Uydu sistemi sayfasının kaynağını görüntüle

{{çoklu resim|align=right|direction=vertical|header=Bir sanatçının gözünden Satürn'ün uydu sistemi|header_align=center|footer=|footer_align=left|width=450|image1=Saturn's_Rings_PIA03550.jpg|alt1=Sol tarafta yuvarlak, sarı-kahverengimsi bir cisim (Satürn) görünmektedir. Bu cisim ekvator düzlemine göre eğik bir açıyla görülmektedir. Satürn'ün etrafında halkalar ve küçük halka uydular bulunmaktadır. Daha sağda büyük yuvarlak uydular uzaklık sırasına göre gösterilmiştir.|caption1=Satürn, halkaları ve büyük buzul uyduları - Mimas'tan Rhea'ya.}}

{{Çoklu resim|footer_align=left}}

Bir '''uydu sistemi,''' bir [[Gezegen kütleli cisim|gezegen kütleli cismin]] ([[Kahverengi altcüce|alt kahverengi cüceler]] ve [[yetim gezegen]]ler dahil) veya [[Küçük gezegen|bir küçük gezegenin]] etrafında ya da onun [[çift merkezi]] üzerindeki bir yörüngede bulunan, kütleçekimsel olarak birbirine bağlı nesneler kümesidir. Genel olarak, uydu sistemi bir [[doğal uydu]]lar kümesidir, ancak bu tür sistemler aynı zamanda [[Gezegen çöküntü çemberi|gezegen çöküntü çemberleri]], [[Halka sistemi|halka sistemleri]], [[uyducuk]]lar, [[Küçük gezegen uydusu|küçük gezegen uyduları]] ve [[yapay uydu]]lar gibi cisimlerden oluşabileceği gibi bunların her biri kendi uydu sistemlerine de sahip olabilir. (bkz. [[Alt uydu|Alt Uydular]] ). Bazı cisimler birincil yörüngelerinden yerçekimsel olarak etkilenen yörüngelere sahip olan [[Sanki uydu|yarı uydulara]] da sahiptir, ancak bunlar genellikle uydu sisteminin bir parçası olarak kabul edilmezler. Uydu sistemleri, manyetik, gelgit, atmosferik, [[Yörüngesel rezonans|yörünge rezonansları]] ve [[librasyon]] gibi yörüngesel etkileşimleri içeren karmaşık ilişki biçimlerine sahip olabilir. Büyük uydu nesnelerinin her biri Roma rakamlarıyla gösterilir. Uydu sistemleri ya ana cismin iyelik sıfatlarıyla (örneğin "[[Jüpiter'in doğal uyduları|Joviyen sistemi]]") veya daha az yaygın olarak birincil cisimlerin adıyla (örneğin "Jüpiter sistemi") anılır. Yalnızca bir uydunun bilindiği veya ortak bir ağırlık merkezine sahip [[Çift gezegen|ikili sistem]] olduğu durumlarda, birincil cisim ve büyük uydunun isimleri tire ile bağlanarak ifade edilebilir (örneğin " [[Ay|Dünya-Ay sistemi]] ").

Pek çok Güneş Sistemi nesnesinin bir uydu sistemine sahip olduğu bilinmesine rağmen bunların kökenlerine ilişkin belirsizlikler bulunmaktadır. Dikkate değer örnekler arasında, [[Jüpiter'in doğal uyduları|bilinen 95 uydusuyla]] <ref name="shep-main">{{Web kaynağı|url=https://sites.google.com/carnegiescience.edu/sheppard/moons|başlık=The Jupiter Satellite and Moon Page|erişimtarihi=25 Temmuz 2018|çalışma=[[Carnegie Institution for Science|Carnegie Institution, Department of Terrestrial Magnetism]]|ad=Scott S.|soyadı=Sheppard|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200518082518/https://sites.google.com/carnegiescience.edu/sheppard/moons|arşivtarihi=18 Mayıs 2020|ölüurl=hayır}}</ref> (büyük [[Galilei uyduları|Galile uyduları]] dahil) Jüpiter sistemi ve [[Satürn'ün doğal uyduları|bilinen 146 uydusuyla]] ([[Titan (uydu)|Titan]] ve Güneş Sistemi'ndeki [[Satürn'ün halkaları|en görünür halkalar]] dahil) Satürn Sistemi yer alır. Her iki uydu sistemi de büyük ve çeşitlidir, hatta Güneş Sistemi'ndeki dev gezegenlerin tamamı büyük uydu sistemlerine ve gezegen halkalarına sahiptir. Bu noktadan hareketle bunun genel bir eğilim olduğu anlaşılmaktadır. Güneş'ten daha uzaktaki bazı nesneler de, birden fazla uydudan oluşan uydu sistemlerine sahiptir; bunlar arasında birden fazla nesnenin ortak bir [[Çift merkezi|kütle merkezinin]] etrafında döndüğü karmaşık [[Plüton Sistemi|Plüton sisteminin]] yanı sıra birçok asteroit ve plütino da bulunmaktadır. Dünya-Ay sistemi ve Mars'ın iki küçük doğal uydudan meydana gelen sistemi dışında, diğer karasal gezegenler genellikle uydu sistemi olarak kabul edilmezler. Dünya'dan fırlatılan yapay uydular bu karasal gezegenlerin bazılarının yörüngesinde bulunmaktadır.

Doğal uyduların yaygın olduğu çıkarımına rağmen, Güneş Sistemi dışındaki uydu sistemleri hakkında çok az şey bilinmektedir. [[V1400 Centauri|J1407b]] güneş dışı bir uydu sistemine örnektir.<ref name="Kenworthy">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Modeling giant extrasolar ring systems in eclipse and the case of J1407b: sculpting by exomoons?|tarih=22 Ocak 2015|sayı=2|dil=İngilizce|sayfa=126|çalışma=The Astrophysical Journal|cilt=800|soyadı=Matthew A. Kenworthy, Eric E. Mamajek|doi=10.1088/0004-637X/800/2/126|arxiv=1501.05652}}</ref> Ayrıca kendi gezegen sisteminden fırlatılan [[yetim gezegen]]lerin de bir uydu sistemine sahip olabileceği ileri sürülmektedir.<ref>[[arxiv:0709.0945|The Survival Rate of Ejected Terrestrial Planets with Moons]] by J. H. Debes, S. Sigurdsson</ref>

== Doğal oluşum ve evrimi ==
Gezegen sistemleri gibi uydu sistemleri de [[Kütleçekim|kütleçekim kuvvetinin]] bir ürünüdür ancak aynı zamanda [[Yalancı kuvvet|hayali kuvvetler]] tarafından da varlığını sürdürmektedir. Genel fikir birliğine göre, çoğu gezegen sisteminin yığılma diskleri kaynaklı olarak oluştuğu düşünülse de, uydu sistemlerinin oluşumu hakkında daha az veri bulunmaktadır. Pek çok uydunun kökeni vaka bazında araştırılmakta olup, daha büyük sistemlerin bir veya daha fazla sürecin birleşimiyle oluştuğu düşünülmektedir.

=== Sistem kararlılığı ===
[[Dosya:L4_diagram.svg|sağ|küçükresim|upright=0.91| {{L4|nolink=yes}}  yerçekimi ivmeleri]]
[[Hill küresi]], bir gök cisminin çekim gücüne hakim olduğu bölgedir. Güneş Sistemi gezegenleri arasında yer alan [[Neptün]] ve [[Uranüs]], Güneş'e uzak yörüngelerde Güneş'in çekim etkisinin azalması nedeniyle en büyük Hill kürelerine sahip olan iki gezegendir. Bununla birlikte, dev gezegenlerin tümü 100 milyon kilometre çap civarında bir Hill küresine sahiptir. Buna karşılık [[Merkür]] ve [[Ceres (cüce gezegen)|Ceres]]'in Güneş'e daha yakın olan Hill küreleri ise oldukça dardır. Hill küresinin dışında [[Lagrange noktası|Lagrange noktaları]] hariç olmak üzere, Güneş'in kütleçekim etkisi yüksektir.

