Polinom

Matematikte, bir polinom belirli sayıda bağımsız değişken ve sabit sayıdan oluşan bir ifadedir. Polinom kendi içinde toplama, çıkarma, çarpma ve negatif olmayan sayının üssünü alma işlemlerini kullanır. Örnek olarak tek bilinmeyenli bir polinom olan Şablon:Matematik, ikinci dereceden oluşan bir polinomdur. Diğer bir örnek olarak, Şablon:Matematik bir polinom değildir, çünkü polinomlarda terimlerin derecelerinin doğal sayı olma zorunluluğu vardır 2. terimde Şablon:Matematik′i ele alan bir bölme işlemi Şablon:Matematik'in derecesini negatif yapmaktadır ve 3. terim doğal sayı olmayan bir derece içermektedir (3/2).

Polinomlar, bilimde ve matematik alanında sıkça görülür. Ekonomiden kimyaya, kimyadan fiziğe ve sosyal bilimlerde problemlerin çözülmesi için kullanılır. Polinomlar, toplama işlemlerinde ve sayısal analizlerde diğer fonksiyonları belirlemek için kullanılır. İleri seviye matematikte, polinomlar, polinom halkaları oluşturmak için kullanılır ve bu halkalar temel matematikte ve cebirsel geometride kullanılan merkezi bir kavramdır.

Bu ismin akılda kalması amacıyla, Türk Dil Kurumu'nun da belirttiği polinom sözlük anlamıyla "çok terimli" anlamına gelmektedir.^[1]

Etimoloji

Oxford İngilizce Sözlüğü'ne göre, polinom, binom kelimesindeki bi- kökünün Yunanca "poli" kökü ile değiştirilmesiyle oluşmuş bir kelimedir. Yunanca kelime poli, çok anlamına gelmektedir. polinom kelimesi ilk 17. yüzyılda kullanılmıştır.^[2]

Notasyon

Bir polinomda belirsiz Şablon:Matematik, formüllerde Şablon:Matematik ya da Şablon:Matematik olarak belirebilir.

Genelde, polinomun ismi Şablon:Matematik değil, Şablon:Matematik′dir. Ancak, eğer Şablon:Matematik bir sayı, bir değişken, başka bir polinom, veya, daha genel olarak herhangi bir ifadeyi belirtmek için kullanılırsa, Şablon:Matematik teamül olarak Şablon:Matematik′deki Şablon:Matematik′in yerine Şablon:Matematik′nın geçmesini belirtir. Örnek olarak polinom Şablon:Matematik, yandaki fonksiyonu tanımlar: $x \mapsto P (x)$

İlişkilendirilen fonksiyonda bilinmeyenler için büyük harf ve değişkenler için küçük harf kullanmak bilinen bir uzlaşımdır.

Özellikle, eğer Şablon:Matematik olursa, Şablon:Matematik′nın tanımı Şablon:Matematik′i belirtir.

Bu eşitlik bazı durumlarda sözle ifade etmeyi basitleştirir. Örneğin ″Şablon:Matematik bir polinom olsun″ yerine ″Şablon:Matematik bilinmeyeni içinde Şablon:Matematik bir polinom olsun″ kullanılır. Diğer yandan, bilinmeyenin ismini vurgulamak gerekli olmadığı zaman, eğer polinomun her görünüşünde bilinmeyenin ismi gözükmüyorsa çoğu formül daha basit ve okuması daha kolay olur.

Polinomların Aritmetiği

Toplama

Polinomlar toplamanın birleşmeli yasasını kullanarak (bütün terimlerin tek bir toplamda birleştirilmesi), mümkün olduğunca tekrar sıralanıp, benzeri terimler birleştirilebilir.^[3]^[4]

Örneğin:

$P = 3 x^{2} - 2 x + 5 x y - 2$ olsun
$Q = - 3 x^{2} + 3 x + 4 y^{2} + 8$ olsun
sonrasında
$P + Q = 3 x^{2} - 2 x + 5 x y - 2 - 3 x^{2} + 3 x + 4 y^{2} + 8$
basitleştirirsek:
$P + Q = x + 5 x y + 4 y^{2} + 6$

Polinomların toplamı polinom verir.^[5]

Katsayılar Toplamı: Bir polinomun katsayılar toplamını bulabilmek için o polinomun tüm değişkenlerine 1 vermeliyiz.

Örneğin:

P(3x+2)'in katsayılar toplamı P(5).

Çift dereceli terimlerin katsayılarının toplamı.

Polinomun sadece çift dereceli terimlerinin katsayılar toplamını bulabilmek için değişkenlere 1 ve -1 değerlerini vererek çıkan sonucu toplar ve ikiye böleriz. Sadece tek dereceli terimlerim katsayılar toplamı için ise aradaki toplama işlemini çıkarma işlemine çevirerek sonuca ulaşmak mümkündür.

Çarpım

İki polinomun çarpımlarının terimlerinin toplamını çözmek için, dağılma yasası tekrar edecek şekilde uygulanılır ki bu, bir polinomun her teriminin diğer polinomun her terimiyle çarpılmasıyla sonuçlanır.^[3]

Örneğin:

$P = 2 x + 3 y + 5$ olsun
$Q = 2 x + 5 y + x y + 1$ olsun
sonrasında
$\begin{matrix} P Q & = & (2 x \cdot 2 x) & + & (2 x \cdot 5 y) & + & (2 x \cdot x y) & + & (2 x \cdot 1) \\ + & (3 y \cdot 2 x) & + & (3 y \cdot 5 y) & + & (3 y \cdot x y) & + & (3 y \cdot 1) \\ + & (5 \cdot 2 x) & + & (5 \cdot 5 y) & + & (5 \cdot x y) & + & (5 \cdot 1) \end{matrix}$
basitleştirirsek:
$P Q = 4 x^{2} + 21 x y + 2 x^{2} y + 12 x + 15 y^{2} + 3 x y^{2} + 28 y + 5$

Polinomların çarpımı polinom verir.^[5]

Bölme

Polinom değerlendirmesi birinci dereceden bir polinomun polinom bölümlerindeki kalanı hesaplamak için kullanılabilir, çünkü Şablon:Matematik′in Şablon:Matematik′ya bölümü Şablon:Matematik′dir; polinom kalan teoremine bakınız. Bu yöntem oran gerekli olmadığı zaman, çoğunlukta kullanılan bölüm algoritmasından daha verimli olur.

