Riyaziyeci Mehmet Nadir Bey sayfasının kaynağını görüntüle

{{Bilim insanı bilgi kutusu
| isim = Mehmet Nadir
| resim_adı = IELMehmetNadir.jpg
| resim_boyutu = 200pik
| resim_başlığı = Mehmet Nadir Bey, kızı Hediye ile birlikte.
| doğum_adı = 
| doğum_tarihi = 1856
| doğum_yeri = [[Sakız Adası]]
| ölüm_tarihi = 13 Aralık 1927
| ölüm_yeri = [[İstanbul]], [[Türkiye Cumhuriyeti]] (71 Yaşında)
| ölüm_sebebi = 
| vatandaşlığı = [[Osmanlı İmparatorluğu]]<br />[[Türkiye Cumhuriyeti]]
| milliyeti = [[Türkler|Türk]]
| dini = [[İslam]]
| dalı = [[Matematik]]
| çalıştığı_yerler = 
| öğrenim = 
| doktora_hocası = 
| doktora_öğrencileri = 
| etkilendikleri = 
| etkiledikleri = [[Salih Zeki]]
| evlilikleri = 
| çocukları = 
| önemli_başarıları = 
| ödüller = 
| imza = 
| ek_bilgi = 
}}
'''Riyaziyeci Mehmet Nadir Bey''' (1856, [[Sakız Adası]] –  13 Aralık 1927 [[İstanbul]] ), Türk [[matematikçi]], [[Öğretmen|eğitimci]], [[çevirmen]].

[[Osmanlı Devleti|Osmanlı]] matematik tarihinin son evrelerinde yetişen önemli bir matematikçidir. [[Sayılar teorisi]]nde başarılı çalışma ve yayınları; [[Diofantos denklemi|Diophant denklemleri]] hakkında yayımlanmış orijinal çözümleri vardır; araştırmaları yurtdışındaki dergilerde yayımlanan ilk Türk matematikçi kabul edilir.<ref name=melek>[http://www.bilkent.edu.tr/~sertoz/turk/Turkiyede_Cumhuriyet_Donemi_Matematigine_Kisa_Bir_Bakis.pdfMelek Dosay Gökdoğan, '''Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Matematiğine Kısa Bir Bakış''', ]{{Ölü bağlantı|tarih=Nisan 2020 }}</ref>  Türk bilim hayatına önemli katkıları bulunan [[Salih Zeki]]'yi keşfedip yetiştiren kişidir. [[İstanbul Lisesi]]'nin temelini oluşturan [[Numune-i Terakki Mektebi]]’nin kurucusudur. Türkiye’nin ilk öğrenci ve okul dergisi olan bu yayında hem imtiyaz sahipliği yapmış hem de “Matematik Öğretmenlerine Kılavuz” başlığı altında seri makaleler yazmıştır. Aynı zamanda bu derginin her sayısında [[cebir]], [[geometri]] ve [[aritmetik]]le ilgili problemler vererek bunları doğru cevaplayan okuyuculara dergi aboneliği mükâfatı vadederek matematiğin toplumda sevilme ve yayılma oranına katkılar sağlamıştır.<ref name=":2">{{Dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/115554|başlık=İSTANBUL (ERKEK) LİSESİ’NİN KURUCUSU MEHMED NADİR BEY’İN ÖĞRETMENLİK MESLEĞİ VE ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİ.|erişimtarihi=12 Haziran 2024|tarih=2007|sayı=14, 142 - 160, 09.05.2013|sayfa=146-147|çalışma=Yrd. Doç. Dr. ENFEL DOĞAN. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü|ad=Enfel|soyadı=Doğan}}</ref> Aşiret Mektebi müdürlüğününe devam ettiği sıralarda, [[Fransa]]'da yayınlanan ünlü matematik dergisi ''L'Intermédiaire des Mathématiciens'' ile yazışmış; Halep maarif müdürü olarak bulunduğu [[Suriye]]’den, 1907 ve 1908 senelerinde bu dergiye problemler ve çözümler göndermiştir.<ref>Erdal İnönü; ''Mehmet Nadir - Bir Eğitim ve Bilim Öncüsü''; TÜBİTAK Yayınları, Ankara 1997, s. 3-30</ref> [[Dârülfünûn|Darülfünûn]]’da çalışırken matematikle ilgili birçok makale kaleme almıştır. Bu makalelerden birinde kendi keşfi/tespiti olan genel bölünebilme kuralı (Kabiliyyet-i Taksim Hakkında Kaide-i Umumiye)’ndan bahsetmektedir.<ref>Feza Günergun, ''Darülfünun Fünun (Fen) Fakültesi Mecmuası (1916-1933)'', Osmanlı Bilimi Araştırmaları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1995, s. 285-349.</ref> Lise son sınıflarda, cebir dersinden sonra okutulmak üzere, 7 bölümden oluşan ve en önemli eseri sayılan ''Hesâb-ı Nazarî'' adlı bir matematik kitabı kaleme almıştır.<ref>Maarif Vekâleti Neşriyatı, Millî Matbaa, İstanbul 1926, 333 s.</ref> Bu eserde yazar en orijinal çalışması sayılan, daha önce ''Dârülfünûn Fen Fakültesi Mecmuası''’nın altıncı sayısında yayımladığı “Kābiliyyet-i Taksîm Hakkında Kāide-i Umûmiyye” adlı makalesinde yer alan, kendi tespit ettiği bölünebilme genel kuralını vermekteydi.<ref>''Feza Günergun, “Darülfünun Fünun (Fen) Fakültesi Mecmuası (1916-1933),'' VI'','' s. 42-63.</ref><ref>''Feza Günergun, “Darülfünun Fünun (Fen) Fakültesi Mecmuası (1916-1933),'' VI'','' s. 569-579</ref><ref name=":1" />