Uydular, ana cismin önünde ve arkasında yer alan L<sub>4</sub>  ve L<sub>5</sub>  Lagrange noktalarında kararlı bir durumda bulunmaktadır. Bunlar, ortak tabanı iki kütlenin merkezleri arasındaki çizgi olan yörünge düzlemindeki iki [[eşkenar üçgen]]in üçüncü köşelerinde yer alır. Öyle ki bu noktalar, daha büyük kütlenin etrafındaki yörüngesi nispetinde daha küçük cismin arkasında (L<sub>5</sub>) veya önünde (L<sub>4</sub>) bulunur. Üçgen noktalar ({{L4|nolink=yes}} ve {{L5|nolink=yes}}), M<sub>1</sub>/M<sub>2</sub> oranının yaklaşık 24,96 olması koşuluyla kararlı denge noktalarıdır.<ref group="note"><big>Daha kesin olarak, <math>\tfrac{25+\sqrt{621}}{2}</math></big> ≈ 24,9599357944</ref><ref name="cornish">{{Web kaynağı|url=http://wmap.gsfc.nasa.gov/media/ContentMedia/lagrange.pdf|başlık=The Lagrange Points|erişimtarihi=26 Haziran 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230220214948/https://wmap.gsfc.nasa.gov/media/ContentMedia/lagrange.pdf|arşivtarihi=20 Şubat 2023|ölüurl=hayır}}, Neil J. Cornish with input from Jeremy Goodman</ref> Bu noktalardaki bir cisim [[Tedirginlik (astronomi)|tedirgin edildiğinde]] noktadan uzaklaşır, ancak tedirginlikle artan veya azalan faktörün (kütle çekimi veya açısal momentum kaynaklı hız) tersi faktör de aynı şekilde artar veya azalır ve cismin yolunu noktanın etrafında kararlı, barbunya fasulyesi şeklinde bir yörüngeye doğru büker (birlikte dönen referans sisteminde görüldüğü üzere).

Genellikle doğal uyduların, gezegenin dönüş yönüyle ([[Ters ve doğrusal yön hareket|doğrusal yön yörünge]] olarak bilinir) aynı yörüngede dolanması gerektiği düşünülür. Bu nedenle, bu yörüngede dolanan uydular için [[düzenli uydu]] terminolojisi kullanılır. Bununla birlikte, gezegenin döndüğü yönün [[Ters ve doğrusal yön hareket|tersine]] (retrograd) bir yörünge de mümkündür. Bu istisnai cisimler için ise [[düzensiz uydu]] terimi kullanılır ve [[kütleçekimsel yakalanma]] yoluyla yörüngeye yerleştiği düşünülür.<ref name="Academic Press">{{Ansiklopedi kaynağı|tarih=2007|ansiklopedi=Encyclopedia of the solar system|yayıncı=Academic Press}}</ref>

=== Yığılma teorileri ===
Dev gezegenlerin etrafındaki yığılma diskleri, gezegenlerin oluştuğu yıldızların etrafındaki disk oluşumuna benzer bir şekilde meydana gelebilir (örneğin, bu durum, Uranüs<ref name="Mousis 2004">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Modeling the thermodynamical conditions in the Uranian subnebula – Implications for regular satellite composition|sayfalar=373&ndash;380|çalışma=Astronomy & Astrophysics|yıl=2004|cilt=413|ad=O.|soyadı=Mousis|doi=10.1051/0004-6361:20031515}}</ref>, Satürn ve Jüpiter'in uydu sistemlerinin oluşumuna ilişkin teorilerden biridir). Bu erken gaz bulutu, ön-uydu diski (Dünya-Ay sistemi söz konusu olduğunda ön-ay diski) olarak bilinen bir tür gezegen çöküntü çemberidir.<ref name="dangelo_podolak_2015">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Capture and Evolution of Planetesimals in Circumjovian Disks|tarih=2015|sayı=1|sayfalar=29pp|çalışma=The Astrophysical Journal|cilt=806|ad=G.|soyadı=D'Angelo|doi=10.1088/0004-637X/806/2/203|soyadı2=Podolak, M.|arxiv=1504.04364}}</ref><ref name="WardCanup2010">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Circumplanetary Disk Formation|sayı=5|sayfalar=1168-1193|çalışma=The Astronomical Journal|yıl=2010|cilt=140|ad=William R.|soyadı=Ward|issn=0004-6256|doi=10.1088/0004-6256/140/5/1168|ad2=Robin M.|soyadı2=Canup}}</ref> Gezegenlerin oluşumu sırasındaki gaz modelleri, gezegen-uydu(lar) kütle oranı için 10.000:1'lik genel bir kuralla örtüşmektedir<ref>Bate et al 2003 (Monthly Notices of RSA, vol. 341, pp. 213-229)</ref> ( bunun önemli bir istisnası Neptün'dür). Yığılma, bazıları tarafından Dünya-Ay sisteminin kökeni için bir teori olarak da ileri sürülmektedir,<ref name="burro.cwru.edu">{{Web kaynağı|url=http://burro.cwru.edu/Academics/Astr221/SolarSys/lunaform.html|başlık=The Formation of the Moon|erişimtarihi=26 Haziran 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100627155340/http://burro.cwru.edu/Academics/Astr221/SolarSys/lunaform.html|arşivtarihi=27 Haziran 2010|ölüurl=hayır}}</ref> ancak sistemin açısal momentumu ve Ay'ın daha küçük olan demir çekirdek yapısı nedeniyle bu teori tam olarak doğrulanamamaktadır.<ref name="burro.cwru.edu" />

==== Enkaz diskleri ====
Uydu sistemi oluşumu için ileri sürülen bir diğer mekanizma da enkaz yığılmasıdır. [[Galilei uyduları|Galile uydularının]] daha erken dönemlerde parçalanan uyduların dağılması sonucu oluşan yeni nesil uydular olduğu düşünülmektedir. [[Halka sistemi|Halka sistemleri]], [[Roche limiti]] yakınında dağılmış uyduların bir sonucu olabilen bir çeşit gezegen çöküntü çemberidir. Bu tür diskler zaman içinde birleşerek doğal uyduları meydana getirebilir.

=== Çarpışma teorileri ===
{{Ana|Büyük Çarpışma Hipotezi}}
[[Dosya:Creation_of_the_moons_of_Pluto.jpg|küçükresim| Plüton'un uydularının oluşumu. Şekil 1: [[Plüton|Plüton'a]] yaklaşan bir [[Kuiper Kuşağı|Kuiper kuşağı nesnesi]] ; 2: [[Klasik Kuiper Kuşağı cismi|KBO]] Plüton'u etkiliyor; 3: Plüton'un çevresinde bir [[Halka sistemi|toz halkası]] oluşuyor; 4: [[enkaz]] birleşerek [[Charon (uydu)|Charon]]'u oluşturur; 5: Plüton ve [[Charon (uydu)|Charon]] küresel cisimlere dönüşürler.]]
Çarpışma, başta Dünya ve Plüton olmak üzere uydu sistemlerinin oluşumuna ilişkin önde gelen teorilerden birisidir. Böyle bir sistemdeki nesneler [[çarpışma ailesi]]nin bir parçası olabilir ve bu köken[[Yörünge ögeleri|, yörünge elemanları]] ve bileşimleri karşılaştırılarak doğrulanabilir. [[Ay'ın kökeni]]nin [[Büyük Çarpışma Hipotezi|dev çarpışmalar]] olabileceğini göstermek için bilgisayar simülasyonları kullanılmaktadır. Devasa çarpışma nedeniyle Dünya'nın erken dönemlerinde birden fazla uydunun oluştuğu düşünülmektedir. Plüton sisteminin yanı sıra diğer [[Kuiper Kuşağı|Kuiper kuşağı nesneleri]] ve asteroitlerin oluşumunu açıklamak için de benzer modeller kullanılmaktadır. Bu aynı zamanda Mars'ın uydularının kökenine dair de geçerli bir teori olarak öne çıkmaktadır.<ref name="Giuranna">{{Konferans kaynağı|url=http://meetingorganizer.copernicus.org/EPSC2010/EPSC2010-211.pdf|başlık=Compositional Interpretation of PFS/MEx and TES/MGS Thermal Infrared Spectra of Phobos|erişimtarihi=1 Ekim 2010|kitapbaşlığı=European Planetary Science Congress Abstracts, Vol. 5|tarih=2010|yazarları-göster=4|ad=M.|soyadı=Giuranna|soyadı2=Roush, T. L.|soyadı3=Duxbury, T.|soyadı4=Hogan, R. C.|soyadı5=Geminale, A.|soyadı6=Formisano|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110512174947/http://meetingorganizer.copernicus.org/EPSC2010/EPSC2010-211.pdf|arşivtarihi=12 Mayıs 2011|ölüurl=hayır}}</ref> Her iki bulgu seti de [[Phobos (uydu)|Phobos]]'un kökeninin, Mars ile gerçekleşen bir çarpışma sonucu dışa doğru fırlayan ve Mars yörüngesinde yeniden biriken malzemelerden form kazanmasını desteklemektedir.<ref name="Blast">{{Web kaynağı|url=http://www.space.com/scienceastronomy/martian-moon-forged-by-catastrophic-blast-100927.html|başlık=Mars Moon Phobos Likely Forged by Catastrophic Blast|erişimtarihi=1 Ekim 2010|tarih=27 Eylül 2010|çalışma=Space.com|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100930013107/http://www.space.com/scienceastronomy/martian-moon-forged-by-catastrophic-blast-100927.html|arşivtarihi=30 Eylül 2010|ölüurl=hayır}}</ref> Çarpışma aynı zamanda Uranüs sistemindeki tuhaflıkları açıklamak için de kullanılmaktadır.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://archive.org/details/atlasofuranus00hunt_1/page/78|başlık=Atlas of Uranus|tarih=1989|sayfalar=[https://archive.org/details/atlasofuranus00hunt_1/page/78 78-85]|yayıncı=Cambridge University Press|ad=Garry E.|soyadı=Hunt|isbn=978-0-521-34323-7|soyadı2=Patrick Moore}}
</ref><ref name="MorbidelliTsiganis2012">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Explaining why the uranian satellites have equatorial prograde orbits despite the large planetary obliquity|sayı=2|sayfalar=737-740|çalışma=Icarus|yıl=2012|cilt=219|ad=A.|soyadı=Morbidelli|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2012.03.025|ad2=K.|ad3=K.|ad4=A.|ad5=R.|soyadı2=Tsiganis|soyadı3=Batygin|soyadı4=Crida|soyadı5=Gomes|arxiv=1208.4685}}</ref> 2018'de geliştirilen modeller, gezegenin olağandışı dönüşünün, Dünya'nın iki katı büyüklüğünde bir nesneyle eğik bir çarpışma yaşandığını desteklemekte ve bu nesnenin sistemin buzul yapıdaki uydularını oluşturmak üzere yeniden bir araya gelmiş olduğunun olasılık dahilinde olduğunu öne sürmektedir.<ref name="KegerreisTeodoro2018">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Consequences of Giant Impacts on Early Uranus for Rotation, Internal Structure, Debris, and Atmospheric Erosion|sayı=1|sayfalar=52|çalışma=The Astrophysical Journal|yıl=2018|cilt=861|ad=J. A.|soyadı=Kegerreis|issn=1538-4357|doi=10.3847/1538-4357/aac725|ad2=L. F. A.|ad3=V. R.|ad4=R. J.|ad5=D. C.|ad6=C. L.|ad7=D. G.|ad8=M. S.|ad9=K. J.|soyadı2=Teodoro|soyadı3=Eke|soyadı4=Massey|soyadı5=Catling|soyadı6=Fryer|soyadı7=Korycansky|soyadı8=Warren|soyadı9=Zahnle|arxiv=1803.07083}}</ref>

