Pierre de Fermat sayfasının kaynağını görüntüle

{{Redirect|Fermat|diğer kullanımlar|Pierre de Fermat'nın adını taşıyan şeylerin listesi}}
{{Bilim insanı bilgi kutusu
| ad                  = Pierre de Fermat
| saygı_ön_eki        = 
| kendi_dilinde_adı   =
| kendi_dilinde_dili  =
| resim               = Pierre de Fermat.jpg
| resim_boyutu        = 220pik
| alt                 =
| altyazı             = 
| doğum_adı           = <!-- kullandığı adından farklıysa girin -->
| doğum_tarihi        = 31 Ekim ve 6 Aralık 1607 arasında{{efn|name=birth}}<!-- {{Doğum tarihi ve yaşı|yıl|ay|gün}} -->
| doğum_yeri          = [[Beaumont-de-Lomagne]], [[Fransa Krallığı|Fransa]]
| ölüm_tarihi         = {{Ölüm tarihi ve yaşı|1665|01|12|df=y|1607|0|0}}
| ölüm_yeri           = [[Castres]], [[Fransa Krallığı|Fransa]]
| ölüm_sebebi         = 
| yattığı_yer         = Cremated<ref>{{Findagrave|10452871}}</ref>
| yattığı_yerin_koordinatları = <!--{{Koordinat|LAT|LONG|type:landmark|display=inline,title}}-->
| memleket            =
| diğer_adları        =
| siglum              =
| unvan               =
| vatandaşlık         = [[Fransa]]
| milliyet            = [[Fransızlar|Fransız]]
| etnik_köken         =
| dalı                = [[Matematik]] ve [[Hukuk]]
| çalıştığı_yer       = <!--(veya  | çalıştığı_yerler = )-->
| patronlar           =
| eğitim              = [[Orléans Üniversitesi]] (LL.B., 1626)
| alma_mater          =
| tez_başlığı         = <!--(veya  | tez1_başlığı =  ve  | tez2_başlığı = )-->
| tez_url             = <!--(veya  | tez1_url  =   ve  | tez2_url  =  )-->
| tez_yılı            = <!--(veya  | tez1_yılı =   and  | tez2_yılı =  )-->
| doktora_danışmanı   = <!--(veya  | doktora_danışmanları = )-->
| akademik_danışmanları =
| doktora_öğrencileri =
| önemli_öğrencileri  =
| tanınma_nedeni      = [[Sayı teorisi]]ne katkıları, [[analitik geometri]], [[olasılık teorisi]]<br />[[Descartes ilmeği]]<br />[[Fermat noktası]]<br />[[Fermat ilkesi]]<br />[[Fermat'nın küçük teoremi]]<br />[[Fermat'nın son teoremi]]<br />[[Adequality]]<br />Fermat'nın "[[fark katsayısı]]" yöntemi<ref>Benson, Donald C. (2003). ''A Smoother Pebble: Mathematical Explorations'', Oxford University Press, p. 176.</ref><br />([[Pierre de Fermat'nın adını taşıyan şeylerin listesi|Bkz. tam liste]])
| etkilendikleri      = [[François Viète]], [[Gerolamo Cardano]], [[Diophantus]]
| etkiledikleri       = 
| ödüller             = 
| yazar_kısa_bot      =
| yazar_kısa_zoo      =
| evlilik             = Louise de Long
| partner             = <!--(veya  | partnerleri = )-->
| çocukları           = Clément-Samuel, Jean, Claire, Catherine ve Louise
| imza                = <!--(sadece dosya adı)-->
| website             = <!--{{URL|www.örnek.com}}-->
| dipnotlar           =
}}
'''Pierre de Fermat''' ({{IPA|fr|pjɛːʁ də fɛʁma}} French:&nbsp;[pjɛːʁ də fɛʁma]; 31 Ekim ve 6 Aralık 1607{{efn|name=birth|Kaynakların çoğu Fermat'nın doğum yılını 1601 olarak verir, ancak son araştırmalar bunun Piere adında bir üvey kardeşin doğduğu yıl olduğunu ve belirtilen ölüm yaşından geriye doğru çalışırken doğum yılı olarak 1607'nin elde edildiğini gösteriyor.<ref name="birthyear"/> Pierre doğmadan önce üvey kardeşi Pierre öldü.}} arasında - 12 Ocak 1665), [[neredeyse eşitlik]] (“adequality”) tekniği de dahil olmak üzere [[sonsuz küçük]] [[Kalkülüs|hesap]]lara yol açan erken gelişmeler için yaptığı katkılarla bilinen bir [[Fransızlar|Fransız]] [[matematikçi]]ydi. Özellikle, eğri çizgilerin en büyük ve en küçük [[Apsis ve ordinat|koordinatlar]]ını bulmanın özgün bir yöntemini keşfetmesiyle tanınır; bu, o zamanlar bilinmeyen [[diferansiyel kalkülüs]]ünkine benzer ve [[Sayılar teorisi|sayı teorisi]] üzerine yaptığı araştırmadır. [[Analitik geometri]], [[olasılık]] ve [[Optik|optiğe]] kayda değer katkılarda bulundu. En çok ışık yayılımı hakkındaki [[Fermat ilkesi]] ve [[Diophantus]]'un [[Arithmetika|''Aritmetica'']]sının bir kopyasının kenarındaki bir notta açıkladığı [[Sayılar teorisi|sayı teorisi]]ndeki [[Fermat'nın son teoremi|Fermat'nın Son Teoremi]] ile tanınır. Aynı zamanda [[Fransa]]'nın [[Toulouse]] ''[[Parlamento]]''su'nda<ref>{{Web kaynağı |url=https://books.google.ca/books?id=59ITUOLbVkoC&pg=PA101&lpg=PA101&dq=%22French+lawyer%22+%22Pierre+de+Fermat%22&source=bl&ots=v-jtfjFWWj&sig=h9mle_FEkazDC83rNnAims3rbSY&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjlj5i8hu_WAhXDWRQKHcyzDZIQ6AEIZzAO#v=onepage&q=%22French%20lawyer&f=false |başlık=W.E. Burns, The Scientific Revolution: An Encyclopedia, ABC-CLIO, 2001, p. 101 |erişimtarihi=17 Ağustos 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20210603013305/https://books.google.ca/books?id=59ITUOLbVkoC&pg=PA101&lpg=PA101&dq=%22French+lawyer%22+%22Pierre+de+Fermat%22&source=bl&ots=v-jtfjFWWj&sig=h9mle_FEkazDC83rNnAims3rbSY&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjlj5i8hu_WAhXDWRQKHcyzDZIQ6AEIZzAO#v=onepage&q=%22French%20lawyer&f=false |arşivtarihi=3 Haziran 2021 |ölüurl=hayır }}</ref> avukattı.

