Tabula recta sayfasının kaynağını görüntüle

[[Dosya:Vigenère square shading.svg|küçükresim|sağ|upright=1.45|{{Ortala|Tabula recta}}]]
[[Kriptografi]]de '''''tabula recta''''' ([[Latince]]den ''[[wikt:tabula#Latin|tabula]] [[wikt:rectus#Latin|rēcta]]''), her satırı bir öncekinin sola kaydırılmasıyla oluşturulan kare şeklinde bir alfabe tablosudur. Bu terim, Alman yazar ve keşiş [[Johannes Trithemius]]<ref name="Salomon">Salomon, Data Privacy, s. 63</ref> tarafından 1508 yılında icat edilmiş ve '''Trithemius cipher''' ("Trithemius şifrelemesi") adlı eserinde kullanılmıştır.

==Trithemius şifrelemesi==
Trithemius şifresi, [[Johannes Trithemius]] tarafından [[Polygraphia (kitap)|''Polygraphia'']] adlı kitabında yayımlanmıştır ve bu kitap [[kriptoloji]] üzerine yayımlanmış ilk basılı eser olarak kabul edilmektedir.<ref name="Poygraphia">{{kitap kaynağı |soyadı1=Kahn |ad1=David |başlık=The Codebreakers |url=https://archive.org/details/codebreakersstor0000kahn_k4s3 |tarih=1996 |yayıncı=Scribner |isbn=978-0-684-83130-5 |sayfa=[https://archive.org/details/codebreakersstor0000kahn_k4s3/page/133 133] |seri=2.}}</ref>

Trithemius, hedef alfabedeki harflerin sırasının karışık olmaması dışında [[Leon Battista Alberti]]'nin [[Alberti şifresi|şifre diski]]ne eşdeğer olan bir [[polialfabetik şifre]] tanımlamak için ''tabula recta ''{{'}}yı kullanmıştır. ''Tabula recta'', [[Vigenère şifrelemesi|Vigenère şifresi]] ve [[Blaise de Vigenère]]'in daha az bilinen [[otomatik anahtar şifrelemesi]] ("autokey chiper") dahil olmak üzere bilgisayar öncesi şifreleri tartışırken sıklıkla anılır. [[Sezar şifrelemesi|Sezar şifresi]]ne dayanan tüm polifabetik şifreler, ''tabula recta'' terimleriyle tanımlanabilir.

Tabula recta, alfabenin 26{{efn|İngilizce alfabe dikkate alındığında 26, Türkçe alfabe için ise 29 olmalıdır. Benzer şekilde düz metnin yazıldığı alfabe hangisi ise bu sayı ona göre değişecektir.}} harfini içeren bir harf karesi ve ardından her biri bir üsttekinden bir kez sola kaydırılmış 26 sıra ek harf kullanır. Bu, özünde, 26 farklı [[Sezar şifrelemesi|Sezar şifresi]] oluşturur.<ref name="Salomon"/>

Ortaya çıkan [[şifreli metin]], rastgele bir dizi veya veri bloğu olarak görünür. Değişken kaydırma nedeniyle, doğal [[Harf frekansı|harf frekansları]] gizlenir. Ancak, bir şifre kırıcı bu yöntemin kullanıldığının farkındaysa, kırılması kolay hale gelir. Şifre saldırıya açıktır çünkü [[Anahtar (kriptografi)|anahtar]] yoktur, bu nedenle kriptolojinin [[Kerckhoffs ilkesi]] ihlal edilir.<ref name="Salomon"/>

=== İyileştirmeler ===
1553 yılında Trithemius'un yöntemine önemli bir ekleme [[Giovan Battista Bellaso]] tarafından geliştirilmiştir ve günümüzde [[Vigenère şifrelemesi|Vigenère şifresi]] olarak adlandırılmaktadır.<ref>Salomon, Coding for Data, s. 249</ref> Bellaso, şifre alfabelerinin her harfle değiştirilmesini dikte etmek için kullanılan bir anahtar eklemiştir. Bu yöntem, yanlış bir biçimde 1586'da benzer bir [[otomatik anahtar şifrelemesi]] yayınlayan [[Blaise de Vigenère]]'e atfedilmiştir.

Klasik Trithemius şifresi (bir kaydırma kullanılarak) anahtar olarak ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ kullanılan bir Vigenère şifresine eşdeğerdir. Ayrıca, 0'dan başlayarak her harfte kaydırmanın 1 artırıldığı bir Sezar şifresine de eşdeğerdir.

== Kullanım ==
Tabula recta'nın gövdesi içinde her alfabe bir üsttekinden bir harf sola kaydırılır. Bu şekilde 26 sıra kaydırılmış alfabe oluşur ve Z ile başlayan bir alfabe ile son bulur (resimde gösterildiği gibi). Bu 26 alfabeden ayrı olarak üstte bir başlık satırı ve solda her biri alfabenin harflerini A-Z sırasına göre içeren bir başlık sütunu bulunur.