=== Kütleçekimsel yakalama teorileri ===
[[Dosya:MoonsOfMarsImproved3.gif|küçükresim|Mars uydu sisteminin kökenine ilişkin tartışmalı asteroit kuşağı teorisini gösteren bir animasyon]]
Bazı teoriler, kütleçekimsel yakalama fenomeninin Neptün'ün büyük uydusu Triton'un,<ref name="Agnor06">{{Akademik dergi kaynağı|url=http://extranet.on.br/rodney/curso2010/aula9/tritoncapt_hamilton.pdf|başlık=Neptune's capture of its moon Triton in a binary–planet gravitational encounter|sayı=7090|sayfalar=192-4|çalışma=Nature|yıl=2006|cilt=441|ad=C. B.|soyadı=Agnor|pmid=16688170|doi=10.1038/nature04792|ad2=D. P.|soyadı2=Hamilton|erişim-tarihi=26 Haziran 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161014134243/http://extranet.on.br/rodney/curso2010/aula9/tritoncapt_hamilton.pdf|arşivtarihi=14 Ekim 2016|ölüurl=evet}}</ref> Mars'ın uydularının <ref>[https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/20020038729.pdf "Origin of Martian Moons from Binary Asteroid Dissociation"] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20230221050856/https://ntrs.nasa.gov/archive/nasa/casi.ntrs.nasa.gov/20020038729.pdf |tarih=21 Şubat 2023 }}, AAAS - 57725, American Association for Advancement of Science Annual Meeting 2002</ref> ve Satürn'ün uydusu [[Phoebe (uydu)|Phoebe'nin]] kökeni olduğunu ileri sürmektedir.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Saturn's moon Phoebe as a captured body from the outer Solar System|tarih=2005|sayı=7038|sayfalar=69-71|çalışma=[[Nature (dergi)|Nature]]|cilt=435|ad=Torrence V.|soyadı=Johnson|pmid=15875015|doi=10.1038/nature03384|ad2=Jonathan I.|soyadı2=Lunine}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://saturn.jpl.nasa.gov/news/press-release-details.cfm?newsID=568|başlık=Scientists Discover Pluto Kin Is a Member of Saturn Family|arşivtarihi=10 Mayıs 2005|arşivurl=https://web.archive.org/web/20050510225651/http://saturn.jpl.nasa.gov/news/press-release-details.cfm?newsID=568|tarih=6 Mayıs 2005|çalışma=Cassini–Huygens News Releases|ad=C.|soyadı=Martinez}}</ref> Bazı bilim adamları, genç gezegenlerin etrafındaki geniş atmosferlerin, yakalanmaya yardımcı olmak için çevreden geçen nesnelerin hareketini yavaşlatan bir mekanizma olduğunu öne sürmektedirler. Hipotez, [[Jüpiter]] ve [[Satürn|Satürn'ün]] düzensiz uydu yörüngelerini açıklamak için ortaya atılmıştır.<ref>{{Kaynak
 |başlık= Irregular Satellites of the Planets: Products of Capture in the Early Solar System
 |tarih= 2007
 |dergi= Annual Review of Astronomy and Astrophysics
 |sayfalar=261-295|cilt= 45
 |sayı= 1
 |doi= 10.1146/annurev.astro.44.051905.092459
 | soyadı1 = Jewitt	 | ad1 =  David
 | soyadı2 =  Haghighipour	 | ad2 =  Nader	|arxiv = astro-ph/0703059 |bibcode= 2007ARA&A..45..261J | s2cid = 13282788
 }}</ref> Yakalanmanın en belirgin işaretlerinden biri, bir cismin dönmekte olduğu gezegenin bir yüzüne yaklaşması sonucu ortaya çıkabilen ters yönlü bir yörüngeye oturmasıdır.<ref name="Academic Press"/> Yakalamanın Dünya'nın uydusu Ay'ının da kökeni olduğu öne sürülmüş olmasına rağmen, daha sonrasında anlaşıldığı üzere Dünya ve Ay örneklerinde bulunan hemen hemen aynı [[izotop]] oranları nedeniyle bu teori geniş çapta kabul görmemiştir.<ref name="wiechert">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Oxygen Isotopes and the Moon-Forming Giant Impact|tarih=October 2001|sayı=12|sayfalar=345-348|çalışma=[[Science (dergi)|Science]]|cilt=294|soyadı=Wiechert, U.|pmid=11598294|doi=10.1126/science.1063037|soyadı2=Halliday, A. N.|soyadı3=Lee, D.-C.|soyadı4=Snyder, G. A.|soyadı5=Taylor, L. A.|soyadı6=Rumble, D.}}</ref>

==== Geçici yakalama ====
Doğal uydu yakalama sürecine dair bulgular Jüpiter tarafından yakalanan nesnelerin doğrudan gözlemlenmesiyle elde edilmiştir. En uzunu yaklaşık on iki yıl süren bu tip beş adet yakalama gözlemlenmiştir. Bilgisayar modellemesine dayanarak, [[111P/Helin-Roman-Crockett]] kuyruklu yıldızının gelecekteki 18 yıl sürecek olan yakalanmasının 2068 yılında başlayacağı tahmin edilmektedir.<ref name="Ohtsukaetal2008">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Quasi-Hilda comet 147P/Kushida-Muramatsu. Another long temporary satellite capture by Jupiter|tarih=October 2008|sayı=3|sayfalar=1355&ndash;1362|çalışma=[[Astronomy and Astrophysics]]|cilt=489|ad=Katsuhito|soyadı=Ohtsuka|doi=10.1051/0004-6361:200810321|ad2=M.|ad3=D. J.|ad4=H.|ad5=H.|soyadı2=Yoshikawa|soyadı3=Asher|soyadı4=Arakida|soyadı5=Arakida|arxiv=0808.2277}}</ref><ref name="McElroy2009">{{Web kaynağı|url=http://www.cosmosmagazine.com/news/3003/captured-comet-becomes-moon-jupiter|başlık=Captured comet becomes moon of Jupiter|erişimtarihi=14 Eylül 2009|arşivtarihi=18 Eylül 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090918085932/http://www.cosmosmagazine.com/news/3003/captured-comet-becomes-moon-jupiter|tarih=14 Eylül 2009|çalışma=Cosmos Online|soyadı=Kerensa McElroy}}</ref> Ancak geçici olarak yakalanan yörüngeler oldukça düzensiz ve istikrarsızdır, bu nedenle kararlı bir şekilde yakalanmanın ardındaki teorik süreçler istisnai olarak gerçekleşebilir.