Fermat, memurluğunun yoğun işlerinden geriye kalan zamanlarında matematikle uğraşmıştır. [[Arşimet]]'in eğildiği diferansiyel hesaba geometrik görünümle yaklaşmıştır. [[Sayılar teorisi]]nde önemli sonuçlar bulmuş, [[olasılık]] ve [[analitik geometri]]ye de katkılarda bulunmuştur.

Günümüzde hatırlanmasının en önemli sebebi [[Fermat'nın son teoremi]]'dir. [[Modern sayılar kuramı]]nın kurucusu olarak kabul edilen 17. yüzyıl matematikçisi Pierre de Fermat'nın adını taşıyan bu teorem, şu şekilde ifade edilebilir:

Herhangi ''x'', ''y'' ve ''z'' pozitif [[tam sayılar]]ı için,
:<math>x^n + y^n = z^n \;</math>
ifadesini sağlayan ve 2'den büyük bir [[doğal sayı]] ''n'' yoktur. Fermat, bu problemi çözmüş, kanıtı da Eski Yunan matematikçi [[Diophantus]]'un ''Arithmetika'' adlı kitabının kendindeki kopyasının sayfalarından birinin kenarına 1637'de şöyle yazmıştı:

{{Alıntı|''<math>x</math>, <math>y</math>, <math>z</math> ve <math>n</math> pozitif tam sayılar ve <math>n > 2</math> olmak koşuluyla, <math>x^n + y^n = z^n</math> denkleminin çözümü yoktur. Ben bunun kanıtını buldum, ama kanıtı bu kenar boşluğuna sığdırmak olanaksız.''}}Ancak bu kanıt bulunamamıştır. Fermat'tan sonra matematikçiler bu önermenin bir türlü içinden çıkamamışlardır. Fermat'nın bıraktığı defterler arasında teoremin kanıtına rastlayamadıkları gibi, kendileri de ne doğruluğunu ne yanlışlığını kanıtlayabilmişlerdir. Yıllar boyunca (300 yıl sonrasına kadar) bu konuda yapılan çalışmalar sonucu bu teoremin [[Shimura-Taniyama Konjektürü]]'nün bir özel durumu olduğu anlaşılmış, ardından da 1993'te [[İngilizler|İngiliz]] matematikçi [[Andrew Wiles]], eski öğrencilerinden Richard Taylor'ın da yardımıyla ve cebirsel geometrinin çok karmaşık araçlarını kullanarak teoremi kanıtlamanın bir yolunu bulmuş ve bu kanıtı 1995'te ''Annals of Mathematics'' adlı dergide yayımlamıştır. Shimura-Taniyama Konjektürü'nün böylelikle ispatlanması sonucu Fermat'nın Son Teoremi de 1995'te ispatlanmış oldu.

