Rattus rattus sayfasının kaynağını görüntüle

{{otomatik taksonkutu
| ad = Rattus rattus
| takson = Rattus
| resim = 20191212 Szczury w Świątyni Karni Maty w Deśnok 1038 8111 DxO.jpg
| üst = Rattus
| italik_başlık = evet
| sıralama      = 
| üst_sıralama = Fischer, 1803
| aralık_haritası = 
| aralık_haritası_altyazı =
| tür =rattus
}}

'''''Rattus rattus''''', [[Rattus]] cinsine bağlı bir [[tür]]dür.

== Taksonomi ==

* Regnum(Âlem): Animalia
* Phylum(Şube): Chordata
* Classis(Sınıf): Mammalia
* Ordo(Takım): Rodentia
* Familia(Familya): Muridae
* Genus(Cins): Rattus<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=https://animaldiversity.org/accounts/Rattus_rattus/|başlık=Rattus rattus (house rat)|erişimtarihi=16 Ocak 2025|arşivtarihi=8 Aralık 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20241208030416/https://animaldiversity.org/accounts/Rattus_rattus/|ölüurl=hayır|dil=İngilizce|çalışma=Animal Diversity Web|ad=Heather|soyadı=Gillespie}}</ref><ref name=":1">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.iucnredlist.org/species/19360/192565917|başlık=IUCN Red List of Threatened Species: Rattus rattus|erişim-tarihi=3 Aralık 2024|arşivtarihi=9 Ocak 2025|arşivurl=https://web.archive.org/web/20250109060850/https://www.iucnredlist.org/species/19360/192565917|tarih=7 Eylül 2016|ölüurl=hayır|çalışma=IUCN Red List of Threatened Species|ad=L.J.|soyadı=Palomo|ad2=G.|ad3=Nuri|ad4=Boris|soyadı2=Mitsainas|soyadı3=Yigit|soyadı4=Kryštufek|soyadı5=Rainer Hutterer (IUCN SSC Insectivore Specialist Group)}}</ref>

== Fiziksel özellikleri ==

===== Genel morfolojisi =====

* Orta büyüklükte bir sıçandır.
* Kulaklar: Nispeten büyüktür.
* Kuyruk: Vücuttan neredeyse her zaman daha uzundur.

===== Boyutu ve ağırlığı =====

* Ağırlığı 70 ila 300 gram arasında değişmekle beraber ortalama 200 gramdır.
* Baş ve vücut uzunluğu 16 ila 22&nbsp;cm.
* Kuyruk uzunluğu 19&nbsp;cm veya daha uzun.
* Erkekler, dişilerden daha uzun ve daha ağırdır.<ref name=":0" />

===== Anatomik özellikleri =====

* Kafatası nispeten dardır.
* Burun kemikleri ince yapıdadır.<ref name=":0" />

===== Diğer türlerden ayırt edici özellikleri =====

* ''R. rattus'' ile ''[[Rattus norvegicus|R. norvegicus]]'' arasındaki farklar:
** Daha ince bir kıl örtüsü.
** Daha hafif bir [[kafatası]].
** Üst ilk [[azı dişi]]nin (İng. molars) şekli farklıdır.

== Üreme ve yaşamları ==

===== Sosyal yapı =====

* ''R. rattus''<nowiki/>'un sosyal grupları genellikle birden fazla erkek ve dişiden oluşur.
* Bir erkek baskın durumdadır ve erkekler arasında bir hiyerarşi oluşabilir.
* 2-3 dişi, genellikle baskın erkek dışında tüm diğer bireylerden daha baskındır.<ref name=":0" />
* Dişiler, genelde erkeklerden daha agresiftir. 
* Tür çok eşlidir ve genellikle baskın erkek en başarılı üreyendir.
* Birden fazla erkek ve dişinin olduğu çok eşli gruplar halinde yaşama eğilimindedir.<ref name=":0" />

==== Üreme ====

* Çevresel koşullar izin verirse tüm yıl boyunca başarılı üreme meydana gelebilir.
* En yoğun üreme mevsimleri yaz ve sonbahardır.<ref name=":0" />
* Gebelik süresi 21 ila 29 gün arasındadır.
* Doğum başına yavru sayısı 6-12 arasında olmakla birlikte ortalama yavru sayısı 7,3'tür.
* Dişiler bir yılda 5 defa yavrulayabilir.<ref name=":0" />

==== Gelişme ====

* Yenidoğanlar çoğu kemirgen gibi bakıma muhtaçtır.
* Gözleri 15 günlük olana kadar açılmaz.<ref name=":0" />
* Sütten kesilme ve anneden bağımsızlaşma 3-4 haftalıkken gerçekleşir. 
* Emzirme dönemlerinde genellikle kılsızdırlar. 
* Genç sıçanlar doğumlarından 3 ila 5 ay sonra üreyebilirler.<ref name=":0" />