=== Tartışmalı teoriler ===
[[Uzay Gemisi Uydu Teorisi]] ve Shklovsky'nin "İçi Boş Phobos" hipotezi gibi bazı tartışmalı erken dönem teorileri uyduların hiçbir şekilde doğal olarak oluşmadığını öne sürmektedir. Bu teoriler genellikle [[Ockham'ın usturası|Occam'ın usturasını]] geçememektedir. Yapay uydular artık Güneş Sistemi'nde yaygın olarak görülse de, bunların en büyüğü olan [[Uluslararası Uzay İstasyonu|Uluslararası Uzay İstasyonu'nun]] en geniş boyutu 108,5 metredir ve en küçük doğal uyduların birkaç kilometrelik boyutlarına kıyasla çok küçüktür.

== Önemli uydu sistemleri ==
[[Dosya:Pluto_moon_P5_discovery_with_moons'_orbits.jpg|küçükresim| Plüton-Charon sistemi (yörünge yolları gösterilmiştir): [[Hubble Uzay Teleskobu]] tarafından Temmuz 2012'de çekilen, [[Nix (uydu)|Nix]], [[Hydra (uydu)|Hydra]], [[Kerberos (uydu)|Kerberos]] ve [[Styx (uydu)|Styx]]'in yörüngesindeki Plüton ve Charon [[ikili sistem]]i]]
[[Dosya:1994CC-with-moons.gif|küçükresim| [[Dünya'ya yakın asteroit]] (136617) 1994 CC ve uydu sisteminin radar görüntülerinin bir animasyonu]]
Günberi sırasına göre birden fazla nesneden oluşan veya gezegen kütleli nesnelerin etrafında bulunan Güneş Sistemi'nde yer alan bilinen uydu sistemleri:

=== Gezegen kütlesi ===
{| class="wikitable sortable"
!'''Cisim'''
!'''Sınıf'''
!'''Günberi (AU)'''
!'''Doğal  uyduları'''
!'''Gezegen kütleli uyduları'''
!'''Yapay uyduları'''
!'''Halkalar/'''
Halka grupları
!'''Notlar'''
|-
|[[Venüs]]
|Gezegen
|0,7184
|
|
|1
|
|Bkz.[[Akatsuki (uzay aracı)]]
|-
|[[Dünya]]
|Gezegen
|0,9832687
|1
|[[Ay|The Moon]]
|2,465*
|
|Bkz.[[Dünya gözlem uyduları listesi]], [[Yer eşzamanlı yörüngede bulunan uydular listesi]], [[Uzay istasyonları listesi]]
|-
|[[Ay]]
|Doğal uydu
|1,0102
|
|
|10*
|
|Bkz.[[Ay Yörünge Kaşifi|Lunar Reconnaissance Orbiter]], [[Ay Yörünge Uçakları Programı|Lunar Orbiter program]]
|-
|[[Mars]]
|Gezegen
|1,3814
|[[Mars'ın uyduları|2]]
|
|11*
|
|*6 tanesi terk edilmiştir. (Bkz.[[Mars yörünge araçları listesi]])
|-
|[[Ceres (cüce gezegen)|1 Ceres]]
|Cüce Gezegen
|2,5577
|
|
|1*
|
|*[[Dawn (uzay sondası)|Dawn]]
|-
|[[Jüpiter]]
|Gezegen
|4,95029
|[[Jüpiter'in doğal uyduları|95]]<ref name="shep-main"/>
|[[Ganymede (uydu)|Ganymede]], [[Callisto (uydu)|Callisto]], [[İo (uydu)|Io]], [[Europa (uydu)|Europa]]
|1
|[[Jüpiter'in halkaları|4]]
|Halka sistemiyle birlikte dört büyük[[Galilei uyduları|Galilei uydusu]], [[Juno (uzay aracı)|Juno]] 2017 itibarıyla, Bkz.[[Jüpiter'in doğal uyduları|Jüpiter'in uyduları]] ve[[Jüpiter'in halkaları]]
|-
|[[Satürn]]
|Gezegen
|9,024
|[[Satürn'ün doğal uyduları|146]]
|[[Titan (uydu)|Titan]], [[Rhea (uydu)|Rhea]], [[İapetus (uydu)|lapetus]], [[Dione (uydu)|Dione]], [[Tethys (uydu)|Tethys]], [[Enceladus]], [[Mimas (uydu)|Mimas]]
|
|[[Satürn'ün halkaları|7]]
|
|-
|[[Uranüs]]
|Gezegen
|20,11
|[[Uranüs'ün uyduları|28]]
|[[Titania (uydu)|Titania]], [[Oberon (uydu)|Oberon]]
|
|[[Uranüs'ün halkaları|13]]
|Halka sistemiyle birlikte, Bkz.[[Uranüs'ün uyduları]]
|-
|[[Plüton|134340 Plüton]]-[[Charon (uydu)|Charon]]
|Cüce Gezegen (ikili)
|29,658
|[[Plüton Sistemi|5]]
|[[Charon (uydu)|Charon]] (ikili)
|
|
|Bkz. [[Plüton Sistemi|Pluton'un uyduları]]
|-
|[[Neptün]]
|Gezegen
|29,81
|[[Neptün'ün uyduları|16]]
|[[Triton (uydu)|Triton]]
|
|[[Neptün'ün halkaları|5]]
|Halka sistemiyle birlikte, Bkz. [[Neptün'ün uyduları]]
|-
|[[90482 Orcus]]
|Cüce Gezegen
|30,866
|1
|[[Vanth (uydu)|Vanth]]?
|
|
|
|- 
|[[225088 Gonggong]]
|Cüce Gezegen
|33,781
|[[Xiangliu (uydu)|1]]
|
|
|
|
|-
|[[Haumea|136108 Haumea]]
|Cüce Gezegen
|34,952
|[[Haumea'nın uyduları|2]]
|
|
|1
|Bkz. [[Haumea'nın uyduları]], halka sistemi bulunduğu 2017'de keşfedildi. 
|-
|{{Mpl|532037|2013 FY|27}}
|Cüce Gezegen candidate
|35,199
|1
|
|
|
|-
|[[120347 Salacia]]
|Cüce Gezegen candidate
|37,697
|1
|
|
|
|
|-
|[[Eris (cüce gezegen)|136199 Eris]]
|Cüce Gezegen
|37,911
|1
|[[Dysnomia (uydu)|Dysnomia]]
|
|
|
|-
|[[Makemake|136472 Makemake]]
|Cüce Gezegen
|38,590
|1
|
|
|
|
|-
|[[174567 Varda]]
|Cüce Gezegen candidate
|39,510
|1
|[[Ilmarë (uydu)|Ilmarë]]
|
|
|
|-
|[[50000 Quaoar]]
|Cüce Gezegen
|41,868
|[[Weywot (uydu)|1]]
|
|
|[[50000 Quaoar|2]]
|Halka sistemi bulunduğu 2023'te keşfedildi
|}