Diğer Özellikler

İki polinomun bileşke fonksiyonu bir polinomdur ki bu ilk polinomdaki değişkenin ikinci polinomdaki bir değişkenle değiştirilmesiyle elde edilir.^[5]
Şablon:Matematik polinomunun türevi: Şablon:Matematik′dir. Eğer katsayı dizisi tam sayı içermezse (örneğin katsayılar asal sayı olan Şablon:Matematik′nin modülosu ise), o zaman Şablon:Matematik, Şablon:Matematik kere Şablon:Matematik′nin toplamı olarak yorumlanmalıdır. Örneğin tam sayı üstünde modülo Şablon:Matematik iken, Şablon:Matematik′nin türevi polinom Şablon:Matematik′dır.^[6]
Özel olarak; bir polinomun derecesi 3 ise polinoma kübik, derecesi 2 ise kuadratik, derecesi 1 ise doğrusal veya lineer, derecesi 0 ise (P(x)≠0) sabit polinom denir.
Sıfıra eşit olan bir polinoma sıfır polinomu denir ama sıfır polinomun derecesi 0 değildir. Sıfır polinomunun derecesi tanımlanmamıştır.

Hermit polinomları

Şablon:Ana Hermit polinomları Pierre-Simon Laplace tarafından 1810'da zor anlaşılır bir biçimde tanımlanmış ve 1859'da Pafnuty Chebyshev tarafından ayrıntılı olarak incelenmiştir. Diğer klasik dik polinomlar gibi, Hermit polinomları birkaç farklı başlangıç noktasından tanımlanabilir.

Tanım

Olasılıkçıların kullandığı Hermit polinomu;

$H e_{n} (x) = (- 1)^{n} e^{(\frac{x^{2}}{2})} \frac{d^{n}}{d x^{n}} e^{(- \frac{x^{2}}{2})}$

Fizikçilerin kullandığı Hermit polinomu;

$H_{n} (x) = (- 1)^{n} e^{x^{2}} \frac{d^{n}}{d x^{n}} e^{- x^{2}}$

Olasılıkçıların kullandığı Hermit polinomunun ilk on bir değeri;

$H e_{0} (x) = 1$

$H e_{1} (x) = x$

$H e_{2} (x) = x^{2} - 1$

$H e_{3} (x) = x^{3} - 3 x$

$H e_{4} (x) = x^{4} - 6 x^{2} + 3$

$H e_{5} (x) = x^{5} - 10 x^{3} + 15 x$

$H e_{6} (x) = x^{6} - 15 x^{4} + 45 x^{2} - 15$

$H e_{7} (x) = x^{7} - 21 x^{5} + 105 x^{3} - 105 x$

$H e_{8} (x) = x^{8} - 28 x^{6} + 210 x^{4} - 420 x^{2} + 105$

$H e_{9} (x) = x^{9} - 36 x^{7} + 378 x^{5} - 1260 x^{3} + 945 x$

$H e_{10} (x) = x^{10} - 45 x^{8} + 630 x^{6} - 3150 x^{4} + 4725 x^{3} - 945$

Özellikleri

$n$ dereceden bir Hermit polinomu $n$ dereceleri bir polinomdur. Olasılıkçıların( $H e_{n}$ ) kullandığı Hermit polinomunun ilk terimindeki katsayısı 1'dir.Fiziklerin kullandığı Hermit polinomunun katsayısı $2^{n}$

Diklik

$H e_{n}$ ve $H_{n}$ $n$ dereceden polinomları için $n = 1, 2, 3, 4 . . . . . . .$ Bu polinomlar ağırlık işlevine(fonksiyon) göre dikliktir.

$w (x) = e^{(\frac{x^{2}}{2})} (H e$ için)

ya da

$w (x) = e^{- x^{2}}$ ( $H$ için)

Ayrıca bakınız

Matematiksel fonksiyonlar listesi

Kaynakça

Şablon:Kaynakça

Şablon:Cebir

Şablon:Otorite kontrolü

↑ Şablon:Web kaynağı
↑ "polynomial" kelimesinin köken bilgisi. Sıkıştırılmış Oxford İngilizce Sözlüğü
↑ ^3,0 ^3,1 Şablon:Kitap kaynağı
↑ Şablon:Kitap kaynağı
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Şablon:Kitap kaynağı
↑ Şablon:Kitap kaynağı

[1] Şablon:Web kaynağı

[2] "polynomial" kelimesinin köken bilgisi. Sıkıştırılmış Oxford İngilizce Sözlüğü

[Edwards-1995-p47-3] 3,0 ^3,1 Şablon:Kitap kaynağı

[4] Şablon:Kitap kaynağı

[Barbeau-2003-pp1-2-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Şablon:Kitap kaynağı

[Barbeau-2003-pp64-65-6] Şablon:Kitap kaynağı

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Polinom

İçindekiler

Etimoloji

Notasyon