==== Ömür Uzunluğu ====
Vahşi yaşamda 1 yıl yaşayabilen ''Rattus rattus'' esaret altındayken ortalama 4 yıl yaşar.<ref name=":0" />

== Davranış ==

* Gececidir.
* Çubuklardan ve yapraklardan yuva yapar.
* Habitat'a bağlı olarak ağaçlarda veya toprakta yaşayabilir.<ref name=":0" />
* Genellikle meyve, tahıllar, tohumlar ve diğer bitkilerle beslense de hepçildir ve gerektiğinde böcek ve diğer omurgasızlarla da belsenir.
* Günlük olarak yaklaşık 15 gr besin ve 15 mL su tüketir.<ref name=":0" />

==== Avcıları: ====
Kentsel alanlarda ev kedileri ''Rattus rattus'' türünü avlarken daha az insan nüfusunun olduğu alanlarda kuşlar ve diğer etçiller bu rolü üstlenir.<ref name=":1" />

== Habitat ==
Rattus rattus'un [[habitat]]ı [[orman]]lar, çalılıklar, [[çayır]]lar, iç kesimlerde bulunan sulak alanlar ve insanların oluşturduğu karasal habitatlardır.<ref name=":1" />

Doğal yaşam alanı [[Hindistan]] ve [[Pakistan]] bölgesi olsa da [[Avrupa]] ve [[Asya]] kıtalarının büyük kısımlarına yayılmıştır.<ref name=":1" />

== Olumsuz etkileri ==

* Mahsullere, çiftliklere ve meyve ağaçlarına ciddi şekilde zarar verir.
* Sadece ürünlerle beslenmekle kalmaz, tüketemediklerini de yok eder.
* Yiyeceklerin üzerine idrar yaparak ve dışkı bırakarak tahıl, hububat ve diğer gıda kaynaklarını kullanılamaz hâle getirir.
* Orta Çağ'da [[Kara Ölüm|milyonlarca insanın ölümüne]] yol açan [[veba]] (''[[Yersinia pestis]]'') hastalığının yayılmasında önemli rol oynamıştır.

====== Bu sıçanlar üzerinde yaşayan pireler: ======

* Veba dahil insanlara ciddi zarar verebilecek birçok hastalık taşır.<ref>{{Dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/113462|başlık=İSTANBUL’UN VEBA İLE İMTİHANI: 1811- 1812 VEBA SALGINI BAĞLAMINDA TOPLUM VE EKONOMİ|erişimtarihi=3 Şubat 2025|tarih=Ağustos 2011|ad=Nalan|soyadı=Turna|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230102110554/https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/113462|arşivtarihi=2 Ocak 2023|ölüurl=hayır}}</ref>
* Çiftlik hayvanlarını ve diğer hayvanları etkileyen hastalıklara neden olabilir.

== Hastalık etkenleri ==

* [[Hantavirüs]]: Bu virüs, insanlarda hantavirüs pulmoner sendromu ve hemorajik ateş gibi ciddi hastalıklara neden olabilir. Enfekte kemiricilerin idrar, dışkı ve tükürüklerinde virüs mevcuttur.
* Leptospiroz: [[Leptospira]] bakterisi tarafından neden olunan bu hastalık, insanlarda grip benzeri semptomlardan böbrek ve karaciğer yetmezliğine kadar değişen ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Enfekte kemiricilerin idrarlarında mevcuttur.
* Fare tifüsü: [[Rickettsia typhi]] bakterisi tarafından neden olunan bu hastalık, pireler aracılığıyla insanlara bulaşır ve yüksek ateş, baş ağrısı ve döküntü gibi semptomlara neden olur.
* Veba: Yersinia pestis bakterisi tarafından neden olunan bu hastalık, pireler aracılığıyla insanlara bulaşır ve tarih boyunca büyük salgınlara yol açmıştır.
* Çalı tifüsü: [[Orientia tsutsugamushi]] bakterisi tarafından neden olunan bu hastalık, akarlar aracılığıyla insanlara bulaşır ve yüksek ateş, baş ağrısı ve döküntü gibi semptomlara neden olur.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1749-4877.12143|başlık=Global parasite and Rattus rodent invasions: The consequences for rodent‐borne diseases|tarih=Eylül 2015|sayı=5|dil=İngilizce|sayfalar=409-423|çalışma=Integrative Zoology|cilt=10|ad=Serge|soyadı=Morand|issn=1749-4877|doi=10.1111/1749-4877.12143|ad2=Frédéric|ad3=Hsuan‐Wien|ad4=Julien|ad5=Jean‐François|ad6=Maxime|ad7=Gábor Á|ad8=Alex D|ad9=Alice|ad10=Johan|ad11=Alexis|soyadı2=Bordes|soyadı3=Chen|soyadı4=Claude|soyadı5=Cosson|soyadı6=Galan|soyadı7=CzirjáK|soyadı8=Greenwood|soyadı9=Latinne|soyadı10=Michaux|soyadı11=Ribas|erişim-tarihi=16 Ocak 2025|arşivurl=https://web.archive.org/web/20241007175207/https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1749-4877.12143|arşivtarihi=7 Ekim 2024|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.frontiersin.org/article/10.3389/fevo.2019.00013/full|başlık=Rats About Town: A Systematic Review of Rat Movement in Urban Ecosystems|tarih=30 Ocak 2019|çalışma=Frontiers in Ecology and Evolution|cilt=7|ad=Kaylee A.|soyadı=Byers|issn=2296-701X|doi=10.3389/fevo.2019.00013|ad2=Michael J.|ad3=David M.|ad4=Chelsea G.|soyadı2=Lee|soyadı3=Patrick|soyadı4=Himsworth}}</ref>

