklüklerinin Gauss ilişkisine uygun olduğu varsayılımıyla modellenen karmaşık finansal araçların sık çöküşünü açıklar.<ref>"The Black Swan" (2007) [[Nassim Taleb]] pp228-252 and 274-285.</ref>

== Eşitsizlik ölçüleri ==

=== Gini katsayısı ve Hoover endeksi ===
“<math>A:B</math>” gösterimi kullanılarak (örneğin : <math>0,8:0,2</math>) ve <math>A+B=1</math>ile birlikte, [[Gini endeksi]] ''ve'' [[Hoover endeksi]] gibi [[Gelir eşitsizlik ölçekleri|eşitsizlik ölçekleri]] hesaplanabilir. Bu durumda her ikisi de aynıdır. 
: <math>H=G=\left|2A-1 \right|=\left|2B-1 \right|</math>

: <math>A:B = \left( \frac{1+H}{2} \right): \left( \frac{1-H}{2} \right)</math>

=== Theil endeksi ===
[[Theil endeksi]] adaletsizliklere değer biçmek için kullanılan bir entropi ölçeğidir. 50:50 dağılımlarda 0 değerini alır ve 82:18 Pareto dağılımında 1 değerine ulaşır. Daha yüksek adaletsizlikler 1'den yüksek Theil endeksine yol açar.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.poorcity.richcity.org/calculator/?quantiles=82.4%2C17.6%7C17.6%2C82.4 |başlık=On Line Calculator: Inequality<!-- Bot generated title --> |erişimtarihi=10 Mart 2022 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200926152235/http://www.poorcity.richcity.org/calculator/?quantiles=82.4,17.6%7C17.6,82.4 |arşivtarihi=26 Eylül 2020 |ölüurl=hayır }}</ref> <math>T_T=T_L=T_s = 2 H \, \operatorname{artanh} \left( H \right).\,</math>

== Ayrıca bakınız ==

<div style="-moz-column-count:2; column-count:2;">
* [[10/90 boşluğu]]
* [[Benford'un savı]]
* [[Matematiksel ekonomi]]
* [[Sturgeon yasası]]
* [[Uzun kuyruk]]
* [[Yaşam gücü eğrisi]]
* [[Zenginlik yoğunluğu]]
* [[Zipf yasası]]
* [[En az çaba ilkesi]]
* [[Richard Koch]]
* [[Doksan-doksan kuralı]]
* [[Çokuluslu ülkeler]]
</div>

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
* [http://en.wikipedia.org/wiki/ Ingilizce Wikipedia "Pareto_principle" maddesi]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100407005600/http://en.wikipedia.org/wiki/// |tarih=7 Nisan 2010 }} {{en}}

== Dış bağlantılar ==
=== Makaleler ===
* {{Dergi kaynağı|soyadı=Bookstein |ad=Abraham |yazarbağı= |eşyazarlar= |yıl=1990 |ay= |başlık=Informetric distributions, part I: Unified overview |dergi=Journal of the American Society for Information Science |cilt=41 |sayı= |sayfalar=368-375|doi=10.1002/(SICI)1097-4571(199007)41:5<368::AID-ASI8>3.0.CO;2-C |url= |erişimtarihi= |alıntı= }} 
* {{Dergi kaynağı|soyadı=Klass |ad=O. S. |yazarbağı= |soyadı2=Biham |ad2=O. |soyadı3=Levy |ad3=M. |soyadı4=Malcai |ad4=O. |soyadı5=Soloman |ad5=S. |yıl=2006 |ay= |başlık=The Forbes 400 and the Pareto wealth distribution |dergi=Economics Letters |cilt=90 |sayı=2 |sayfalar=290-295|doi=10.1016/j.econlet.2005.08.020 |url= |erişimtarihi= |alıntı= }}
* {{Kitap kaynağı|başlık=The 80/20 Pinciple: The Secret of Achieving More with Less |soyadı=Koch |ad=R. |yazarbağı= |eşyazarlar= |yıl=2001 |yayıncı=Nicholas Brealey Publishing |yer= Londra |isbn= |sayfalar=|url= }}
* {{Kitap kaynağı|başlık=Living the 80/20 Way: Work Less, Worry Less, Succeed More, Enjoy More |soyadı=Koch |ad=R. |yazarbağı= |eşyazarlar= |yıl=2004 |yayıncı=Nicholas Brealey Publishing |yer= Londra |isbn=1857883314 |sayfalar=|url=https://archive.org/details/living8020waywor0000koch}}
* {{Dergi kaynağı|soyadı=Reed |ad=W. J. |yazarbağı= |eşyazarlar= |yıl=2001 |ay= |başlık=The Pareto, Zipf and other power laws |dergi=Economics Letters |cilt=74 |sayı=1 |sayfalar=15-19|doi=10.1016/S0165-1765(01)00524-9 |url=https://archive.org/details/sim_economics-letters_2001-12-20_74_1/page/n20|erişimtarihi= |alıntı= }}
* {{Dergi kaynağı|soyadı=Rosen |ad=K. T. |yazarbağı= |soyadı2=Resnick |ad2=M. |yıl=1980 |ay= |başlık=The size distribution of cities: an examination of the Pareto law and primacy |dergi=Journal of Urban Economics |cilt=8 |sayı= |sayfalar=165-186|id= |url= |erişimtarihi= |alıntı= }}
* {{Kitap kaynağı|başlık=The handbook of logistics and distribution management |soyadı=Rushton |ad=A. |yazarbağı= |soyadı2=Oxley |ad2=J. |soyadı3=Croucher |ad3=P. |yıl=2000 |basım=2. ed.|yayıncı=Kogan Page |yer= Londra |isbn=9780749433659 |sayfalar=|url=https://archive.org/details/handbookoflogist0000rush|urlerişimi=kayıtlı}}

=== İnternet siteleri ===
* [http://management.about.com/cs/generalmanagement/a/Pareto081202.htm About.com: Pareto ilksei] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090213165607/http://management.about.com/cs/generalmanagement/a/Pareto081202.htm |tarih=13 Şubat 2009 }}
* [https://web.archive.org/web/20080209214641/http://www.flatstats.co.uk/articles/turf/80_20_rule_applied_to_horse_racing.html At yarislarinda 80-20]
* [https://web.archive.org/web/20080528063231/http://www.ma.hw.ac.uk/~des/HWM00-26.pdf Pareto makro-ekonomisinde servet birikimi]

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:İstatistik yasaları]]
[[Kategori:Genel kurallar]]
[[Kategori:Olasılık dağılımlarının kuyrukları]]
[[Kategori:Kalite]]