[[Asal sayı]]lar üzerinde çok durmuştur. Onun bu konuda çeşitli teoremleri vardır. Örneğin [[Fermat'ın iki kare toplamı teoremi|iki kare toplamı teoremine]] göre,
:<math>4n + 1</math>
formundaki bir p asal sayısı, yalnızca bir tek şekilde iki karenin toplamı olarak yazılabilir. 
:<math>p = a^2 + b^2 \iff p = 4n + 1</math>
Örneğin p'nin bazı küçük değerleri için:
:<math>5 = 1^2 + 2^2</math> ve <math>13 = 2^2+3^2</math>
yazılabilir. Bu teoremi daha sonra [[Leonhard Euler|Euler]] kanıtlamıştır.

== Biyografisi ==
Fermat, 1607'de Fransa'nın [[Beaumont-de-Lomagne]] kentinde doğdu-Fermat'nın doğduğu 15. yüzyılın sonlarındaki malikane şimdi bir müze haline getirilmiştir. Babası Dominique Fermat'nın zengin bir deri tüccarı olduğu ve Beaumont-de-Lomagne'nin dört konsolosluğundan biri olarak birer yıllık üç dönem görev yaptığı [[Gaskonya]]lıydı. Annesi Claire de Long'du.<ref name="birthyear">{{Web kaynağı | url = https://www.maa.org/press/periodicals/convergence/when-was-pierre-de-fermat-born | başlık = When Was Pierre de Fermat Born? {{!}} Mathematical Association of America | erişimtarihi = 9 Temmuz 2017 | çalışma = www.maa.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161011045650/https://www.maa.org/press/periodicals/convergence/when-was-pierre-de-fermat-born | arşivtarihi = 11 Ekim 2016}}</ref> Pierre'in bir erkek ve iki kız kardeşi vardı ve neredeyse kesin olarak doğduğu şehirde büyümüştür.

1623'ten itibaren [[Orleans Üniversitesi]]'ne girdi ve [[Bordeaux]]'ya taşınmadan önce 1626'da medeni hukuk alanında lisans derecesi aldı. Bordeaux'da ilk ciddi matematiksel araştırmalarına başladı ve 1629'da [[Apollonios (Pergeli matematikçi)|Apollonius]]'un ''[[De Locis Planis]]''’inin restorasyonunun bir kopyasını oradaki matematikçilerden birine verdi. Elbette Bordeaux'da [[Jean de Beaugrand|Beaugrand]] ile temas halindeydi ve bu süre zarfında, matematiksel çıkarları Fermat ile açıkça paylaşan [[Étienne d'Espagnet]]'e verdiği [[Maksimum ve minimum|maksimumlar ve minimumlar]] üzerine önemli çalışmalar yaptı. Orada [[François Viète]]'nin çalışmalarından çok etkilendi.{{Kaynak belirt|date=April 2021}}

1630'da Fransa'daki Yüksek Adliye Mahkemelerinden biri olan [[Parlement de Toulouse]]'da bir [[meclis üyesi]] ofisini satın aldı ve Mayıs 1631'de Büyük Meclis tarafından yemin etti. Hayatının geri kalanında bu görevi sürdürdü. Böylece Fermat, adını Pierre Fermat'tan Pierre de Fermat'a değiştirme hakkına sahip oldu. 1 Haziran 1631'de Fermat, annesi Claire de Fermat'nın (kızlık soyadı de Long) dördüncü kuzeni Louise de Long ile evlendi. Ailenin sekiz çocuğu vardı ve bunlardan beşi yetişkinliğe kadar hayatta kaldı: Clément-Samuel, Jean, Claire, Catherine ve Louise.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.encyclopedia.com/people/science-and-technology/mathematics-biographies/pierre-de-fermat | başlık = Fermat, Pierre De | erişimtarihi = 25 Ocak 2020 | çalışma = www.encyclopedia.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161016121233/https://www.encyclopedia.com/people/science-and-technology/mathematics-biographies/pierre-de-fermat | arşivtarihi = 16 Ekim 2016}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://micro.magnet.fsu.edu/optics/timeline/people/fermat.html | başlık = Pioneers in Optics: Pierre de Fermat | erişimtarihi = 25 Ocak 2020 | çalışma = micro.magnet.fsu.edu | arşivurl = https://web.archive.org/web/20030710170150/https://micro.magnet.fsu.edu/optics/timeline/people/fermat.html | arşivtarihi = 10 Temmuz 2003}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.famousscientists.org/pierre-de-fermat/ | başlık = Pierre de Fermat's Biography | erişimtarihi = 25 Ocak 2020 | çalışma = www.famousscientists.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150106021622/https://www.famousscientists.org/pierre-de-fermat/ | arşivtarihi = 6 Ocak 2015}}</ref>