== Korunma yöntemleri ==

==== Fiziksel yöntemler ====
* Sıçanların girebileceği deliklerin harçlı cam ve kömür tozu ile kapatılması.
* Besin ve su kaynaklarının sıçanların ulaşamayacağı şekilde kapalı ve dayanıklı kaplarda saklanması.<ref>{{Web kaynağı|url=https://kayseri.tarimorman.gov.tr/Belgeler/SOL%20MEN%C3%9C%20BELGELER%C4%B0/Z%C4%B0RAA%C4%B0%20M%C3%9CCADELE/Genel%20Zararl%C4%B1lar/cati_sicani.pdf|başlık=Çatı Sıçanı (Rattus rattus)|yayıncı=Tarım ve Orman Bakanlığı|erişimtarihi=3 Aralık 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220807022502/https://kayseri.tarimorman.gov.tr/Belgeler/SOL%20MEN%C3%9C%20BELGELER%C4%B0/Z%C4%B0RAA%C4%B0%20M%C3%9CCADELE/Genel%20Zararl%C4%B1lar/cati_sicani.pdf|arşivtarihi=7 Ağustos 2022|ölüurl=hayır}}</ref>
* Mekanik tuzaklar ([[Fare kapanı|fare kapanları]]) kullanarak sıçanların yakalanması
* Ultrasonik cihazlar kullanarak sıçanların uzaklaştırılması.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://chm.cbd.int/api/v2013/documents/B0E27BDE-BA77-3841-7C5B-2BA6DCAFF5FC/attachments/207438/Bell%20et%20al%20(Technical%20Report%20for%20Redonda%20rat%20eradication)%20(V1%20-%20December%202017).pdf|başlık=REDONDA  RESTORATION  PROGRAMME:  Technical  report  on  the  eradication  of  black  rats  (Rattus  rattus)  from  Redonda, Antigua &  Barbuda|tarih=Aralık 2017|dil=İngilizce|ad=Elizabeth|soyadı=Bell|ad2=Jack|ad3=Jenny|soyadı2=Ibbotson|soyadı3=Daltry|erişim-tarihi=3 Aralık 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240818203408/https://chm.cbd.int/api/v2013/documents/B0E27BDE-BA77-3841-7C5B-2BA6DCAFF5FC/attachments/207438/Bell%20et%20al%20(Technical%20Report%20for%20Redonda%20rat%20eradication)%20(V1%20-%20December%202017).pdf|arşivtarihi=18 Ağustos 2024|ölüurl=hayır}}</ref>