=== Küçük Güneş Sistemi cisimleri ===
{{Ana|Küçük gezegen uydusu}}
{| class="wikitable sortable"
!'''Cisim'''
!'''Sınıf'''
!'''Günberi (AU)'''
!'''Doğal uyduları'''
!'''Yapay uyduları'''
!'''Halkaları/ Halka grupları'''
!'''Notlar'''
|-
|[[66391 Moshup]]
|[[Merkür'ün yörüngesinden geçen küçük gezegenler listesi|Merkür geçişli]]
|0,20009
|1
|
|
|[[İkili sistem]]
|-
|{{Mpl|66063|1998 RO|1}}
|[[Aten asteroitleri|Aten]]
|0,27733
|1
|
|
|İkili sistem
|-
|{{Mpl|136617|1994 CC}}
|[[Dünya'ya yakın cisim|Dünya'ya yakın]]
|0,95490
|2
|
|
|Üçlü sistem
|-
|{{Mpl|153591|2001 SN|263}}
|Dünya'ya yakın
|1,03628119
|2
|
|
|Üçlü sistem
|-
|{{Mpl|285263|1998 QE|2}}
|Dünya'ya yakın
|1,0376
|1
|
|
|İkili sistem
|-
|[[67P/Churyumov-Gerasimenko|67P/Churyumov–Gerasimenko]]
|Kuyruklu yıldız
|1,2432
|
|1*
|
|*[[Rosetta (uzay aracı)|Rosetta]], 2014 Ağustos'tan beri
|-
|[[2577 Litvanya|2577 Litva]]
|[[Mars'ın yörüngesinden geçen küçük gezegenler listesi|Mars geçişli]]
|1,6423
|2
|
|
|İkili sistem
|-
|[[3749 Balam]]
|[[Asteroit kuşağı|Ana kuşak asteroidi]]
|1,9916
|2
|
|
|İkili sistem
|-
|[[41 Daphne]]
|Ana kuşak asteroidi
|2,014
|1
|
|
|İkili sistem
|-
|[[216 Kleopatra]]
|Ana kuşak asteroidi
|2,089
|2
|
|
|
|-
|[[93 Minerva]]
|Ana kuşak asteroidi
|2,3711
|2
|
|
|
|-
|[[45 Eugenia]]
|Ana kuşak asteroidi
|2,497
|2
|
|
|
|-
|[[130 Elektra]]
|Ana kuşak asteroidi
|2,47815
|3
|
|
|
|-
|[[22 Kalliope]]
|Ana kuşak asteroidi
|2,6139
|1
|
|
|İkili: [[Linus (uydu)|Linus]]
|-
|[[90 Antiope]]
|Ana kuşak asteroidi
|2,6606
|1
|
|
|İkili: [[S/2000 (90) 1]]
|-
|[[87 Sylvia]]
|Ana kuşak asteroidi
|3,213
|2
|
|
|
|-
|[[107 Camilla]]
|[[Cybele asteroitleri]]
|3,25843
|2
|
|
|Üçlü sistem
|-
|[[617 Patroklos|617 Patroclus]]
|[[Jüpiter truvalısı]]
|4,4947726
|1
|
|
|İkili: [[617 Patroklos|Menoetius]]
|-
|[[2060 Chiron]]
|[[Centaur (küçük gezegen)|Centaur]]
|8,4181
|
|
|2
|
|-
|[[10199 Chariklo]]
|Centaur
|13,066
|
|
|2
|Halka sistemine sahip olduğu bilinen ilk küçük gezegen, bkz. [[Chariklo'nun uyduları]]
|-
|[[47171 Lempo]]
|[[Neptün ötesi cisim]]
|30,555
|2
|
|
|Üçlü/İkili sistem ve eşlikçileri
|-
|{{Mpl|48639|1995 TL|8}}
|[[Klasik Kuiper Kuşağı cismi|Kuiper kuşağı nesnesi]]
|40,085
|1
|
|
|İkili: [[S/2002 (48639) 1]]
|-
|{{Mpl|1998 WW|31}}
|Kuiper kuşağı nesnesi
|40,847
|1
|
|
|İkili: [[S/2000 (1998 WW31) 1]]
|}

== Özellikler ve etkileşimler ==
Özellikle de birden fazla gezegen kütleli cismi içeren doğal uydu sistemleri, birden fazla cisim üzerinde veya daha geniş bir sistemde etkileri olabilecek karmaşık etkileşimlere sahip olabilir.

=== Halka sistemleri ===
[[Dosya:R08_satorb_full.jpg|sağ|küçükresim| Jüpiter'in halkalarının oluşumuna ilişkin bir model]]
Halka sistemleri [[Kozmik toz|toz]], [[uyducuk]] veya diğer küçük nesnelerden meydana gelmiş olan nesneler topluluğudur, En dikkate değer örnekleri arasında [[Satürn'ün halkaları|Satürn çevresindeki]] halka sistemleri bulunmaktadır, ancak diğer üç [[gaz devi]]nin ([[Jüpiter'in halkaları|Jüpiter]], [[Uranüs'ün halkaları|Uranüs]] ve [[Neptün'ün halkaları|Neptün]]) de çevrelerinde halka sistemleri bulunduğu bilinmektedir. Dış gezegenlerle ilgili çalışmalar, bunların dev gezegenlerin çevresinde yaygın olabileceğini göstermektedir. [[V1400 Centauri|J1407b]] adlı [[ötegezegen]]in çevresinde keşfedilen 90 milyon km'lik (0,6 [[Astronomik birim|AU]]) gezegensel halka sistemi, "[[Satürn]] steroitleri"<ref>{{Web kaynağı|url=http://news.discovery.com/space/saturn-on-steroids-exoplanet-discovered-120111.htm|başlık='Saturn on Steroids' Exoplanet Discovered?|erişimtarihi=27 Ocak 2014|tarih=12 Ocak 2012|çalışma=[[Discovery News]]|ad=Ian|soyadı=O'Neill|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160311130554/http://news.discovery.com/space/saturn-on-steroids-exoplanet-discovered-120111.htm|arşivtarihi=11 Mart 2016|ölüurl=evet}}</ref> veya "[[Halka sistemi|Süper Satürnler]]"<ref name="Kenworthy"/><ref>[https://www.rochester.edu/newscenter/gigantic-ring-system-around-j1407b/ Gigantic ring system around J1407b much larger, heavier than Saturn’s] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20171225161336/https://www.rochester.edu/newscenter/gigantic-ring-system-around-j1407b/ |tarih=25 Aralık 2017 }}, on ''University of Rochester'' website.</ref> olarak tanımlanmıştır. Parlaklık ve yansıtma analizleri, [[PDS110|PDS 110'da]] daha da geniş bir diskin bulunabileceğini göstermektedir.<ref name="osborn">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Periodic Eclipses of the Young Star PDS 110 Discovered with WASP and KELT Photometry|yazarları-göster=etal|sayı=1|sayfalar=740-749|çalışma=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|yıl=2017|cilt=471|ad=H. P.|soyadı=Osborn|doi=10.1093/mnras/stx1249|arxiv=1705.10346}}</ref>

Başka nesnelerin de halka sistmlerine sahip olduğu keşfedilmiştir. Cüce gezegen [[Haumea]], halka sistemine sahip olduğu tespit edilen ilk küçük gezegen ve Neptün ötesi cisimdir.<ref name="Ortiz2017">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=The size, shape, density and ring of the dwarf planet Haumea from a stellar occultation|yazarları-göster=3|sayı=7675|sayfalar=219-223|çalışma=Nature|yıl=2017|cilt=550|ad=J. L.|soyadı=Ortiz|pmid=29022593|doi=10.1038/nature24051|ad2=P.|ad3=B.|ad4=G.|ad5=D.|ad6=N.|ad7=R.|ad8=F.|ad9=U.|ad10=C.|soyadı2=Santos-Sanz|soyadı3=Sicardy|soyadı4=Benedetti-Rossi|soyadı5=Bérard|soyadı6=Morales|soyadı7=Duffard|soyadı8=Braga-Ribas|soyadı9=Hopp|soyadı10=Ries|soyadı11=Nascimbeni|arxiv=2006.03113}}</ref> Çapı yaklaşık {{Dönüştürme|250|km}} olarak ölçülen bir [[Centaur (küçük gezegen)|centaur]] olarak sınıflandırılan [[10199 Chariklo]], şimdiye kadar bir halka sistemine sahip olduğu keşfedilen en küçük nesnedir.<ref name="nature_paper" /> Bu nesne, , arasında {{Dönüştürme|9|km|sigfig=1}} boşluk bulunan, iki adet (6-7&nbsp;kilometre (4&nbsp;mi) ve 2–4&nbsp;kilometre (2&nbsp;mil) genişliğinde) dar ve yoğun bir halka sistemine sahiptir.<ref name="nature_paper">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=A ring system detected around the Centaur (10199) Chariklo|tarih=26 Mart 2014|yazarları-göster=29|sayı=7494|sayfalar=72-75|çalışma=Nature|cilt=508|ad=F.|soyadı=Braga-Ribas|pmid=24670644|doi=10.1038/nature13155|ad2=B.|ad3=J. L.|ad4=C.|ad5=F.|ad6=R.|ad7=J. I. B.|ad8=M.|ad9=R.|ad10=E.|soyadı2=Sicardy|soyadı3=Ortiz|soyadı4=Snodgrass|soyadı5=Roques|soyadı6=Vieira-Martins|soyadı7=Camargo|soyadı8=Assafin|soyadı9=Duffard|soyadı10=Jehin|soyadı11=Pollock|arxiv=1409.7259}}</ref><ref name="Reuters">{{Web kaynağı|url=http://in.reuters.com/article/space-asteroid-idINDEEA2P0FA20140326|başlık=Step aside Saturn: Little asteroid has rings too|erişimtarihi=28 Mart 2014|tarih=27 Mart 2014|yayıncı=Thomson Reuters|soyadı=Klotz, Irene|arşivurl=https://web.archive.org/web/20191229084200/https://in.reuters.com/article/space-asteroid-idINDEEA2P0FA20140326|arşivtarihi=29 Aralık 2019|ölüurl=hayır}}</ref> Satürn uydusu [[Rhea (uydu)|Rhea]], bir uydunun etrafında oluştuğu ilk kez ön görülen, parçacıklı bir disk içinde üç dar, nispeten yoğun şeritten oluşan zayıf bir halka sistemine sahip olabilir.<ref name="Jones2008">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=The Dust Halo of Saturn's Largest Icy Moon, Rhea|tarih=March 2008|yazarları-göster=etal|sayı=5868|sayfalar=1380-1384|çalışma=Science|yayıncı=[[American Association for the Advancement of Science|AAAS]]|cilt=319|ad=Geraint H.|soyadı=Jones|pmid=18323452|doi=10.1126/science.1151524}}</ref>