Altı dili ([[Fransızca]], [[Latince]], [[Oksitanca]], [[klasik Yunanca]], [[İtalyanca]] ve [[İspanyolca]]) akıcı olarak kullanan Fermat, birkaç dilde yazdığı şiirleriyle övüldü ve Yunanca metinlerin düzeltilmesi konusunda tavsiyesi hevesle karşılandı. Çalışmalarının çoğunu mektuplarla arkadaşlarına iletti, çoğu zaman teoremlerinin çok az kanıtı veya hiç kanıtı yoktur. Arkadaşlarına yazdığı bu mektupların bazılarında, [[Isaac Newton|Newton]] veya [[Gottfried Leibniz|Leibniz]]'den önce kalkülüsün temel fikirlerinin çoğunu araştırdı. Fermat, matematiği bir meslekten çok bir hobi haline getiren eğitimli bir avukattı. Yine de [[analitik geometri]], olasılık, sayılar teorisi ve [[kalkülüs]]e önemli katkılarda bulunmuştur.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Essential Calculus: Early Transcendental Functions|url=https://archive.org/details/essentialcalculu00lars|sayfalar=[https://archive.org/details/essentialcalculu00lars/page/159 159]|yer=Boston|yayıncı=Houghton Mifflin|yıl=2008|isbn=978-0-618-87918-2}}</ref> O zamanlar Avrupa matematik çevrelerinde gizlilik yaygındı. Bu doğal olarak [[René Descartes|Descartes]] ve [[John Wallis|Wallis]] gibi çağdaşlarla öncelikli anlaşmazlıklara yol açtı.<ref name="ball">{{Kitap kaynağı|başlık=A short account of the history of mathematics|yayıncı=General Books LLC|yıl=1888|isbn=978-1-4432-9487-4}}</ref>

[[Anders Hald]], "Fermat'nın matematiğinin temeli, Vieta'nın [[yeni cebir]]sel yöntemleriyle birleştirilmiş klasik Yunan incelemeleriydi" diye yazıyor.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.ams.org/notices/199507/faltings.pdf|başlık=The proof of Fermat's last theorem by R. Taylor and A. Wiles|yazarlar=Faltings|sayı=7|sayfalar=743-746|çalışma=[[Notices of the American Mathematical Society]]|yıl=1995|cilt=42|erişimtarihi=17 Ağustos 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210506184912/https://www.ams.org/notices/199507/faltings.pdf|arşivtarihi=6 Mayıs 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Çalışmaları ===
[[Dosya:Pierre_de_Fermat3.jpg|sol|küçükresim|{{ortala|Pierre de Fermat}}]]
Fermat'nın [[analitik geometri]]deki öncü çalışması (''Methodus ad disquirendam maximam et minimam et de tangentibus linearum curvarum'') 1636'da (1629'da elde edilen sonuçlara dayanarak),<ref>Daniel Garber, Michael Ayers (eds.), ''The Cambridge History of Seventeenth-century Philosophy, Volume 2'', Cambridge University Press, 2003, p. 754 n. 56.</ref> işi suistimal eden Descartes'ın ünlü ''[[La Geométrie]]''sinin (1637) yayınlanmasından önce el yazması biçiminde dağıtıldı.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı|url=https://www.britannica.com/biography/Pierre-de-Fermat|başlık=Pierre de Fermat {{!}} Biography & Facts|ansiklopedi=Encyclopedia Britannica|erişimtarihi=14 Kasım 2017|dil=İngilizce|arşivurl=https://web.archive.org/web/20171115083548/https://www.britannica.com/biography/Pierre-de-Fermat|arşivtarihi=15 Kasım 2017|ölüurl=hayır}}</ref> Bu el yazması ölümünden sonra 1679'da ''Varia opera mathematica'''da ''Ad Locos Planos et Solidos Isagoge'' (''Düzlem ve Katı Konuma Giriş, Introduction to Plane and Solid Loci'') olarak yayınlandı.<ref>[[Jan Gullberg|Gullberg, Jan]]. ''Mathematics from the birth of numbers'', W. W. Norton & Company; p. 548. {{ISBN|0-393-04002-X}} {{ISBN|978-0393040029}}</ref>

''Methodus ad disquirendam maximam et minimam'' ve ''De tangentibus linearum curvarum'' adlı eserlerde Fermat, maksimum, minimum ve çeşitli eğrilerin [[teğet]]lerini belirlemek için [[Diferansiyel kalkülüs|diferansiyel hesaba]] eşdeğer olan bir yöntem ([[neredeyse eşitlik]] - adequality) geliştirdi.<ref name="Pellegrino">{{Web kaynağı | url = https://sites.math.rutgers.edu/~cherlin/History/Papers2000/pellegrino.html | başlık = Pierre de Fermat | erişimtarihi = 24 Şubat 2008 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20171219213147/https://sites.math.rutgers.edu/~cherlin/History/Papers2000/pellegrino.html | arşivtarihi = 19 Aralık 2017}}</ref><ref>[[Florian Cajori]], "Who was the First Inventor of Calculus" The American Mathematical Monthly (1919) [https://books.google.com/books?id=5wxLAAAAYAAJ Vol.26] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210725115142/https://books.google.com/books?id=5wxLAAAAYAAJ |tarih=25 Temmuz 2021 }}</ref> Bu çalışmalarda, Fermat çeşitli [[düzlem]] ve katı şekillerin ağırlık merkezlerini bulmak için bir teknik elde etti ve bu da [[Kareleştirme (matematik)|kareleştirme]]de daha fazla çalışmasına yol açtı.