Âfâk, [[Güneş (gazete)|Güneş]], Hâver, Kevkeb, [[Envâr-ı Zekâ]], Numûne-i Terakki, Mir'at-i Âlem gibi dergilerde ve [[Tercümân-ı Hakîkat|Tercüman-ı Hakikat]], [[Sabah (gazete)|Sabah]], Tarîk ve [[Vakit (gazete)|Vakit]] gazetelerinde edebî veya [[bilimsel yazı]]lar yayınlamıştır.<ref name=":2" /> [[William Shakespeare|Shakespeare]]'ın [[Kış Masalı]], [[Shakespeare'in soneleri|Soneler]], [[Romeo ve Juliet]], Venüs ile Adonis eserleri üzerine muhtelif tercüme faaliyetleri gerçekleştirmiştir<ref name=":0">{{Dergi kaynağı|url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/157858|başlık=Mehmed Nâdir'in Shakespeare'den Yaptığı Tercümeler|erişimtarihi=12 Haziran 2024|tarih=1971|çalışma=Türk Dili Ve Edebiyatı Dergisi 19, Temmuz (Temmuz 2012): 81-118.|ad=İnci|soyadı=Enginün|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200325221705/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/157858|arşivtarihi=25 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref> ve 1881'de yaptığı [[Hamlet]]'in tercümesi ile eseri [[Türkçe]]ye kazandıran ilk kişidir, birinci ve ikinci perdelerinin başından seçilen üç pasajlık metinleri tercüme etmiştir. Fakat yaptığı bu çeviride [[II. Abdülhamid]]'in yasağı sebebiyle Hamlet'in kralı öldürdüğü sahne yer almamıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://artdogistanbul.com/shakespearei-sansurlemek/|başlık=Shakespeare'i Sansürlemek|erişimtarihi=12 Haziran 2024|tarih=6 Eylül 2019|dil=tr-TR|çalışma=ArtDog Istanbul|ad=Adalet|soyadı=Çavdar|arşivurl=https://web.archive.org/web/20240612111118/https://artdogistanbul.com/shakespearei-sansurlemek/|arşivtarihi=12 Haziran 2024|ölüurl=hayır}}</ref> Bunun yanında [[Molière]], [[François Fénelon|Fenelon]], [[Alphonse de Lamartine|Lamartine]], Robert Greene, [[François V. Hugo]] ve muhtelif makaleler başlıca olmak üzere, pek çok [[Avrupa]]lı yazarı tercüme ederek [[Tanzimat]] sonrası Osmanlı-Türk kültür hayatını beslemiştir.<ref name=":2" /><ref name=":1">{{Web kaynağı|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/mehmed-nadir|başlık=MEHMED NÂDİR|erişimtarihi=12 Haziran 2024|dil=Türkçe|çalışma=TDV İslâm Ansiklopedisi|arşivurl=https://web.archive.org/web/20211202034126/https://islamansiklopedisi.org.tr/mehmed-nadir|arşivtarihi=2 Aralık 2021|ölüurl=hayır}}</ref><ref name=":0" /><ref>İnci Enginün, ''Tanzimat Devrinde Shakespeare Tercümeleri ve Tesiri'', İstanbul 1979.</ref>

