Derişim

Derişim, bir çözeltideki çözünmüş madde miktarını incelemek için kullanılan bir kimya terimidir.

Derişim, birçok şekilde ifade edilebilir. Çözünen madde miktarının belirtilmediği nitel bir ifade şekli olan doymuş, doymamış, aşırı doymuş, seyreltik veya derişik gibi ifadelerin yanında çözünen madde miktarının nicel olarak ifade edildiği kütlece, molce, hacimce ve sayıca derişim ifadeleri kullanılır. Derişim; kütle, hacim, mol gibi özelliklerin çözelti hacmine oranı olarak tanımlanır, bu yüzden ppm, normalite, molarite gibi nicelikler derişim ölçütü değildir. Ancak çözeltileri incelemek için sıkça kullanılır.

Nitel açıklama

Bardaklardaki çözülmüş madde miktarı soldan sağa gittikçe artar

Derişim incelemelerinde iki çözelti karşılaştırılırken içinde daha çok çözülmüş madde bulunan çözeltiye derişik çözelti, az madde bulunana ise seyreltik çözelti denir.

Nicel gösterimler

Derişimi açıklayan dört nicelik vardır:

Kütlece derişim

Kütlece derişim ${\rho }_i$, çözünen madde kütlesinin $m_i$ çözelti hacmine $V$ oranıdır.:

${\rho }_i=\frac{m_i}{V}.$

Birimi kg/m³.

Molar derişim

Molce derişim $c_i$, çözünmüş maddenin mol sayısının $n_i$ çözelti hacmine $V$ oranıdır:

$c_i=\frac{n_i}{V}.$

Birimi mol/m³. Bununla birlikte mol/L (= mol/dm³) de kullanılmakta.

Sayıca derişim

Sayıca derişim $C_i$ çözünme madde sayısının $N_i$ çözelti hacmine $V$ oranıdır:

$C_i=\frac{N_i}{V}.$

Birimi 1/m³.

Hacimce derişim

Hacimce derişim ${\varphi }_i$ çözünmüş madde hacminin $V_i$ çözelti hacmine $V$ oranıdır:

${\varphi }_i=\frac{V_i}{V}.$

Birimi m³/m³.

İlgili nicelikler

Çözeltileri incelemek için birtakım nicelikler daha kullanılır

Normalite

Normalite molce derişimin $c_i$ eşdeğer etkene $f_{\mathrm{e}\mathrm{q}}$ oranıdır. Eşdeğer etkenin tanımının kesin olmamasından dolayı IUPAC ve NIST normalitenin kullanımını desteklememektedir.

Molalite

Molalite $b_i$ çözünenin mol sayısının $n_i$ çözücü kütlesine $m_{\mathrm{c}\mathrm{o}\mathrm{z}\mathrm{u}\mathrm{c}\mathrm{u}}$ oranıdır.

$b_i=\frac{n_i}{m_{\mathrm{c}\mathrm{o}\mathrm{z}\mathrm{u}\mathrm{c}\mathrm{u}}}.$

Birimi mol/kg.

Mol kesri

Mol kesri $x_i$, çözünenin mol sayısının $n_i$ çözeltideki toplam mol sayısına $n_{\mathrm{t}\mathrm{o}\mathrm{t}}$ oranıdır:

$x_i=\frac{n_i}{n_{\mathrm{t}\mathrm{o}\mathrm{t}}}.$

Birimi mol/mol. Bununla birlikte çok küçük mol kesirleri için pp gösterimi (ppm, ppb) kullanılmaktadır.

Mol oranı

Mol oranı $r_i$, çözünenin mol sayısının $n_i$, diğer çözünmüş maddeler ve çözücü maddenin mol sayısına oranıdır:

$r_i=\frac{n_i}{n_{\mathrm{t}\mathrm{o}\mathrm{p}\mathrm{l}\mathrm{a}\mathrm{m}}-n_i}.$

Kütle kesri

Kütle kesri $w_i$, çözünen kütlesinin $m_i$ çözelti kütlesine $m_{\mathrm{t}\mathrm{o}\mathrm{t}}$ oranıdır:

$w_i=\frac{m_i}{m_{\mathrm{t}\mathrm{o}\mathrm{p}\mathrm{l}\mathrm{a}\mathrm{m}}}.$

Birimi kg/kg. Bununla birlikte, çok küçük kütle kesirleri için pp gösterimi kullanılır.

Kütle oranı

Kütle oranı ${\zeta }_i$, çözünen kütlesinin diğer çözünenlerin ve çözücü kütlesine oranıdır:

${\zeta }_i=\frac{m_i}{m_{\mathrm{t}\mathrm{o}\mathrm{p}\mathrm{l}\mathrm{a}\mathrm{m}}-m_i}.$

Derişim ve ilgili nicelikler tablosu

Derişim türü	Sembol	Tanım	SI birimi	diğer birim(ler)
kütlece derişim	${\rho }_i$ or ${\gamma }_i$	$m_i/V$	kg/m³	g/100mL (= g/dL)
molce derişim	$c_i$	$n_i/V$	mol/m³	M (= mol/L)
sayıca derişim	$C_i$	$N_i/V$	1/m³	1/cm³
hacimce derişim	${\varphi }_i$	$V_i/V$	m³/m³
İlgili nicelikler	Sembol	Tanım	SI birimi	diğer birim(ler)
normalite		$c_i/f_{\mathrm{e}\mathrm{q}}$	mol/m³	N (= mol/L)
molalite	$b_i$	$n_i/m_{\mathrm{c}\mathrm{o}\mathrm{z}\mathrm{u}\mathrm{c}\mathrm{u}}$	mol/kg
mol kesri	$x_i$	$n_i/n_{\mathrm{t}\mathrm{o}\mathrm{p}\mathrm{l}\mathrm{a}\mathrm{m}}$	mol/mol	ppm, ppb, ppt
mol oranı	$r_i$	$n_i/(n_{\mathrm{t}\mathrm{o}\mathrm{p}\mathrm{l}\mathrm{a}\mathrm{m}}-n_i)$	mol/mol	ppm, ppb, ppt
kütle kesri	$w_i$	$m_i/m_{\mathrm{t}\mathrm{o}\mathrm{p}\mathrm{l}\mathrm{a}\mathrm{m}}$	kg/kg	ppm, ppb, ppt
kütle oranı	${\zeta }_i$	$m_i/(m_{\mathrm{t}\mathrm{o}\mathrm{p}\mathrm{l}\mathrm{a}\mathrm{m}}-m_i)$	kg/kg	ppm, ppb, ppt