Fermat, genel kuvvet fonksiyonlarının integralini değerlendirdiği bilinen ilk kişidir. Yöntemi ile bu değerlendirmeyi [[geometrik seri]]lerin toplamına indirgemeyi başardı.<ref name="quadrature">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.numdam.org/item/RHM_2008__14_1_5_0|başlık=Fermat's method of quadrature|arşivtarihi=8 Ağustos 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20190808150930/http://www.numdam.org/item/RHM_2008__14_1_5_0/|yazarlar=Paradís|sayı=1|sayfalar=5-51|çalışma=Revue d'Histoire des Mathématiques|yıl=2008|cilt=14}}</ref> Ortaya çıkan formül [[Isaac Newton|Newton]]'a ve sonra [[Gottfried Leibniz|Leibniz]]'e, bağımsız olarak [[Hesabın temel teoremi|kalkülüsün temel teoremi]]ni geliştirdiklerinde yardımcı oldu.

Sayı teorisinde Fermat, [[Pell denklemi]]ni, [[mükemmel sayı]]ları, [[dost sayılar]]ı ve daha sonra [[Fermat sayıları]] olacak olanları inceledi. Mükemmel sayıları araştırırken [[Fermat'nın küçük teoremi]] keşfetti. Bir çarpanlara ayırma yöntemi - [[Fermat'nın çarpanlara ayırma yöntemi]] - icat etti ve ''n'' = 4 durumu için Fermat'nın Son Teoremi'ni içeren [[Fermat dik üçgen teoremi]]ni kanıtlamak için kullandığı [[sonsuz azalma]] ile ispatı popüler hale getirdi. Fermat, [[İki karenin toplamı üzerine Fermat teoremi|iki kare teoremi]]ni ve her sayının üç [[üçgensel sayı]], [[Lagrange'ın dört kare teoremi|dört kare sayı]], beş [[beşgen sayı]] vb. toplamı olduğunu belirten [[Fermat çokgensel sayı teoremi|çokgensel sayı teoremi]]ni geliştirdi.

Fermat, tüm [[aritmetik]] teoremlerini ispatladığını iddia etmesine rağmen, ispatlarının çok az kaydı günümüze ulaşmıştır. [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]] da dahil olmak üzere birçok matematikçi, özellikle bazı problemlerin zorluğu ve Fermat için mevcut olan sınırlı matematiksel yöntemler göz önüne alındığında, onun iddialarının birçoğundan şüphe duydu. Ünlü [[Fermat'nın son teoremi|Son Teoremi]] ilk olarak oğlu tarafından, babasının [[Diophantus]]'un bir baskısının kopyasının kenar boşluğunda keşfedildi ve kenar boşluğunun ispatı içeremeyecek kadar küçük olduğu ifadesini içeriyordu. Görünüşe göre [[Marin Mersenne]]'e bu konuda yazmamış. İlk olarak 1994 yılında [[Wiles'ın Fermat'nın Son Teoreminin Kanıtı|Sir Andrew Wiles]] tarafından Fermat'ta bulunmayan teknikler kullanılarak kanıtlanmıştır.{{Kaynak belirt|date=April 2021}}

1654'teki yazışmaları sayesinde Fermat ve [[Blaise Pascal]], [[olasılık teorisi]]nin temellerinin atılmasına yardımcı oldular. [[Noktalar problemi]] üzerine bu kısa ama verimli işbirliği ile, şimdi her ikisi de olasılık teorisinin ortak kurucuları olarak görülmektedir.<ref name="mactutor">{{MacTutor Biography|id=Fermat|başlık=Pierre de Fermat}}</ref> Fermat, şimdiye kadarki ilk kesin olasılık hesaplamasını yapmakla tanınır. İçinde, profesyonel bir [[kumar]]baz tarafından, mademki iki [[zar]]ın 24 atışında en az bir çift-altı atma bahisi kaybetmesine neden oluyor, bir zarın dört atışta en az altısını atacağına bahse girerse neden uzun vadede kazandığı sorulmuştu. Fermat bunun neden böyle olduğunu matematiksel olarak gösterdi.<ref>Eves, Howard. ''An Introduction to the History of Mathematics'', Saunders College Publishing, Fort Worth, Texas, 1990.</ref>