Nadir, Kurucusu olduğu mektepte modern eğitim sistemlerini ve çağdaş öğretim yöntemlerini uygulamış; kendisi gibi aydın öğretmenlerden oluşan seçkin bir öğretim kadrosu kurmuştur. Bu seçkin öğretim kadrosu okula ilgiyi artırmış; Dönemin diğer özel okulları tatil dönemlerinde öğretmenlere aylık vermezken, öğretmenlerine tatillerde de maaş vererek onları ödüllendirmiş ve motive etmiştir.{{kdş|Doğan|2007|s=148}} 148 Nadir, aydın ve bilgili birisi olduğu için zengin ve aristokrat ailelerden çoğunun çocuklarını (Şeyhülislâm Cemaleddin Efendi'nin oğlu Muhtar Bey gibi) [[Numune-i Terakki Mektebi|Numûne-i Terakki Mektebi]]’ne çekebilmiş hatta pek yüksek aristokrat aile çocuklarına ayrı bir teneffüs ve istirahat yerleri ayırtmak suretiyle de okuluna farklı bir rağbet kazandırmıştır.<ref name=":3">Osman Ergin, ''Türkiye Maarif Tarihi'', cilt 3-4, İstanbul 1941, s. 997</ref> Her akşam ders çıkışında öğrencilerle ayak divanı yapıp onlara evâmir (emirler) adındaki defteri okurdu.<ref name=":3" />{{kdş|Doğan|2007|s=148}} Numûne-i Terakki'de önceleri ilk ve orta kısımlar varken daha sonra kız ve lise kısımları da açılmıştır. Böylece Türkiye’de ilk özel lise Mehmed Nadir tarafından açılmıştır.<ref>''Tercüman-ı Hakikat'', 14 Ekim 1891.</ref> Hatta Nadir Bey, kız öğrencilerinin okula rahatça gidip gelmesi için -servis mahiyetinde- bir çift zarif omnibüs arabası inşa ettirmiştir.{{kdş|Tercüman-ı Hakikat|1891|s=3}} 1890 yılında [[Edirne]]’de Numûne-i Terakki Mektebi’nin bir şubesi açılmış, daha ilk senesinde 100'den fazla öğrenci bu şubede öğrenim görmeye başlamıştır. İstanbul’daki merkez şubede olduğu gibi burada da modern ve uygulamalı eğitim çalışmaları yürütülmüştür. Sözgelimi, okuldaki bazı derslerde verilen teorik bilgilerin pratik uygulamaları için yine Edirne’de bir “numûne çiftliği” açılmış ve burada ekim-dikim başta olmak üzere birçok uygulama gerçekleştirilmiştir.<ref>''Tercüman-ı Hakikat'', 18 Mart 1892, s. 2.</ref>{{kdş|Doğan|2007|s=148}}