Çoğu halkanın kararsız olduğu ve on ya da yüz milyonlarca yıl içinde dağılacağı düşünülmekteydi. Ancak Satürn'ün halkaları üzerinde yapılan çalışmalar, bunların Güneş Sistemi'nin ilk günlerinden kalma olabileceğini göstermektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/cassini/media/cassini20071212.html|başlık=Saturn's Rings May Be Old Timers|erişimtarihi=11 Nisan 2008|tarih=12 Aralık 2007|yayıncı=NASA (News Release 2007-149)|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080415131747/http://www.nasa.gov/mission_pages/cassini/media/cassini20071212.html|arşivtarihi=15 Nisan 2008|ölüurl=evet}}</ref> Mevcut teoriler, bazı halka sistemlerinin tekrar eden döngüler halinde oluşabileceğini ve [[Roche limiti]]ne ulaşır ulaşmaz parçalanan doğal uydulara birikebileceğini öne sürmektedir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.newscientist.com/article/2132906-saturns-moons-could-reassemble-after-a-cosmic-smash-up/|başlık=Saturn's moons could reassemble after a cosmic smash-up|erişimtarihi=26 Haziran 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230222073109/https://www.newscientist.com/article/2132906-saturns-moons-could-reassemble-after-a-cosmic-smash-up/|arşivtarihi=22 Şubat 2023|ölüurl=hayır}}</ref> Bu teori Satürn'ün halkalarının ve Mars'ın uydularının uzun ömürlülüğünü açıklamak için kullanılmaktadır.

=== Yerçekimi etkileşimleri ===

==== Yörünge konfigürasyonları ====
[[Dosya:Galilean_moon_Laplace_resonance_animation_2.gif|küçükresim| Üç [[Galilei uyduları|Galilei uydusunun]] sergilediği [[Yörüngesel rezonans|Laplace rezonansı]]. Şekildeki oranlar ''yörünge dönemlerine'' aittir. Bağlantı noktaları kısa renk değişiklikleriyle vurgulanır.]]
[[Dosya:Epimetheus-Janus_Orbit.png|küçükresim| Janus ve Epimetheus'un [[At nalı yörünge|at nalı]] değişim yörüngelerinin dönen [[referans düzlemi]] tasviri]]
[[Cassini yasaları]], [[Laplace düzlemi]] tarafından tanımlanan devinimleri ile bir sistem içindeki uyduların hareketini tanımlar.<ref name="Beletskii2" /><ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Satellite dynamics on the Laplace surface|sayı=3|sayfalar=3706-3717|çalışma=[[The Astronomical Journal]]|yıl=2009|cilt=137|ad=S.|soyadı=Tremaine|doi=10.1088/0004-6256/137/3/3706|ad2=J.|ad3=F.|soyadı2=Touma|soyadı3=Namouni|arxiv=0809.0237}}</ref> Çoğu uydu sistemi birincil uydunun [[ekliptik düzlem]]inde yörüngede bulunur. Bunun bir istisnası, gezegenin [[Gök ekvatoru|ekvator düzleminde]] yörüngede dönen Dünya'nın uydusudur.<ref name="Beletskii2">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=byWZusmVSecC|başlık=Essays on the Motion of Celestial Bodies|tarih=2001|sayfa=183|yayıncı=Birkhäuser|soyadı=V V Belet︠s︡kiĭ|isbn=978-3-7643-5866-2}}</ref>

Yörüngedeki cisimlerin birbirleri üzerinde uyguladıkları düzenli, periyodik yerçekimi etkisi yörünge rezonansı olarak bilinir. Yörüngesel rezonanslar birçok uydu sisteminde mevcuttur:

* 2:4 [[Tethys (uydu)|Tethys]] – [[Mimas (uydu)|Mimas]] (Satürn'ün uyduları)
* 1:2 [[Dione (uydu)|Dione]] – [[Enceladus]] (Satürn'ün uyduları)
* 3:4 [[Hyperion (uydu)|Hyperion]] – [[Titan (uydu)|Titan]] (Satürn'ün uyduları)
* 1:2:4 [[Ganymede (uydu)|Ganymede]] – [[Europa (uydu)|Europa]] – [[İo (uydu)|Io]] (Jüpiter'in uyduları)
* 1:3:4:5:6 yakın rezonanslar - [[Styx (uydu)|Styx]], [[Nix (uydu)|Nix]], [[Kerberos (uydu)|Kerberos]] ve [[Hydra (uydu)|Hydra]] (Plüton'un uyduları) (Styx rezonanstan yaklaşık %5,4, Nix yaklaşık %2,7, Kerberos yaklaşık %0,6 ve Hydra yaklaşık %0,3).<ref name="Matson">{{Web kaynağı|url=http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=pluto-moon-p5|başlık=New Moon for Pluto: Hubble Telescope Spots a 5th Plutonian Satellite|erişimtarihi=12 Temmuz 2012|tarih=11 Temmuz 2012|çalışma=[[Scientific American]] web site|ad=J.|soyadı=Matson|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121021144023/http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=pluto-moon-p5|arşivtarihi=21 Ekim 2012|ölüurl=hayır}}</ref>

Diğer olası yörünge etkileşimleri arasında [[librasyon]] ve [[Eşyörüngesel hareket|eş yörünge yapıları]] sayılabilir. [[Satürn'ün doğal uyduları|Satürn uyduları]] [[Janus (uydu)|Janus]] ve [[Epimetheus (uydu)|Epimetheus]] yörüngelerini paylaşırlar, [[Yarı büyük ve yarı küçük eksen|yarı büyük eksenlerindeki]] fark her ikisinin de ortalama çapından daha azdır. Librasyon, yörüngedeki cisimlerin birbirlerine göre algılanan [[salınım]] hareketidir. Dünya-Ay uydu sisteminin bu etkiyi yarattığı bilinmektedir.

Birkaç sistemin ortak bir [[çift merkezi]]nin yörüngesinde döndüğü ve [[İkili asteroit|ikili yoldaşlar]] olarak adlandırıldığı bilinmektedir. En dikkate değer sistem, aynı zamanda bir cüce gezegen ikilisi olan [[Plüton Sistemi|Plüton sistemidir]]. [[90 Antiope]] ve {{Mpl-|66063|1998 RO|1}} gibi neredeyse eşit kütleye sahip "gerçek ikililer" de dahil olmak üzere birkaç küçük gezegen de bu yapıyı paylaşmaktadır. [[Nix (uydu)|Nix]], [[Hydra (uydu)|Hydra]] ([[Plüton Sistemi|Plüton'un uyduları]]) ve [[Hyperion (uydu)|Hyperion]] ([[Satürn'ün doğal uyduları|Satürn'ün uydusu]]) örneklerinde olduğu gibi, bazı yörünge etkileşimleri ve ikili konfigürasyonların daha küçük uyduların küresel olmayan biçimler almasına ve dönmek yerine düzensiz bir şekilde "yuvarlanmasına" neden olduğu bulunmuştur.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.space.com/29559-pluto-moons-weird-orbit-chaos.html|başlık=Pluto's Moons Are Even Weirder Than Thought|çalışma=Space.com|erişimtarihi=26 Haziran 2024|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200511185325/https://www.space.com/29559-pluto-moons-weird-orbit-chaos.html|arşivtarihi=11 Mayıs 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