[[Fizik]]teki ilk [[Fizikte varyasyon ilkelerinin tarihi|varyasyon ilkesi]], [[Öklid]] tarafından ''Catoptrica''<nowiki/>'sında dile getirildi. Bir aynadan yansıyan ışığın yolu için [[Geliş açısı (optik)|geliş açısı]]nın [[yansıma]] açısına eşit olduğunu söylüyor. [[İskenderiyeli Heron]] daha sonra bu yolun en kısa ve en az zamanı verdiğini gösterdi.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Mathematical Thought from Ancient to Modern Times|url=https://archive.org/details/mathematicalthou0000unse|sayfalar=[https://archive.org/details/mathematicalthou0000unse/page/167 167]-168|yer=New York|yayıncı=Oxford University Press|yıl=1972|isbn=978-0-19-501496-9}}</ref> Fermat bunu, şimdi ''[[Fermat ilkesi|en az zaman ilkesi]]'' olarak bilinen "en kısa zaman yolu boyunca verilen iki nokta arasında ışık seyahatleri" olarak rafine etti ve genelleştirdi.<ref name="variational">{{Web kaynağı|url=http://relativity.livingreviews.org/open?pubNo=lrr-2004-9&page=articlesu9.html|başlık=Fermat's principle for light rays|erişimtarihi=24 Şubat 2008|arşivtarihi=3 Mart 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160303235551/http://relativity.livingreviews.org/open?pubNo=lrr-2004-9&page=articlesu9.html}}</ref> Bunun için Fermat, fizikte [[En az eylem ilkesi|en az eylem]] temel ilkesinin tarihsel gelişiminde kilit bir figür olarak kabul edilmektedir.[[Fermat ilkesi|Fermat prensibi]] ve ''Fermat fonksiyoneli'' terimleri bu rolün tanınmasıyla isimlendirilmiştir.<ref name="functional">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Fermat's Variational Principle for Anisotropic Inhomogeneous Media|yazarlar=Červený|tarih=July 2002|sayı=3|sayfa=567|çalışma=Studia Geophysica et Geodaetica|cilt=46|doi=10.1023/A:1019599204028}}</ref>

=== Ölümü ===
Pierre de Fermat, 12 Ocak 1665'te, bugünkü [[Tarn]] bölümündeki [[Castres]]'de öldü.<ref name="barner">[https://web.archive.org/web/20080506074547/http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=14213014 Klaus Barner (2001): ''How old did Fermat become?''] Internationale Zeitschrift für Geschichte und Ethik der Naturwissenschaften, Technik und Medizin. {{ISSN|0036-6978}}. Vol 9, No 4, pp. 209-228.</ref> [[Toulouse]]'daki en eski ve en prestijli liseye onun adı verilmiştir: {{Diller arası bağlantı|Lycée Pierre-de-Fermat|fr}}. Fransız heykeltıraş [[Théophile Barrau]], şimdi [[Capitole de Toulouse]]'da, Fermat'a bir övgü olarak ''Hommage à Pierre Fermat'' adlı mermer bir heykel yaptı.
{{Galeri
| konum        = center
| height       = 300
| width        = 300
|Dosya:Fermat burial plaque.jpg|<center>Pierre de Fermat'nın gömüldüğü yer Place Jean Jaurés, [[Castres]]. Plaketin çevirisi: 13 Ocak 1665'te bu yere gömüldü, Chambre de l'Édit'in ([[Nantes Buyruğu|Nantes Fermanı]] tarafından kurulan bir mahkeme) meclis üyesi ve büyük ünlü matematikçi Pierre de Fermat, teoremi için kutlandı,<br /><br /> a<sup>n</sup> + b<sup>n</sup> ≠ c<sup>n</sup>  n > 2 için</center>
|Dosya:Beaumont-de-Lomagne - Monument à Fermat.jpg|<center>Güney Fransa, [[Tarn-et-Garonne]]'da [[Beaumont-de-Lomagne]]'deki Fermat Anıtı</center>
|Dosya:Capitole Toulouse - Salle Henri-Martin - Buste de Pierre de Fermat.jpg|<center>[[Capitole de Toulouse]]'da Salle Henri-Martin'deki büstü</center>
|Dosya:Fermats will.jpg|<center>4 Mart 1660'ta Fermat tarafından el yazısıyla yazılmış [[holografik vasiyet]], şimdi [[Toulouse]]'daki [[Haute-Garonne]] Bölüm Arşivlerinde tutulmaktadır.</center>
}}

== Çalışmalarının değerlendirilmesi ==
Fermat, [[René Descartes]] ile birlikte 17. yüzyılın ilk yarısının önde gelen iki matematikçisinden biriydi. [[Peter L. Bernstein]]'a göre, 1996 yılında yayınlanan ''Tanrılara Karşı'' (''Against the Gods'') kitabında, "Fermat nadir güce sahip bir matematikçiydi. [[Analitik geometri]]nin bağımsız bir mucidiydi, kalkülüsün erken gelişimine katkıda bulundu, dünyanın ağırlığı üzerine araştırmalar yaptı ve ışık kırılması ve optik üzerinde çalıştı. [[Blaise Pascal]] ile uzun bir yazışma olduğu ortaya çıktığında, olasılık teorisine önemli bir katkı yaptı. Ama Fermat'nın en büyük başarısı sayılar teorisindeydi." şeklinde dile getirilmiştir.<ref name="Bernstein">{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/againstgodsremar00pete_0/page/61|başlık=Against the Gods: The Remarkable Story of Risk|sayfalar=[https://archive.org/details/againstgodsremar00pete_0/page/61 61-62]|yayıncı=John Wiley & Sons|yıl=1996|isbn=978-0-471-12104-6}}</ref>