Tabula recta, metni şifrelemek ve şifresini çözmek için birkaç eşdeğer şekilde kullanılabilir. En yaygın olarak, sol taraftaki başlık sütunu hem şifreleme hem de şifre çözme işlemlerinde düz metin harfleri için kullanılır. Bu kullanım burada açıklanacaktır. Bir Trithemius şifresinin şifresini çözmek için, önce tabula recta'da şifresi çözülecek harfler bulunur: ilk harf ilk iç sütunda, ikinci harf ikinci sütunda, vb; en soldaki harf, başlık sütununda, karşılık gelen şifresi çözülmüş düz metin harfidir. Anahtar kullanılmadan standart kaydırmanın 1 olduğu varsayılırsa, '''HFNOS''' şifreli metni '''HELLO''' (H->H, F->E, N->L, O->L, S->O ) olarak deşifre edilecektir. Örneğin, bu metnin ikinci harfinin şifresini çözmek için, önce ikinci iç sütundaki F harfini bulun, ardından doğrudan sola, en soldaki başlık sütununa kadar ilerleyin ve karşılık gelen düz metin harfini bulun: E.

[[Düz metin|Veri]] tam tersi şekilde, önce tabula recta'nın en soldaki başlık sütununda mesajın her bir düz metin harfi bulunarak ve iç sütunlardaki uygun harfle eşleştirilerek şifrelenir. Örneğin, mesajın ilk harfi sol başlık sütununda bulunur ve ardından "A" ile başlayan sütunda tam karşısındaki harfle eşleştirilir. Bir sonraki harf daha sonra "B" ile başlayan sütundaki ilgili harfle eşleştirilir ve bu işlem mesajın tamamı şifrelenene kadar devam eder.<ref>{{Kaynak |soyadı= Rodriguez-Clark |ad= Dan |başlık= Polyalphabetic Substitution Ciphers |yayıncı= Crypto Corner |url= https://crypto.interactive-maths.com/polyalphabetic-substitution-ciphers.html |erişim-tarihi= 28 Nisan 2024 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20240505105615/https://crypto.interactive-maths.com/polyalphabetic-substitution-ciphers.html |arşivtarihi= 5 Mayıs 2024 |ölüurl= hayır }}</ref> Trithemius şifresinin ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ anahtarına sahip olduğu düşünülürse, şifreleme işlemi her harf için şifrelenecek harfi içeren satır ile anahtarın mevcut harfine karşılık gelen sütunun kesişimini bulmak olarak da kavramsallaştırılabilir. Bu satır ve sütunun kesiştiği harf, şifreli metin harfidir.

Programsal olarak şifre hesaplanabilir, <math>A = 0, B = 1 ...</math> atanır, ardından şifreleme işlemi <math>\text{şifreli metin = (düz metin + anahtar)}\!\!\!\!\pmod {26}</math>{{efn|Türkçe için ([[Modulo işlemi|mod]] 29) şeklindedir.}} şeklindedir. Şifre çözme işlemi de aynı süreci izler, şifreli metin ve düz metin değiş tokuş edilir. {{mvar|Anahtar}}, bir [[zincirleme anahtar şifrelemesi]]nde ("running-key chiper") eşlik eden bir şifreli metindeki bir harfin değeri, bir [[Sezar şifrelemesi]] için bir sabit veya Trithemius'un kullanımında bir periyodu olan sıfır tabanlı bir sayaç olarak tanımlanabilir.<ref name="Kahn, page 136">Kahn, s. 136</ref>

==Notlar==
;Dipnotlar
{{not listesi}}
;Notlar
{{Kaynakça}}

==Kaynakça==
* {{kitap kaynağı |soyadı = Salomon |ad = David |başlık = Coding for Data and Computer Communications |url = https://archive.org/details/codingfordatacom0000salo |yayıncı = Springer |yıl = 2005 |isbn= 0-387-21245-0}}
* {{kitap kaynağı |soyadı = Salomon |ad = David |başlık = Data Privacy and Security |url = https://archive.org/details/dataprivacysecur0000salo |yayıncı = Springer |yıl = 2003 |isbn= 0-387-00311-8}}
* {{kitap kaynağı |soyadı = King |ad = Francis X. |yazarbağı = Francis X. King |başlık = Modern Ritual Magic: The Rise of Western Occultism |seri = 2. |yayıncı = Prism Press |yıl = 1989 |isbn= 1-85327-032-6}}
* {{kitap kaynağı |soyadı = Kahn |ad = David |başlık = The Codebreakers |url = https://archive.org/details/codebreakersstor0000kahn_k4s3 |yayıncı = Simon and Schuster |yıl = 1996 |isbn= 0-684-83130-9}}

==Dış bağlantılar==
*{{YouTube|FTlk-XKlEP4|Encrypting a secret text with the Vigenère cipher and the Tabula recta}} - Vigenère şifrelemesi için Tabula recta'nın nasıl kullanılacağını gösteren ve açıklayan bir video

{{Klasik kriptografi}}
{{Kriptografi}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Klasik şifrelemeler]]