==== Gelgit etkileşimi ====
[[Dosya:Tidal_braking.svg|küçükresim| Gelgit çıkıntısının [[Dünya|Dünya'nın]] dönüşüyle nasıl ileri itildiğini gösteren [[Ay|Dünya-Ay sisteminin]] şeması. Bu ofset çıkıntı [[Ay|Ay'a]] net bir tork uygulayarak onu güçlendirirken Dünya'nın dönüşünü yavaşlatır.]]
[[Gelgitsel ivme|Gelgit ivmesi]] de dahil olmak üzere [[gelgit enerjisi]]nin hem [[birincil cisim]] hem de uydular üzerinde çeşitli etkileri olabilir. Ay'ın gelgit kuvvetleri Dünya'yı ve gezegenin [[hidrosfer]]ini deforme etmektedir, benzer şekilde diğer gezegenlerin uydularında da gelgit sürtünmesinden kaynaklanan ısının bu uyduların jeolojik olarak hareketli yapılarının bir nedeni olduğu bulunmuştur. Fiziksel deformasyonun bir başka uç örneği ise [[66391 Moshup]] adlı [[Dünya'ya yakın cisim|Dünya'ya yakın asteroidin]], kendi uydusunun gelgit kuvvetleri tarafından şekillendirilen devasa [[ekvator çıkıntısı]]dır; bu tür deformasyonlar Dünya'ya yakın asteroidler arasında yaygın olabilmektedir.<ref name="OstroMargot2006">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Radar Imaging of Binary Near-Earth Asteroid (66391) 1999 KW4|sayı=5803|sayfalar=1276-1280|çalışma=Science|yıl=2006|cilt=314|ad=Steven. J.|soyadı=Ostro|issn=0036-8075|pmid=17038586|doi=10.1126/science.1133622|ad2=J.-L.|ad3=L. A. M.|ad4=J. D.|ad5=D. J.|ad6=E. G.|ad7=S. B.|ad8=J.|ad9=M. C.|ad10=C.|soyadı2=Margot|soyadı3=Benner|soyadı4=Giorgini|soyadı5=Scheeres|soyadı6=Fahnestock|soyadı7=Broschart|soyadı8=Bellerose|soyadı9=Nolan|soyadı10=Magri|soyadı11=Pravec}}</ref>

Gelgit etkileşimleri de kararlı yörüngelerin zaman içinde değişmesine neden olur. Örneğin [[Triton (uydu)|Triton]]'un [[Neptün]] etrafındaki yörüngesi giderek bozulmaktadır ve bundan 3,6 milyar yıl sonra Triton'un Neptün'ün [[Roche limiti]] içerisinden geçeceği<ref name="Chyba">
{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Tidal evolution in the Neptune-Triton system|tarih=July 1989|sayı=1–2|sayfalar=L23-L26|çalışma=[[Astronomy and Astrophysics]]|cilt=219|ad=C. F.|soyadı=Chyba|ad2=D. G.|ad3=P. D.|soyadı2=Jankowski|soyadı3=Nicholson}}
</ref> ve bunun da ya Neptün'ün atmosferiyle çarpışmasına ya da Triton'un parçalanarak [[Satürn'ün halkaları|Satürn'ün etrafındakine]] benzer şekilde Neptün çevresinde büyük bir halka oluşturmasına neden olacağı tahmin edilmektedir.<ref name="Chyba" /> Benzer bir süreç [[Phobos (uydu)|Phobos]]'u da [[Mars]]'a yaklaştırmaktadır ve 50 milyon yıl içinde onun da ya gezegenle çarpışacağı ya da bir [[gezegen halkası]] oluşturarak parçalanacağı tahmin edilmektedir.<ref name="phobos">{{Web kaynağı|url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Mar_Phobos|başlık=NASA – Phobos|erişimtarihi=4 Ağustos 2014|arşivtarihi=26 Kasım 2002|arşivurl=https://web.archive.org/web/20021126215836/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Mar_Phobos|yayıncı=Solarsystem.nasa.gov}}</ref> [[Gelgitsel ivme|Gelgit ivmesi]] ise Ay'ı yavaş yavaş Dünya'dan uzaklaştırır, öyle ki sonunda Ay [[kütleçekim]] bağlarından kurtulabilir ve sistemden dışarı fırlayabilir.<ref name="moonplanet">{{Web kaynağı|url=http://edition.cnn.com/2006/TECH/space/08/18/moon.planet|başlık=Earth's moon could become a planet|erişimtarihi=25 Kasım 2009|tarih=18 Ağustos 2006|yayıncı=CNN Science & Space|soyadı=Robert Roy Britt|arşivurl=https://web.archive.org/web/20121002221231/http://edition.cnn.com/2006/TECH/space/08/18/moon.planet/|arşivtarihi=2 Ekim 2012|ölüurl=evet}}</ref>

==== Tedirginlik ve istikrarsızlık ====
Ana cismin [[Gelgit kuvveti|gelgit kuvvetleri]] uydular üzerinde yaygın olsa da, çoğu uydu sistemi kararlı durumda kalmaktadır. Uyduların kendi kütleçekimleri de birbirlerine etki ettiğinden, özellikle erken oluşum dönemlerinde uydular arasında [[Tedirginlik (astronomi)|tedirginlikler]] meydana gelebilir ve bu da uyduların sistemden fırlamasına ya da uydular arasında veya birincil cisimle [[Çarpma olayları|çarpışmalara]] yol açabilir. Simülasyonlar bu tür etkileşimlerin [[Uranüs]] sisteminin [[Uranüs'ün uyduları|iç uydularının]] yörüngelerinin kaotik ve muhtemelen kararsız olmalarına neden olduğunu göstermektedir.<ref name="Showalter Lissauer 2006">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=The Second Ring-Moon System of Uranus: Discovery and Dynamics|url=https://archive.org/details/sim_science_2006-02-17_311_5763/page/973|tarih=17 Şubat 2006|sayı=5763|sayfalar=973-977|çalışma=Science|cilt=311|ad=Mark R.|soyadı=Showalter|pmid=16373533|doi=10.1126/science.1122882|ad2=Jack J.|soyadı2=Lissauer}}</ref> [[İo (uydu)|Io]]'nun gösterdiği bazı hareketler, yörüngelerinin [[Yörüngesel rezonans|rezonansa]] girmesi nedeniyle [[Europa (uydu)|Europa]]'nın kütleçekiminden kaynaklanan tedirginliklerle açıklanabilir. [[Neptün]]'ün, bilinen diğer tüm [[dev gezegen]]lerde görüldüğü gibi ana gezegen ve ortak uydular arasındaki 10.000:1 kütle oranını takip etmemesinin bir nedeni olarak da bu tedirginlik teorisi öne sürülmüştür.<ref name="Naeye2006b">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=How Moon Mass is Maintained|url=https://archive.org/details/sim_sky-and-telescope_2006-09_112_3/page/19|tarih=September 2006|sayı=3|sayfa=19|çalışma=[[Sky & Telescope]]|cilt=112|ad=R.|soyadı=Naeye}}</ref> Dünya-Ay sistemine ilişkin diğer bir teoriye göre, [[Ay]] ile aynı zamanda oluşan ikinci bir eşlikçinin, sistemin erken dönemlerinde Ay tarafından tedirgin edilerek Ay ile çarpışmasına neden olmuş olabileceği öne sürülmektedir.<ref name="JutziAsphaug2011">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Forming the lunar farside highlands by accretion of a companion moon|sayı=7358|sayfalar=69-72|çalışma=Nature|yıl=2011|cilt=476|ad=M.|soyadı=Jutzi|issn=0028-0836|pmid=21814278|doi=10.1038/nature10289|ad2=E.|soyadı2=Asphaug}}</ref>