Fermat'nın analiz çalışmalarıyla ilgili olarak, [[Isaac Newton]] kalkülüs hakkındaki kendi erken fikirlerinin doğrudan "Fermat'nın teğet çizme yönteminden" geldiğini yazdı.<ref name="Simmons">{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/calculusgemsbrie0000simm|başlık=Calculus Gems: Brief Lives and Memorable Mathematics|sayfa=[https://archive.org/details/calculusgemsbrie0000simm/page/98 98]|yayıncı=Mathematical Association of America|yıl=2007|isbn=978-0-88385-561-4}}</ref>

20. yüzyıl matematikçisi [[André Weil]], Fermat'nın sayılarla ilgili teorik çalışması hakkında şunları yazdı: "[[eliptik eğri|1. cins]]in [[cebirsel eğri|eğri]]leriyle uğraşma yöntemlerinde sahip olduğumuz şeyler dikkate değer ölçüde tutarlıdır; hâlâ bu tür eğrilerin modern teorisinin temelidir. Doğal olarak iki kısma ayrılır; ilki ..., haklı olarak Fermat'nın kendisine ait olduğu kabul edilen [[sonsuz azalma|azalma]]nın aksine, uygun bir şekilde bir yükseliş yöntemi olarak adlandırılabilir.<ref>Weil 1984, p.104</ref> Fermat'nın yükseliş kullanımıyla ilgili olarak Weil şöyle devam etti: "Yenilik, Fermat'nın standart bir kübik üzerinde [[rasyonel nokta]]ların [[Grup teorisi|grup teorik]] özelliklerinin sistematik kullanımıyla elde edeceğimiz şeyin en azından kısmi bir eşdeğerini vererek, Fermat'nın ondan yaptığı geniş kapsamlı kullanımından oluşuyordu."<ref>Weil 1984, p.105</ref> Sayıların birbiriyle ilişkileri konusundaki ve teoremlerinin çoğuna kanıt bulma yeteneği ile Fermat, esasen modern sayılar teorisini yarattı.

== Ayrıca bakınız ==
* [[Diyagonal form]]
* [[Euler teoremi]]
* [[Pierre de Fermat'nın adını taşıyan şeylerin listesi]]

== Notlar ==
{{not listesi}}

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

=== Atıfta bulunulan eserler ===
*{{Kitap kaynağı |soyadı= Weil |ad= André  |başlık= Number Theory: An approach through history From Hammurapi to Legendre |url= https://archive.org/details/numbertheoryappr0000weil |yayıncı= Birkhäuser |yıl= 1984 |isbn =978-0-8176-3141-3}}