==== Rodentisitler ====
Halk arasında fare zehri olarak da bilinen rodentisitler kemirgenlerle mücadelede kullanılan kimyasal maddeler sınıfıdır. Sadece fareler değil insanlara da zarar verebileceklerinden dikkatli kullanılmalıdırlar.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.verywellhealth.com/rat-poison-first-aid-1298860|başlık=Can Rat Poison Kill Humans?|erişimtarihi=3 Şubat 2025|dil=İngilizce|çalışma=Verywell Health|arşivurl=https://web.archive.org/web/20250130142027/https://www.verywellhealth.com/rat-poison-first-aid-1298860|arşivtarihi=30 Ocak 2025|ölüurl=hayır}}</ref>
* Brodifakum güçlü bir antikoagülan (kan sulandırıcı) olduğundan sıçanların kan pıhtılaşmasını engelleyerek ölümlerine neden olur. Brodifakum içeren yemler, geniş alanlarda etkili bir şekilde kullanılabilir. Klerat® ve Final® bu maddeyi içeren yem blokları olarak çok sayıda sıçan bulunan yerlerde kullanılabilir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://soppoa.org.my/wp-content/uploads/2016/12/1.5_RAT_MGMT.pdf|başlık=RAT MANAGEMENT IN OIL PALM AND A NEW SERIOUS RODENT PEST - SWAMP GIANT RAT, Sundamys muelleri (Jentink) MURIDAE, RODENTIA|tarih=Aralık 2016}}</ref>
* Bromadiolon ve difenakum benzer şekilde sıçanların kan pıhtılaşmasını engeller ve etkili birer rodentisittir.<ref name=":2">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0270568|başlık=Evaluation of the impact of chemical control on the ecology of Rattus norvegicus of an urban community in Salvador, Brazil|tarih=20 Temmuz 2022|sayı=7|dil=İngilizce|sayfalar=e0270568|çalışma=PLOS ONE|cilt=17|ad=Arsinoê Cristina|soyadı=Pertile|issn=1932-6203|pmc=PMC9299319|pmid=35857771|doi=10.1371/journal.pone.0270568|ad2=Ricardo|ad3=Ticiana|ad4=Gabriel Ghizzi|ad5=Jesus Alonso|ad6=Udimila|ad7=Caio Graco|ad8=Fábio Neves|ad9=Daiana S.|ad10=Hussein|ad11=Mitermayer G.|soyadı2=Lustosa|soyadı3=Carvalho-Pereira|soyadı4=Pedra|soyadı5=Panti-May|soyadı6=Oliveira|soyadı7=Zeppelini|soyadı8=Souza|soyadı9=Oliveira|soyadı10=Khalil|soyadı11=Reis|editör-ad=Bi-Song|editör-soyadı=Yue|erişim-tarihi=3 Aralık 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240416063456/https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0270568|arşivtarihi=16 Nisan 2024|ölüurl=hayır}}</ref>
* [[Çinko fosfür]], <chem>Zn3P2 + 6HCl->2PH3 + 3ZnCl2</chem> kimyasal tepkimesine göre sıçanların [[Gastrik asit|mide asidi]] ile reaksiyona girerek zehirli [[fosfin]] gazı üretir ve hızlı bir şekilde ölümlerine neden olur.<ref name=":2" />

==== Uygulama sonrası izleme ====
Yem istasyonlarının düzenli olarak kontrol edilmesi ve yemlerin yenilenmesi önemlidir. Sıçan popülasyonunun yoğunluğuna ve alanın özelliklerine göre uyarlanmalıdır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.cambridge.org/core/journals/environmental-conservation/article/successful-management-of-invasive-rats-across-a-fragmented-landscape/EDDEC2445540F0EADE112FF065C08D71|başlık=Successful management of invasive rats across a fragmented landscape|tarih=Eylül 2021|sayı=3|dil=İngilizce|sayfalar=200-207|çalışma=Environmental Conservation|cilt=48|ad=Sarah K.|soyadı=Barney|issn=0376-8929|doi=10.1017/S0376892921000205|ad2=Devin R.|ad3=Kainana|ad4=David J.|ad5=Tadashi|ad6=Christian P.|ad7=Daniel S.|ad8=Jessie L.|ad9=William C.|ad10=Erin E. Wilson|soyadı2=Leopold|soyadı3=Francisco|soyadı4=Flaspohler|soyadı5=Fukami|soyadı6=Giardina|soyadı7=Gruner|soyadı8=Knowlton|soyadı9=Pitt|soyadı10=Rankin|erişim-tarihi=3 Aralık 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230708052851/https://www.cambridge.org/core/journals/environmental-conservation/article/successful-management-of-invasive-rats-across-a-fragmented-landscape/EDDEC2445540F0EADE112FF065C08D71|arşivtarihi=8 Temmuz 2023|ölüurl=hayır}}</ref> Ayrıca kimyasal mücadele uygulamalarının etkinliğini değerlendirmek için düzenli izleme yapılmalıdır. Bu, sıçan popülasyonunun azalmasını ve yeniden artmasını önlemek için gereklidir.<ref name=":2" />

== Dış bağlantılar ==
* {{commons-ufak}}
* {{Vikitür-ufak}}

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
{{taksonçubuğu|from=}}
{{otorite kontrolü}}

[[Kategori:Rattus]]
[[Kategori:Carl Linnaeus tarafından adlandırılmış taksonlar]]