[[Pedagoji]]k teoriler üzerine muhtelif yazılar kaleme almıştır: Türkiye'nin ilk öğrenci/okul mecmuası olan Numûne-i Terakki dergisinde “Matematik Öğretmenlerine Kılavuz” başlığı altında seri makaleler yazmıştır (1887-1888). [[Sabah (gazete)|Sabah gazetesi]]nde 15 Haziran-26 Temmuz 1895 tarihleri arasında “Terbiye ve Ta‘lîm-i Etfâl”; 28 Temmuz-29 Ağustos 1895 tarihleri arasında da “Kızıma Malûmat” başlığıyla toplam yirmi iki adet yazı yayımlamıştır.<ref>M. Sabri Koz, Enfel Doğan; ''Terbiye ve Ta’lîm-i Etfâl (Çocukların Eğitim ve Öğretimi) / Mehmet Nadir Bey: Bir eğitim öncüsünün yazıları'' - 1895, İstanbul Erkek Liseliler Eğitim Vakfı (İELEV) Yayınları, İstanbul 2005.</ref> Nadir'in Terbiye ve Ta‘lîm-i Etfâl başlığında kaleme aldığı yazılarda ağırlıklı olarak “pedagoji biliminin ortaya çıkış şartları, eğitim öğretim kavramları, ahlâk eğitimi-fikrî eğitim, kızların eğitimi, öğretim yöntemleri gibi konuları ele almıştır. Dizinin son yazılarında ise öğretmenlik mesleğine yeni başlamış genç hocaları eğitici, geliştirici mektuplar yer almaktadır. Kızıma Malûmat başlığında ise; [[fizik]], [[astronomi]], [[kimya]], matematik ve [[sanayi]] gibi bilimleri ele almıştır. Tercüman-ı Hakikat gazetesinde, “Ta’lîm ve Terbiye-i Etfâl yahud Usûl-i Tedrîs” başlığı altında kaleme aldığı makalede eğitim ve öğretim yöntemleri ile ilgili bilgiler vermiştir.<ref>16 Teşrinievvel 1311 / 28 Ekim 1895</ref> Yine bu gazetede, ünlü [[pedagog]] [[Johann Heinrich Pestalozzi|Pestalozzi]]'nin hayatı, mesleği ve çalışmaları hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir {{kdş|Doğan|2007|s=149}}<ref>''Tercüman-ı Hakikat'' gazetesi; 22, 23 ve 31 Teşrinievvel 1311 / 3, 4 ve 12 Kasım 1895</ref>

== Yaşamı ==
1856 yılında Sakız adasında fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Bir gemi kaptanı tarafından koruma altına alınarak [[İstanbul]]'da yetiştirildi. İlk ve orta öğrenimini [[Bursa]]'da askeri okulda yaptıktan sonra öğrenimine İstanbul'daki [[Kuleli Askeri Lisesi|Kuleli İdadisi]]'nde ve ardından Mekteb-I Bahriye'de devam etti. [[Fransızca]] ve [[İngilizce]] öğrendi. Öğrenimini denizci kurmay üsteğmen olarak  tamamladı.

Mezuniyetinin ardından 3 ay bir gemide mühendis olarak çalıştıktan sonra Divanhane Bahriye Meclis Başkanlığında sekreter olarak görevlendirildi. [[Heybeliada]]'daki Deniz Harp Okulu matematik öğretmeni Eşref Bey'in talebi ile bu okulda öğretmen yardımcılığına atandı. Bir sure sonra [[Darüşşafaka]]'da da ders vermekle görevlendirilen Mehmet Nadir Bey, bu okulda ileride ünlü bir matematikçi olacak [[Salih Zeki]]'nin öğretmeni oldu ve ona çok emek verdi.<ref name=baris>{{Web kaynağı |url=http://ielbek.files.wordpress.com/2010/09/10_69-74_mehmetnadir.pdf |başlık=Barış Paksoy, '''Riyaziyeci Mehmet Nadir Bey''', ''Numune-i Terakki, Sayı 10, Haziran 2010'' |erişimtarihi=9 Ağustos 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140116135229/http://ielbek.files.wordpress.com/2010/09/10_69-74_mehmetnadir.pdf |arşivtarihi=16 Ocak 2014 |ölüurl=evet}}</ref>

İki sene sonra her iki okuldan da istifa eden Mehmet Nadir Bey'in hayatının bundan sonraki iki yıllık dönemine (1879-1880) ne yaptığına ilişkin kesin bilgi yoktur. Matematik eğitimi almak üzere dostu Hüseyin Avni ile [[Londra]]'ya gittiği; daha sonra birlikte [[Kıbrıs]]'ta gazete çıkardıkları ve yakalanıp hapsedildikleri; askerlikten ihraç edildikleri sanılmaktadır.<ref name=baris/>