== Konuyla ilgili yayınlar ==
*{{Akademik dergi kaynağı | author=Barner, Klaus |başlık=Pierre de Fermat (1601?–1665): His life besides mathematics |dergi=Newsletter of the European Mathematical Society |tarih=December 2001 |sayfalar=12-16}}
*{{Kitap kaynağı
 | author=Mahoney, Michael Sean
 |yazarbağı= Michael Sean Mahoney
 |başlık=The mathematical career of Pierre de Fermat, 1601–1665
 | url=https://archive.org/details/mathematicalcare0000maho_v3t6
 |yayıncı=Princeton Univ. Press
 |yıl=1994
 | isbn=978-0-691-03666-3}}
*{{Kitap kaynağı|soyadı=Singh|ad=Simon|yazarbağı=Simon Singh|başlık=Fermat's Last Theorem|yayıncı=Fourth Estate Ltd|yıl=2002|isbn=978-1-84115-791-7|başlıkbağı=Fermat's Last Theorem (book)}}
* {{kaynak|başlık=Fermat Ne Biliyordu? (I)|url=https://nesinkoyleri.org/wp-content/uploads/2019/09/oyun_fermat1.pdf}}
* {{kaynak|başlık=‘‘Son Teorem’’ Teorem Oldu En Sonunda|url=https://nesinkoyleri.org/wp-content/uploads/2019/09/oyun_sonteorem.pdf}}
* {{kaynak|url=https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=DaVMUa5WBnlSSn2X88CwNYZf?dergiKodu=4&cilt=26&sayi=309&sayfa=574&yaziid=7070|başlık=Fermat'nın Son Teoremi|yazar=Tosun Terzioğlu|dergi=Bşlim ve Teknik|sayfalar=574-575|ay=Ağustos|yıl=1993|erişimtarihi=17 Ağustos 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210817114931/https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf;jsessionid=DaVMUa5WBnlSSn2X88CwNYZf?dergiKodu=4&cilt=26&sayi=309&sayfa=574&yaziid=7070|arşivtarihi=17 Ağustos 2021|ölüurl=hayır}}
* {{kaynak|başlık=Fermat-Toricelli Noktası|yazar=Mustafa Yağcı|url=https://googlegroups.com/a/googlegroups.com/group/tmoz/attach/56bca676ea72c31a/MDFermatpointMD_5.pdf?part=0.1}}
* {{kaynak|başlık=Zamana Meydan Okuyan Problem: Fermat'ın Son Teoremi|url=https://evrimagaci.org/zamana-meydan-okuyan-problem-fermatin-son-teoremi-7579|çevirmen=Yiğit Ertan|editör=Ayşegül Şenyiğit Özdil|tarih=24 Ocak 2019|erişimtarihi=17 Ağustos 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210817114927/https://evrimagaci.org/zamana-meydan-okuyan-problem-fermatin-son-teoremi-7579|arşivtarihi=17 Ağustos 2021|ölüurl=hayır}}
* {{kaynak|başlık=Fermat’ın son teoremi ile başlayan düşünme yarışı|yazarlar=Mehmet Özer & Burak Cem Coşkun|yıl=2018|yayıncı=İstanbul Kültür Üniversitesi}}
* {{kaynak|url=https://www.matematiksel.org/fermatin-son-teoremi-neden-ozeldir/|başlık=Fermat’ın Son Teoremi Neden Özeldir?|yazar=Sibel Çağlar|tarih=7 Mart 2017|erişimtarihi=17 Ağustos 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210817114927/https://www.matematiksel.org/fermatin-son-teoremi-neden-ozeldir/|arşivtarihi=17 Ağustos 2021|ölüurl=hayır}}

== Dış bağlantılar ==
{{Commons kategori|Pierre de Fermat}}
{{Vikisöz}}
* {{Web kaynağı | url = http://fermatslasttheorem.blogspot.com/2005/05/fermats-achievements.html | başlık = Fermat's Achievements | çeviribaşlık = Fermat'nın Başarıları | arşivurl = https://web.archive.org/web/20060510085800/http://fermatslasttheorem.blogspot.com/2005/05/fermats-achievements.html | arşivtarihi = 10 Mayıs 2006}}
* {{Web kaynağı | url = http://www.mathpages.com/home/kmath195/kmath195.htm | başlık = Fermat's Fallibility | çeviribaşlık = Fermat'nın Yanılabilirliği | website = MathPages | arşivengelli = evet}}
* {{Web kaynağı | url = http://emlo-portal.bodleian.ox.ac.uk/collections/?catalogue=pierre-de-fermat | başlık = The Correspondence of Pierre de Fermat | çalışma = EMLO | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161113124837/http://emlo-portal.bodleian.ox.ac.uk/collections/?catalogue=pierre-de-fermat | arşivtarihi = 13 Kasım 2016}}
* {{web kaynağı|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080617221136/http://ns33717.ovh.net/spokus/default/EN/all/tpe_felix/|url=http://ns33717.ovh.net/spokus/default/EN/all/tpe_felix/|arşivtarihi=17 Haziran 2008|başlık=History of Fermat's Last Theorem|çeviribaşlık=Fermat'nın Son Teoreminin Tarihi|dil=fr}}
* {{Web kaynağı | url = http://www.maths.tcd.ie/pub/HistMath/People/Fermat/RouseBall/RB_Fermat.html | başlık = The Life and times of Pierre de Fermat (1601–1665) | çeviribaşlık = Pierre de Fermat'nın (1601-1665) Yaşamı ve Zamanları | çalışma = [[Rouse History of Mathematics|W. W. Rouse Ball's History of Mathematics]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/19990117075114/http://www.maths.tcd.ie/pub/HistMath/People/Fermat/RouseBall/RB_Fermat.html | arşivtarihi = 17 Ocak 1999}}
* {{MacTutor Biography|id=Fermat}}
* {{Web kaynağı|url=http://opereysin.com/?p=359|website=opereysin.com|başlık=Fermat'nın Son Teoremi|arşivurl=https://web.archive.org/web/20061027134601/http://opereysin.com/?p=359 |arşivtarihi=27 Ekim 2006 }}

{{Sonsuz küçükler}}
{{Pierre de Fermat}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:1607 doğumlular]]
[[Kategori:1665 yılında ölenler]]
[[Kategori:17. yüzyıl Fransız matematikçileri]]
[[Kategori:Fransız avukatlar]]
[[Kategori:Fransız hukukçular]]
[[Kategori:Fransız matematikçiler]]
[[Kategori:Fransız Roma Katolikleri]]
[[Kategori:Geometriciler]]
[[Kategori:Sayı teorisyenleri]]
[[Kategori:Castres'te ölenler]]