=== Atmosferik ve manyetik etkileşim ===
[[Dosya:PIA04433_Jupiter_Torus_Diagram.jpg|sağ|küçükresim| Jüpiter sistemindeki [[İo (uydu)|Io]] (yeşil) ve [[Europa (uydu)|Europa]] (mavi) tarafından üretilen gaz torusları]]
Bazı uydu sistemlerine dahil olan bazı cisimler arasında gaz geçişleri gerçekleştiği bilinmektedir. Bu duruma ilişkin dikkate değer örnekler arasında Jüpiter, Satürn ve Plüton sistemleri yer almaktadır. [[Jüpiter'in manyetosferi#İo'nun etkisi|Io'dan kaynaklanan plazma torusu]] etkisi, [[Jüpiter|Jüpiter'in]] volkanik uydusu [[İo (uydu)|Io'nun]], Jüpiter ile [[Europa (uydu)|Europa]] dahil diğer nesnelerin zayıf bir atmosferi bulunması nedeniyle esas olarak bir [[oksijen]] ve [[kükürt]] aktarımıdır. [[Satürn|Satürn'ün]] uydusu [[Enceladus]] tarafından üretilen bir oksijen ve [[hidrojen]] torusu, Satürn çevresindeki E halkasının bir parçasını oluşturmaktadır. [[Plüton Sistemi|Plüton ve Charon]] arasındaki [[Azot|nitrojen]] gazı aktarımı da benzer şekilde modellenmiştir <ref name="TuckerJohnson2015">{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Gas transfer in the Pluto–Charon system: A Charon atmosphere|sayfalar=291-297|çalışma=Icarus|yıl=2015|cilt=246|ad=O.J.|soyadı=Tucker|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2014.05.002|ad2=R.E.|ad3=L.A.|soyadı2=Johnson|soyadı3=Young}}</ref> ve [[New Horizons]] uzay sondası tarafından gözlemlenebilir olması beklenmektedir. Satürn'ün uydusu[[Titan (uydu)|Titan]] (nitrojen) ve Neptün'ün uydusu [[Triton (uydu)|Triton'un]] (hidrojen) da benzer bir [[torus]] ürettiği tahmin edilmektedir.
[[Dosya:Jupiter.Aurora.HST.mod.svg|sol|küçükresim| Jüpiter'in kuzey kutup ışıklarının ana ışık ovalini, kutupsal emisyonları ve Jüpiter'in doğal uydularıyla etkileşimi sonucu oluşan noktaları gösteren görüntüsü]]
Uydu sistemlerinde karmaşık manyetik etkileşimler gözlemlenmiştir. Bunlardan en önemlisi Jüpiter'in güçlü manyetik alanının Ganymede ve Io ile olan etkileşimidir. Gözlemler, bu tür etkileşimlerin uyduların atmosferlerinin sıyrılmasına ve etkileyici [[kutup ışıkları]]nın oluşmasına neden olabileceğini göstermektedir.

== Tarih ==
[[Dosya:Lunar_phases_al-Biruni.jpg|küçükresim|upright=0.91| [[Bîrûnî|El-Biruni'nin]] astronomi çalışmalarından bir örnek, [[Güneş|Güneş'in]] konumuna göre [[Ay'ın evreleri|Ay'ın farklı evrelerini]] açıklamaktadır.]]
Uydu sistemleri kavramı tarih öncesine dayanmaktadır. İlk insanlar tarafından da Ay biliniyordu. En eski astronomi modelleri, Dünya'nın etrafında dönen gök cisimlerine (ya da bir "gök küresine") dayanıyordu. Bu fikir [[Geosantrizm|jeosentrizm]] (Dünya'nın evrenin merkezi olduğu) olarak biliniyordu. Ancak yermerkezli model, Venüs ya da Mars gibi gözlemlenen diğer gezegenlerin yörüngesinde dönen gök cisimleri olasılığını genellikle kabul etmemekteydi.

[[Seleucia'lı Seleukos]] (d. 190 M.Ö.), [[gelgit]] fenomenini da inceleyen gözlemler yapmıştır;<ref>Lucio Russo, ''Flussi e riflussi'', Feltrinelli, Milano, 2003, {{ISBN|88-07-10349-4}}.</ref> bunun [[Ay|Ay'ın]] çekiminden ve [[Dünya|Dünya'nın]] [[Dünya]] - [[Ay]] [[çift merkezi]] etrafında dönmesinden kaynaklandığını iddia etmiştir.

[[Günmerkezlilik|Günmerkezcilik]] (Güneş'in evrenin merkezi olduğu doktrini) 16. yüzyılda popülerlik kazanmaya başladıkça, astronominin odak noktası gezegenlere yöneldi ve gezegenlerin uydu sistemleri fikri genel olarak gözden düştü. Ancak bu modellerin bazılarında Güneş ve Ay, Dünya'nın uyduları olarak gösterilmeye devam edilmiştir.

[[Nicolaus Copernicus|Nicholaus Copernicus]], öldüğü yıl olan 1543'te, ''[[Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine|Dē Revolutionibus Orbium Coelestium]]'' (''Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine'') adlı eserinde Ay'ın Dünya etrafında döndüğünü gösteren bir model ortaya atmıştır.

Gezegenlerin yörüngesinde dönen gök cisimlerine ilişkin ilk kesin kanıtın elde edilebilmesi ise 1609 veya 1610'da [[Galileo Galilei|Galileo]] tarafından [[Galilei uyduları]]nın keşfedilmesine kadar mümkün olmamıştır.

Halka sistemi olarak tabir edilen adlandırma, ilk olarak 1655 yılında [[Christiaan Huygens|Christiaan Huygens'in]] Satürn'ün halkalarla çevrili olduğunu düşünmesiyle ortaya çıkmıştır.<ref name="ff.saturn">{{Kitap kaynağı|başlık=The Planet Saturn|tarih=1962|sayı=377|sayfalar=108-109|çalışma=Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society|yer=Londra|yayıncı=Faber and Faber Limited|cilt=88|ad=A. F. O'D.|soyadı=Alexander|isbn=978-0-486-23927-9|doi=10.1002/qj.49708837730}}</ref>

Dünya dışında bir uydu sistemini keşfeden ilk [[uzay sondası]], 1969 yılında [[Phobos (uydu)|Phobos]]'u gözlemlemekle görevlendirilen [[Mariner 6 ve 7|Mariner 7]] idi. İkiz sondalar ''[[Voyager 1]]'' ve ''[[Voyager 2]], ise'' 1979'da Jüpiter sistemini keşfeden ilk sondalardır.

== Bölgeler ve yaşanabilirlik ==
{{Ana|Doğal uyduların yaşanabilirliği}}
[[Dosya:UpsilonAndromedae_D_moons.jpg|sağ|küçükresim| Sanatçının, yıldız çevresindeki yaşanabilir bölge içinde yörüngede dönen yüzey suyu okyanuslarına sahip bir uydu izlenimi]]
Gelgit ısınma modellerine dayanarak, bilim insanları gezegen sistemlerindekine benzer şekilde uydu sistemlerinde de bazı bölgeler tanımlamışlardır. Bu bölgelerden biri de gezegen çevresindeki [[yaşanabilir bölge]]dir (ya da "yaşanabilir kenar"). Bu teoriye göre, gezegenlerine yaşanabilir sınırdan daha yakın bir konumda bulunan uydular, yüzeylerinde sıvı suyu barındıramazlar. [[Tutulma]]ların etkileri ve bir uydunun yörünge kararlılığından kaynaklanan kısıtlamalar da bu kavrama dahil edildiğinde, bir uydunun [[Dış merkezlik (astronomi)|yörünge eksantrikliğine]] bağlı olarak, bir uydunun yıldızsal yaşanabilir bölge içinde yaşanabilir uydulara ev sahipliği yapabilmesi için kabaca 0,2 [[güneş kütlesi]] birimlik minimum bir kütleye sahip olması gerektiği görülür.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Exomoon habitability constrained by energy flux and orbital stability|tarih=September 2012|sayfalar=L8|çalışma=Astronomy and Astrophysics|cilt=545|ad=René|soyadı=Heller|doi=10.1051/0004-6361/201220003|arxiv=1209.0050}}</ref>

Ana gezegenin içsel manyetik alanı tarafından kritik bir şekilde tetiklenen [[öte uydu]]ların manyetik ortamı, öte uyduların yaşanabilirliği üzerinde bir başka etki olarak tanımlanmıştır.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Magnetic shielding of exomoons beyond the circumplanetary habitable edge|tarih=September 2013|sayı=2|sayfalar=L33|çalışma=The Astrophysical Journal Letters|cilt=776|ad=René|soyadı=Heller|doi=10.1088/2041-8205/776/2/L33|arxiv=1309.0811}}</ref> En önemlisi, dev bir gezegenden yaklaşık 5 ila 20 gezegen yarıçapı arasındaki mesafelerde bulunan uyduların yansıma ve gelgit ısınması açısından yaşanabilir olabileceği, ancak yine de gezegensel manyetosferin yaşanabilirliklerini kritik bir şekilde etkileyeceği bulunmuştur.

== Ayrıca bakınız ==

* [[Küçük gezegen uydusu]]
* [[Alt uydu]]
* [[Çift gezegen]]
* [[Sanki uydu|Yarı uydu]]
* [[Dünya dışı yörünge araçlarının listesi]]

== Notlar ==
{{Kaynakça|group=note}}

== Kaynakça ==
{{Kaynakça|2}}

[[Kategori:Gezegen bilimi]]