Hapisteyken çeviriler yaptığı düşünülen Mehmet Niyazi Bey, 1881-1882 yıllarında [[Victor Hugo]]'dan ve [[Shakespeare]]'den çeviriler yayımladı. [[Hamlet]]'i Türkçeye çeviren ilk kişi oldu.<ref name=baris/>

1882 yılında Selânikli Abdi Kamil Bey ile birlikte ''Şems-ül-maarif Mektebi'''ni kurdu; bu okulda öğrencileri sıralara oturtmak; sınıfa çarpım tablosu, harita asmak gibi yenilikler denedi. Bu okulda iki senelik deneyimden sonra  [[Süleymaniye, Fatih|Süleymaniye]]'de bir özel okul kurdu. Bugünkü [[İstanbul Lisesi]]'nin temelini oluşturan bu okulun adı [[Numune-i Terakki Mektebi]]'dir. Başlangıçta ilk ve orta bölümden oluşan ve erkek öğrencilere hizmet veren okula kızlar bölümü ve lise bölümünü de ekledi. [[Edirne]]'de ikinci bir şube açtı (bu şube 2 sene içinde kapanmıştır).<ref name=baris/>
İstanbul'daki aristokrat ailelerin çcouklarını gönderdikleri okulda öğrenci sayısı 5-6 yıl içinde 600'ü bulmuştu.<ref name=baris/> Mehmet Nadir, bu okuldan çok yüksek bir gelir elde etti; lüks bir yaşam sürdü. Okul idaresi ile ilgilenmez oldu ve zamanla okulun eski başarısı ortadan kalktı.

[[İttihat ve Terakki Cemiyeti]] ile ilişki içinde olan Mehmet Nadir, padişah [[II. Abdülhamit]]'e karşı girişilen bir darbe hazırlığında ile ilgili olarak sorgulandı. Planı hazırlayanların bir kısmının Numune-i Terakki Mektebi öğretmeni olduğu ve Mehmet Nadir'in plandan haberi olduğu öğrenildi.<ref name=eskimudur/> Mehmet Nadir, ele başlarının adlarını vermek durumunda kaldı.<ref name=fazlioglu>{{Web kaynağı |url=http://www.ihsanfazlioglu.net/yayinlar/makaleler/1.php?id=172 |başlık=İhsan Fazlıoğlu '''Mehmet Nadir''', ''Ihsanfazlioglu.net sitesi, Erişim tarihi:09.08.2012'' |erişimtarihi=9 Ağustos 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140113203925/http://www.ihsanfazlioglu.net/yayinlar/makaleler/1.php?id=172 |arşivtarihi=13 Ocak 2014 |ölüurl=evet}}</ref>  Ondan alınan isimlerin sorgulanması sonucu 300 kişi tutuklanmış;yakın arkadaşı Hüseyin Avni Bey dahil birçok kişi sürgüne gönderilmiş; cemiyetin İstanbul şubesi çökmüş ve merkez [[Cenevre]]'ye taşınmıştır.<ref name=baris/> 1897'de darbe önlendikten sonra okulu hazineye devredildi ve kendisi okul yönetiminden alınıp saraya bağlı [[Aşiret Mektebi]]'ne (Arap aşiretlerinin 12-16 yaş arasındaki çocuklarına eğitim veren kurum) müdür olarak atandı.

Mehmet Nadir Bey, Aşiret Mektebi müdürü olarak görev yaptığı beş yılık dönemde matematik araştırmaları ile meşgul oldu ve “''L'Intermediaire der Mathematiciens' ''” dergisinde ilk yazıları yayımlanmaya başladı. Özellikle Diofant Denkleminin çözümü ile ilgilendi.

1902 yılında Cemiyet-i Rüsumiye'ye (Vergi Dairesi) atanan Mehmet Nadir, müdürlükten ayrıldıktan sonra Aşiret Mektebi öğrencilerinin çıkardığı bir isyanı desteklemesi sebep gösterilerek 1903'te İstanbul dışına sürüldü; eğitim müdürü olarak [[Halep]]'e atandı.<ref name=baris/>

1908 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti yönetimi ele geçirdiğinde ise Halep'teki görevinden azledildi. 1897'deki ad verme olayı sebep gösterilerek [[Fizan]]'a sürülmek istendi. Ancak eski İttihatçı bir dostunun müdahalesi ile Fizan sürgününden vazgeçilerek [[Trablusgarp]]'a gönderildi.

1911 yılında Trablusgarp İtalyan işgaline uğrayınca İstanbul'a dönen Mehmet Nadir Bey, Edirne'ye atandı. 1912'de Edirne'nin Bulgar işgaline uğraması üzerine tekrar İstanbul'a döndü.

İstanbul'da kendisine memur olarak bir görev verilmeyince uzun süre yokluk içinde yaşadı. Bir süre  Darüşşafaka'da  hesap dersleri verdi. 1915'te [[Darülfünun]]'da yüksek hesap dersleri hocası olarak tayin edildi. Öğrencisi Salih Zeki, Darülfünun rektörü olunca "''Nazariye-i adad''" (Sayılar Teorisi) kürsüsünü kurdu ve Mehmet Nadir Bey bu kürsünün başına getirildi. Hayatının sonuna kadar bu kürsünün başına kalan Mehmet Nadir Bey, ''Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası'' 'nda on iki makale yazdı ve lise son sınıf öğrencileri için yazdığı "''Hesabı-ı Nazariye''" kitabını 1926'da çoğaltırdı. Eserde, kendisine ait “''bölünebilme genel kuralı''” da yer almaktadır.<ref name=fazlioglu/> 13 Aralık 1927'de [[Bebek, İstanbul|Bebek]]'teki evinde hayatını kaybetti.<ref name=eskimudur>{{Web kaynağı |url=http://www.istanbullisesi.k12.tr/Okulumuz/Pages/Eski-Mudurlerimiz.aspx |başlık='''Eski Müdürlerimiz: Mehmet Nadir Bey''', ''İstanbul Lisesi web sitesi, Erişim tarihi:10.08.2012 |erişimtarihi=10 Ağustos 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110926091634/http://www.istanbullisesi.k12.tr/Okulumuz/Pages/Eski-Mudurlerimiz.aspx |arşivtarihi=26 Eylül 2011 |ölüurl=evet }}</ref>

Hayatı ve çalışmaları 1997'de [[Erdal İnönü]] tarafından “''Mehmet Nadir Bir Eğitim ve Bilim Öncüsü''” adıyla kitaplaştırılmıştır.

==Bir denklem==
Mehmet Nadir Bey'in önemli bir Fransız matematik dergisi olan ''I’Intermediaire des Mathematiciens'' dergisine gönderdiği bir çözüm Erdal İnönü'nün yazdığı kitapta gösterilmiştir.<ref name="İnönü">Erdal İnönü: ''Mehmet Nadir'', Tubitak, Ankara 1997, {{ISBN|975-403-074-X}}</ref> Buna göre; 
:<math>x^2+y^2-z^2=u^5</math>

denkleminin tam sayılı çözümü

:<math>x=b\cdot(a^2+b^2)\cdot (a^2-b^2)</math>
:<math>y=\frac{1}{2}\cdot((a^2-1)\cdot(a^2+b^2)^2-4\cdot b^2)</math>
:<math>z=\frac{1}{2}\cdot((a^2+1)\cdot(a^2+b^2)^2+4\cdot b^2)</math>
:<math>u=a^2+b^2</math>

Burada b pozitif tam sayı ve a pozitif tek tam sayıdır

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:1856 doğumlular]]
[[Kategori:1927 yılında ölenler]]
[[Kategori:Türk matematikçiler]]
[[Kategori:Osmanlı matematikçileri]]
[[Kategori:20. yüzyılda Osmanlılar]]
[[Kategori:Sakız Adası doğumlular]]
[[Kategori:Kuleli Askerî Lisesinde öğrenim görenler]]